Ўзбекистон Республикасида органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ривожлантириш Концепцияси (ЎзР Президентининг 18.05.2020 й. ПФ-5995-сон Фармонига 1-илова)

Ўзбекистон Республикаси

Президентининг

2020 йил 18 майдаги

ПФ-5995-сон Фармонига

1-ИЛОВА

Ўзбекистон Республикасида органик қишлоқ хўжалиги

ва органик озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб

чиқаришни ривожлантириш

КОНЦЕПЦИЯСИ

Бугунги кунда, органик қишлоқ хўжалиги - жаҳон тренди ҳисобланади. 2019 йилда органик қишлоқ хўжалиги бўйича халқаро бозорлардаги савдо айланмаси 96,7 млрд еврони ташкил этиб, 71,5 млн гектар майдонда 2,8 млн ишлаб чиқарувчи ушбу фаолият тури билан шуғулланган.

Экспертларнинг баҳолашига кўра, дунё органик маҳсулотлари бозорида сўнгги 5 йил давомида йилига ўртача 15 фоиздан ўсишга эришилиб, 2022 йилда савдо айланмаси 212 млрд АҚШ доллари (жаҳон қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши умумий ҳажмининг 20 фоизи)ни ташкил этиши прогноз қилинган.

Органик қишлоқ хўжалиги тадқиқотлари институти (FiBL) маълумотларига кўра, дунёнинг 103 та мамлакатида органик қишлоқ хўжалиги тўғрисида қонун қабул қилинган бўлиб, 6 та мамлакатда қонун ишлаб чиқилмоқда.

Органик қишлоқ хўжалиги тадқиқотлари институти (FiBL) ва Органик қишлоқ хўжалиги ҳаракати бўйича Халқаро Федерацияси (IFOAM)нинг Жаҳон органик қишлоқ хўжалиги статистикаси бўйича 2019 йилдаги нашрида Ўзбекистон Республикаси мева етиштириш бўйича қулай шароитга эга бўлган дунёдаги 10 та давлат қаторига киритилган ва республикамиз органик мева ишлаб чиқариш учун қулай ер майдонларига эга эканлиги қайд этилган.

Республикамиздаги "Sunny Fruit Production" МЧЖ томонидан 2017-2019 йилларда жами 1 848 тонна органик майиз етиштирилиб, Россия Федерацияси, Франция, Германия, Голландия, Италия ва Греция мамлакатларига майизнинг анъанавий турига нисбатан 14,7 фоизга юқори нархларда экспорт қилинган ва 4,1 баробар кўпроқ соф фойда олинган.

Шу каби, 2019 йилда АҚШ бозорларида 1 тонна органик пахта хомашёси анъанавий турига нисбатан 155 доллардан 225 долларгача юқори нархларда баҳоланган.

Мамлакатимиз қишлоқ хўжалиги тарихида ушбу амалиёт ўз ўрнига эга, яъни асрлар давомида шаклланган анъанавий сабзавотчилик ва боғдорчилик маданияти маҳаллий ўғитлардан фойдаланишни кўзда тутадиган биологик деҳқончилик тамойилларига асосланган. Бу генларни модификация қилиш технологияларини қўлламасдан, озуқавий қиймати юқори, ўзига хос таъм ва истеъмол хусусиятларига эга бўлган органик (экологик тоза) мева ва сабзавотларни етиштириш имконини беради.

Шунингдек, айни вақтда республикамизда органик қишлоқ хўжалигини ривожлантириш учун қуйидаги қулай шароитлар мавжуд:

заҳарли моддалар билан зарарланмаган экин майдонлари;

томорқа хўжаликларида етиштирилган органик маҳсулотларни экспорт қилиш натижасида аҳоли даромадини ошириш имконияти;

органик ишлаб чиқариш бўйича агрокластер, логистика ва кооперация тизимларини ривожлантириш натижасида аҳоли бандлигини ошириш имконияти;

лабораториялар, назорат ва сертификатлаштириш тизимларини такомиллаштириш ҳисобига қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сифатини таҳлил қилиш имконияти;

генетик модификацияланган организмлар (ГМО)дан ҳоли минтақалар.

Қулай шароит ва имкониятлар мавжудлигига қарамасдан, республикамизда органик қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга етарли эътибор берилмаётганлиги нафақат атроф-муҳитга, инсонлар саломатлигига, юқори сифатли маҳсулотларни ишлаб чиқаришга, балки ҳудудларнинг экспорт салоҳиятини ошириш ва географиясини кенгайтиришга ҳам салбий таъсир кўрсатмоқда.

Ўзбекистон Республикасида органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ривожлантириш концепцияси (кейинги ўринларда - Концепция):

органик маҳсулотларни расмий кафолатлаш ва ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш, ишлаб чиқарувчиларнинг хорижий бозорларга киришини енгиллаштириш ва экспорт географиясини кенгайтириш;

қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг инвестициявий жозибадорлигини яхшилаш ва янги инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш, қишлоқ аҳолисининг бандлигини ошириш;

соғлом овқатланиш имкониятини мустаҳкамлаш, қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат маҳсулотларининг юқори сифати ҳамда хавфсизлигини ошириш, атроф-муҳитга салбий таъсирларни камайтириш;

тупроқ унумдорлигини ошириш ва деградациясининг олдини олиш, экотизимнинг биологик хилма-хиллигини, экологик барқарорликни сақлаб қолиш, "даладан дастурхонгача" технологик схемаси бўйича сертификатлаштириш ва назорат тизимларини кучайтириш;

илмий-тадқиқот ишларини кенгайтириш ва малакали мутахассислар тайёрлаш ишларини жадаллаштиришга қаратилган.

Концепция қуйидаги асосий йўналишларни ўз ичига олади:

1. Техник жиҳатдан тартибга солиш соҳасидаги норматив-ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш

Органик ва органоминерал ўғитларнинг хавфсизлиги тўғрисида умумий техник регламентни ишлаб чиқиш.

Болалар овқатларининг хавфсизлиги тўғрисидаги махсус техник регламентни ишлаб чиқиш.

Махсус озиқ-овқат маҳсулотлари, функционал парҳез, даволаш ва парҳез-профилактика овқатлари хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламентни ишлаб чиқишда органик маҳсулотларга қўйилган талабларни инобатга олиш.

Органик ер майдонларига белги ва кўрсаткичлар ўрнатиш шакли ва тартибини жорий этиш.

2. Сертификатлаштириш, авторизация ва аккредитация тизимларини шакллантириш

Органик ишлаб чиқариш соҳасидаги сертификатлаштириш, авторизациялаш ва аккредитациялашнинг миллий тизимларини яратиш.

Органик маҳсулот ва хомашёларни ишлаб чиқариш, қайта ишлаш, ташиш, сақлаш, сотиш ва сертификатлаш билан шуғулланувчи субъектлар фаолияти эквивалентлиги (тенг қийматлилиги)ни баҳолаш ва авторизациялаш.

Органик маҳсулотлар учун давлат савдо белгиси (логотипи)ни ишлаб чиқиш.

"Биосифат" марказий лабораториясини ҳамда Академик М.Мирзаев номидаги Боғдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий тадқиқот институти қошидаги дарахт кўчатлари ва гул қаламчалари бўйича синов лабораториясини Қишлоқ хўжалигида стандартлаштириш маркази таркибига ўтказган ҳолда ушбу йўналишдаги мувофиқликни баҳолаш идорасини ташкил этиш.

3. Органик маҳсулот ва хомашёларни ишлаб чиқариш учун малакали кадрларни тайёрлаш ва уларнинг малакаларини ошириш

Тошкент давлат аграр университетида "Органик қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш" йўналишида мутахассислар тайёрлаш ҳамда Германия, АҚШ, Франция, Исроил, Италия, Туркия каби органик қишлоқ хўжалиги ривожланган давлатлардан малакали мутахассисларни жалб этиш бўйича етакчи олий ва илмий таълим муассасалари билан ҳамкорликни йўлга қўйиш.

Тошкент давлат аграр университети ҳамда Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг тегишли илмий-тадқиқот институтларини жалб қилган ҳолда Туркиянинг Эгей университети ва бошқа хорижий илмий-тадқиқот ва таълим муассасалари билан органик қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва органик пахтачилик соҳасида илмий-тадқиқотлар олиб бориш юзасидан ҳамкорлик чораларини амалга ошириш.

Органик қишлоқ хўжалигини юритиш бўйича ўқув ва услубий материалларни тайёрлаш.

Органик ишлаб чиқаришнинг мақсади ва истиқболлари тўғрисидаги билимларни оммалаштириш ишларини амалга ошириш.

Органик қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш масалалари бўйича фермер ва деҳқон хўжаликлари, тадбиркорлар ва бошқа манфаатдорлар учун ўқув ва маслаҳат хизматларини кўрсатиш.

"Қишлоқ хўжалигида стандартлаштириш маркази" давлат унитар корхонаси томонидан хўжалик юритувчи субъектларни органик ишлаб чиқаришга ўтказиш ва сертификатлаштиришга тайёрлаш жараёнларида уларнинг мутахассисларига органик стандарт талабларини ўргатиш ва зарур ҳужжатларни ишлаб чиқиш бўйича хўжалик шартномалари асосида маслаҳат хизматларини кўрсатиш ишларини ташкил этиш.

"Қишлоқ хўжалигида стандартлаштириш маркази" давлат унитар корхонасининг органик қишлоқ хўжалиги ва мақбул қишлоқ хўжалиги амалиёти талабларини жорий қилувчи маҳсулот етиштирувчилар, экспорт қилувчилар учун масалаҳат хизматлари, халқаро кўргазма, ўқув семинарлари ва тренингларни ташкил этиш билан боғлиқ харажатларни Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги Экспортни рағбатлантириш агентлиги маблағлари ҳисобидан қоплаш чораларини кўриш.

4. Маҳаллий ишлаб чиқарувчилар учун ички бозорларни ривожлантириш ва экспорт географиясини кенгайтириш

Маҳаллий органик маҳсулотларни сотиш учун салоҳиятли экспорт бозорларида маркетинг тадқиқотлари ўтказиш ва ички бозорларни ривожлантириш.

Талаб юқори ва истиқболли органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотлари турларини аниқлаш учун органик маҳсулотлар бозорлари конъюнктурасини ўрганиш, йирик савдо тармоқларида органик маҳсулотларни қадоқлаш ва тамғалаш турларини таҳлил қилиш.

Органик маҳсулот турлари бўйича ички бозор ҳажми ва экспорт салоҳиятини аниқлаш.

Салоҳиятли инвесторларни жалб қилиш орқали Европа Иттифоқи мамлакатлари, Япония, Жанубий Корея ва АҚШ каби давлатларга органик маҳсулотларни экспорт қилиш учун зарур инфратузилмага эга бўлган кластерлар, кооператив ва логистика марказларини ташкил этиш.

Органик қишлоқ хўжалиги билан алоқадор субъектларнинг соҳага тегишли республика ва халқаро кўргазма ва ярмаркаларда иштирокини таъминлаш.

Органик маҳсулотларни истеъмол қилиш орқали аҳолининг соғлом овқатланиш маданиятини шакллантириш ва уни тарғиб қилиш бўйича тадбирларни ўтказиш. Бунда, аҳолининг кенг қатламлари билан бирга манфаатдор вазирлик ва идораларнинг малакали мутахассислари, мева-сабзавот кластерлари, озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи корхоналар вакилларининг иштирокини таъминлаш.

Органик қишлоқ хўжалиги ҳаракатларининг халқаро федерацияси билан алоқа ўрнатиш учун органик товар ишлаб чиқарувчилар уюшмасини тузишга ташкилий жиҳатдан кўмаклашиш.

Органик пахта хомашёсини етиштириш, тўқимачилик маҳсулотларини тайёрлаш ва экспорт қилиш бўйича Ҳиндистон, Хитой, Жанубий Корея, Туркия, АҚШ ва Япония каби ушбу йўналишлар ривожланган мамлакатлар тажрибаларини ўрганиш ва ўзаро ҳамкорликни йўлга қўйиш бўйича халқаро ташкилотлар (FAO, GIZ, USAID, KOPIA, JICA ва бошқ.)нинг техник кўмаклари доирасида ўқув танишув сафарларини ташкил этиш. Бунда, манфаатдор вазирлик ва идораларнинг малакали мутахассислари билан биргаликда органик пахта-тўқимачилик кластерларини ташкил этиш имкониятига эга тадбиркорлар ва фермерлар иштирок этишини таъминлаш.

Глобал органик тўқимачилик стандарти (Global Organic Textile Standard - GOTS) талабларини ҳамда халқаро тажрибани чуқур таҳлил қилган ҳолда:

миллий стандартлар ишлаб чиқиш ва улар талабларига мувофиқ экспортга йўналтирилган органик тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришни йўлга қўйилади;

экспорт географиясини кенгайтириш ҳамда тўқимачилик соҳасига инвестицияларни жалб қилиш имкониятларини ошириш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилади;

Textile Exchange фаолияти ўрганилади ва у билан ҳамкорлик йўлга қўйилади.

Туркиянинг EGEDENIZ TEKSTIL A.S билан ҳамкорликда органик тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш ва экспорт қилиш чораларини кўриш.

Аҳоли ихтиёридаги сут маҳсулотларини қабул қилиш, қайта ишлаш ва сотишни ўз ичига олган кооперация ташкил этиш бўйича илғор чет эл тажрибаларини ўрганиш ва ушбу йўналишда кооперативлар ташкил этиш чораларини кўриш.

Қорақалпоғистон Республикаси, Қашқадарё, Самарқанд, Сурхондарё ва Навоий вилоятларининг ихтисослашган туманларида ташаббускорлар томонидан аҳоли хонадонларида органик курка етиштириш тажрибасини яратиш ва етиштирилган маҳсулотларни органик сертификатлаштириб, экспортга йўналтириш.

Республикамизнинг кимёвий ишлов берилмайдиган тоғ ва тоғолди минтақаларида етиштирилаётган ёнғоқ ва бошқа данакли мевалар ва резаворларни кооперациялар орқали органик сертификатлаштириш ва экспортга йўналтириш тадбирларини ташкил этиш.

5. Органик маҳсулот ва хомашёларни ишлаб чиқариш доирасидаги илмий-тадқиқотларни кенгайтириш

Минтақа ва маҳаллий даражаларда органик ишлаб чиқаришни ташкил этиш шароитлари учун қишлоқ хўжалиги ер турларининг яроқлилигини комплекс баҳолашдан ўтказиш.

Комплекс баҳолаш натижасида органик ишлаб чиқаришни ташкил этиш учун ҳудудларнинг тупроқ-иқлим шароитларидан келиб чиқиб, вилоятлар ва табиий-қишлоқ хўжалиги туманларининг яроқлилиги бўйича хўжаликлар сонини аниқлаш.

Органик ишлаб чиқаришни таъминлайдиган технологик омиллар ва биологик воситалардан комплекс фойдаланишга таянадиган қишлоқ хўжалиги экинларини етиштириш технологиялари, ўсимликларни ҳимоя қилиш, ўғитлар ва биопрепаратлар қўллашнинг яхлит тизимлари, тупроқларга ишлов бериш ва алмашлаб экиш (дала ва ем-хашак, сабзавот ҳамда картошка) усулларини ишлаб чиқиш.

Қишлоқ хўжалиги корхоналари, фермер ва деҳқон хўжаликлари ҳамда томорқа ер эгаларида органик ишлаб чиқаришни тасарруф этишнинг асосларини шакллантириш.

Кластерлар, фермер ва деҳқон хўжаликлари учун органик стандартлар ва органик қишлоқ хўжалигининг асосий тамойиллари бўйича органик деҳқончилик тизимларига босқичма-босқич ўтиш усулларини ишлаб чиқиш.

Органик чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг илмий асосларини ишлаб чиқиш.

Органик маҳсулотлар бозорларини самарали шакллантириш, уларни сертификатлаштириш ва тамғалаш бўйича илмий асосланган таклифларни ишлаб чиқиш.

Органик пахтачилик ва органик тўқимачилик соҳасининг илмий асосларини ривожлантириш.

Органик уруғчиликни ташкил этиш бўйича илмий-тадқиқот ишларини кенгайтириш ва жадаллаштириш.

Органик ишлаб чиқаришга асосланган ўсимликшунослик ва чорвачилик соҳасидаги фермерлар, деҳқонлар ва бошқа кичик тадбиркорлик субъектларини ўқитиш учун амалий намойиш майдончаларини яратиш.

6. Органик ишлаб чиқариш доирасидаги ҳисоб-китоблар ва ҳисоботлар

Органик маҳсулот ва хомашёларни ишлаб чиқарувчилар реестрлари тўғрисидаги низомни ишлаб чиқиш ва тасдиқлаш.

Органик маҳсулотларни ишлаб чиқаришни ва сотишни амалга оширувчи шахслар тўғрисидаги расмий маълумотларни чоп этиш ва органик маҳсулот (хомашё)ларни ишлаб чиқарувчилар реестрини юритиш.

Органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, ички ва ташқи бозорларга сотиш тўғрисидаги давлат статистика ҳисоботини тақдим этиш усулларини ишлаб чиқиш.

Органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, ички ва ташқи бозорларга сотиш тўғрисидаги мавжуд маълумотларни чоп этиш.

Органик қишлоқ хўжалиги ва органик озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, ички ва ташқи бозорларга сотиш тўғрисидаги маълумотларни шакллантириш мақсадида амалдаги давлат статистика ҳисоботи шаклларини такомиллаштириш, зарур ҳолларда янги ҳисобот шаклини ишлаб чиқиш ва жорий этиш.

7. Органик ишлаб чиқариш тизимларини халқаро тизимларга интеграциялаштириш

Органик қишлоқ хўжалиги доирасидаги сертификатлаштириш идораларини халқаро аккредитациядан ўтказиш.

Марказий Осиё ва МДҲ мамлакатлари органик қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларининг IFOAMда иштирокини, Марказий Осиё ва глобал даражада органик қишлоқ хўжалигини ривожлантириш бўйича тажриба алмашишини ташкил этиш.

Халқаро органик форумларда (илмий-тадқиқот масалалари ёки сертификатлаштириш бўйича) иштирок этиш.

Органик қишлоқ хўжалиги бўйича халқаро анжуман ташкил этиш.

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2020 йил 19 май

"Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами",

2020 йил 25 май, 19-20-сон, 201-модда