Агар ходима ҳақ тўланадиган декрет таътилини тўхтатса, иш ҳақи тўлиқ ҳажмда тўланадими

Ходима ҳомиладорликнинг 30-ҳафтасида меҳнатга лаёқатсизлик варақаси асосида ҳомиладорлик таътилига чиқди, бунга  тўлиқ ҳақ тўланди. Бола туғилгандан сўнг, аёл «касаллик варақаси» муддати тугашини кутмасдан, ишга қайтишга қарор қилди: чақалоққа қарайдиган одам бор, унга эса пул керак. Иш берувчи эътироз билдирмади ва уни ишга қабул қилди. Аммо энди бир қатор саволлар туғилмоқда: бу қонунийми? Аллақачон тўланган ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси билан нима қилиш керак ва ташкилот ушбу давр учун қўшимча иш ҳақи ҳисоблаши керакми?

«Norma» эксперти Ленара ХИКМАТОВА ушбу вазият бўйича ўз фикрини buxgalter.uz билан бўлишди:

 

– Ҳомиладорлик ва туғиш таътилини бола парвариши таътилидан фарқлаш лозим.

Ҳар иккиси ҳам оналик ва болаларни парвариш қилиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш мақсадида бериладиган ижтимоий таътилларга киради . Кундалик ҳаётда уларни кўпинча «декрет» деб аташади, лекин расмий ҳужжатларда бу сўз ишлатилмайди.

Ҳомиладорлик ва туғиш таътили

Ҳомиладорлик ва туғиш таътили меҳнатга лаёқатсизлик варақаси асосида берилади.

Ҳомиладорлик ва туғиш бўйича меҳнатга лаёқатсизлик варақаси ҳомиладорликнинг 30-ҳафтасидан бошлаб 126 календарь кунига берилади: туғруққача 70 кун ва туғруқдан кейин 56 кун (асоратли туғруқ ёки икки ва ундан ортиқ бола туғилганда – 70 кун).

Агар туғруқ ҳомиладорликнинг 30 ҳафтасигача содир бўлса, туғруқхона бола туғилган кундан бошлаб меҳнатга лаёқатсизлик варақасини беради:

• тирик бола туғилган ҳолда 126 календарь кунига;
• ўлик бола туғилган ёки бола туғруқхонадан чиқарилгунча вафот этган ҳолда 70 календарь кунига.

Агар аёл ҳомиладорликнинг 30 ҳафтасидан кейин мурожаат қилса, туғруққача қолган кунлар сонидан қатъи назар, меҳнатга лаёқатсизлик варақаси мурожаат қилинган кундан бошлаб тўлиқ 126 календарь кунга берилади .

Кўриб чиқилаётган вазиятда аёл ҳомиладорликнинг 30-ҳафтасидан кейин «декретга» чиққан, шунинг учун унга 126 кун тўлиқ ишдан озод этилиш берилиши керак.

Аёл ўз хоҳишига кўра «касаллик таътилидан» чиқа олмайди. Юридик жиҳатдан у бу даврда расман меҳнатга лаёқатсиз ҳисобланади. Чунки меҳнатга лаёқатсизлик варақаси ходимнинг соғлиғи ҳолатига кўра, бу ҳолда  –  яқинда туққанлиги сабабли вақтинча ишлай олмаслигини тасдиқлайди.

На Меҳнат кодекси, на бошқа бирон-бир қонунчилик ҳужжати ҳомиладорлик ва туғиш таътилини ходимнинг ўз хоҳишига кўра ёки иш берувчи билан келишувга биноан тўхтатиш ёки муддатидан олдин тугатишга рухсат бермайди. Бундан ташқари, бу ходимнинг розилиги билан чақириб олиниши мумкин бўлган меҳнат таътили эмас. 

«Касаллик варақаси» очиқ бўлган вақтда, иш берувчи ходимни ишга қўйишга ҳақли эмас. Ушбу даврда ишга рухсат бериш меҳнат ва меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузиш деб баҳоланади, бу эса ташкилот мансабдор шахсининг МЖТКнинг 49-моддасига кўра маъмурий жавобгарликка тортилишига олиб келиши мумкин.

Бундан ташқари, туғруқдан кейин эрта ишга чиқиш оқибатида аёлнинг соғлиғи ёмонлашиши мумкин.

Бола парвариши учун таътил

Бола парвариши учун таътил бошқа масала. У аёлнинг хоҳишига кўра ва унинг ҳомиладорлик ҳамда туғиш бўйича «касаллик варақаси» тугаганидан сўнг берган аризаси асосида тақдим этилади . Шунингдек, ходим ўз хоҳишига кўра, сабабидан қатъи назар, ушбу таътилни исталган пайтда тўхтатиши мумкин. Масалан, болани энага ёки буви парвариш қилаётган бўлса, у сунъий овқатлантирилаётган бўлса... Бундай вазиятда она ишга чиқиш имкониятига ва тўлиқ ҳуқуққа эга бўлади.

Иш берувчи нималар қилиши лозим?

Агар аёл ҳомиладорлик ва туғиш бўйича «касаллик варақаси» муддати тугашидан олдин ишга чиқишга уринса, иш берувчи қуйидагиларни бажариши керак:

1. Уни ҳеч қандай баҳона билан ишга қўймаслик.

2. Ходимга у расман «касаллик варақаси»да эканлигини ва у ёпилмагунча ҳар қандай меҳнат фаолияти тақиқланганлигини тушунтириш керак.

3. Ҳар қандай ҳолатда ишга чиқишни расмийлаштириш, иш ҳақини ҳисоблаш ва ходим иш жадвалига кўра ишга киритиш  – қонунбузарлик сифатида баҳоланади.

Хулоса: ходима аёл ўз хоҳиши билан ишга чиқиб, ишлай бошлаши ва иш берувчи бу ҳолатни тан олишга мажбур бўлиши учун ҳеч қандай механизм мавжуд эмас. Бу хоҳиш ёки келишув масаласи эмас, балки тиббий тавсиялар, ҳуқуқий меъёрлар ва меҳнатни муҳофаза қилиш талабларига риоя қилиш заруриятидир. Ҳар қандай четга чиқиш иш берувчи учун ҳам, ходимнинг ўзи учун ҳам хавфлидир. «Касаллик варақаси» уни берган тиббиёт муассасаси томонидан расман ёпилгандан сўнг, яна ишга қайтишингиз мумкин!

Агар иш берувчи барибир аёлни «касаллик варақаси» тугагунга қадар ишга қўйган ва ишлаган даври учун ҳақ тўлаган бўлса, нима қилиш керак

Ҳомиладорлик ва туғиш таътилида бўлган ходимага меҳнатга рухсат беришнинг ўзи юқорида таърифланганидек, меҳнат қонунчилигини бузиш ҳисобланади. Лекин, фараз қилайлик, шундай ҳолат юз берди. Ходима ўз вазифаларини бажаришга киришди, иш берувчи эса унга иш ҳақи тўлай бошлади. «Касаллик варақаси» муддати тугашидан олдинги вақт оралиғида ишга қўйилиши натижасида ходима амалда икки ҳисса тўлов олади:

• меҳнатга лаёқатсизлик варақаси асосида таътилнинг бутун даври учун бир йўла тўланган ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси;
• Меҳнатга лаёқатсизлик варақаси мавжудлигига қарамай, ҳақиқий ишланган вақт учун иш ҳақи тўланди.

Ходимадан ортиқча тўланган суммани ушлаб қолиш мумкинлиги ва жаримага тортмаслик учун ҳомиладорлик ва туғиш таътилидан муддатидан олдин чиқиш билан боғлиқ вазиятни қандай тўғри ҳал қилиш ҳақида батафсил маълумотни қуйидаги тавсияда ўқинг > > >

Шунингдек, қоидабузарликни қайд этиш ва текширувчиларга уни тузатиш учун зарур чораларни ўзингиз кўрганингизни исботлаш мақсадида сизга қуйидаги ҳужжат керак бўлиши мумкин: