Солиқлар бўйича мослаштирилган ҳисоботлар кимга керак

Солиқ қўмитаси раиси Шерзод КУДБИЕВнинг сўзларига кўра, "автокамерал - жуда тўғри тизим. У туфайли 580 триллион сўмдан ортиқ суммадаги хатолар тузатилган. Автокамерал бўйича хатолари юзага келмайдиган тадбиркорлик субъектларининг даромад улуши ошмоқда. Автокамерал фақат икки манбадаги рақамларни бир-бири билан таққослайди ва мустақил равишда ҳеч нарсани аниқламайди".

Солиқ маслаҳатчиси Гулнора ЭРГАШЕВА таъкидлашича (кўплаб ҳамкасблари каби) ўз навбатида, автокамерал ҳақиқатан ҳам жуда керакли ва фойдали восита бўлиб, у хатоларни камайтиришга ёрдам бериши мумкин эди, бу Солиқ кодексига киритилган, аммо у қандайдир бехато стандартга айланиб қолмоқда. Энди бутун солиқ қонунчилигини ва бутун бухгалтерия ҳисоби тизимини унга мослаштириш керак. Ва бу, экспертнинг фикрича, ўзгартирилиши керак.

– Бугунги кунда автокамерал бизнес учун яратаётган барча асосий муаммолар унинг нотўғри формулаларига бориб тақалади. Автокамерал яратаётган муаммолар ҳақидаги кўплаб хабарлар Солиқ қўмитасининг масъул мутахассисларига етиб бормаётгандек таассурот қолдиради. Нотўғри формулалар, фақат баъзи ҳолларда тўғри ишлайдиган, қолган ҳолларда эса хулосаларнинг тўғрилигини таъминлай олмайдиган формулалар ҳақида бухгалтерлар ва солиқ маслаҳатчилари шунчалик узоқ вақтдан бери гапиришмоқдаки, бу фикрлар аллақачон ҳаммани ташвишга солиб, чоралар кўриш кераклигини англатади.

Биз, албатта, Солиқ қўмитаси тизимни такомиллаштираётганини кўряпмиз. Лекин бу жуда секин ва керакли даражада сифатли бўлмаяпти. Бизнес, ҳатто солиқчиларнинг ўзлари ҳам мавжуд формулалар билан ишлашга мажбур. Ва мана шу ерда ҳар куни янада аниқроқ шаклланиб бораётган янги муаммо пайдо бўляпти.

Айтайлик, формула нормал ишламади. СКнинг 138-моддасига мувофиқ солиқ тўловчи ўз жавобини тайёрлаб, солиқ органларига тақдим этди. Инспектор солиқ тўловчи тақдим этган ҳужжатларни ўрганиб чиқди ва солиқ тўловчи ҳақлигига рози бўлди. Идеал ҳолатда, солиқ инспектори бу вазиятни аниқ тавсифлаб бериши ва масъул мутахассислар формуладаги хатони тузатишлари учун Солиқ қўмитасига топшириши керак. Автокамералда бундай хатолар бошқа бўлмаслиги учун, солиқ тўловчилар ҳақ бўлган вазиятда уларни безовта қилмаслик керак.

Ҳозир эса, мен буни алоҳида таъкидлайман - кўпинча ҳаммаси мана бундай жавоб билан тугайди: "Афсуски, формула шундай ишлайди. Ва агар сиз тузатмасангиз, биз камерал текширув тайинлашга ва қўшимча ҳисоблаш қилишга мажбур бўламиз".

Бундай натижа солиқ маъмурчилигида автокамералнинг бутун моҳияти ва мақсадларини илдизидан йўқ қилади.

Натижада солиқ тўловчини ўзининг ҳақиқатини автокамералга ёқадиган нарсага ўзгартиришга мажбур қилишмоқда. Бу нима учун керак? Кимга керак? Ҳаммаси ҳисоботларни мослаштиришга вақтни беҳуда сарфлашга олиб келади.

580 триллион сўм рақами автокамералнинг ҳақиқий фойдалилигини акс эттирмайди. Бу тизим ишлаши натижасида бюджет олган сумма эмас. Бу рақам автокамерал фаолияти билан боғлиқ барча нарсаларни, шу жумладан биз бугун гапираётган ҳисоботларни мослаштиришларни ҳам ўз ичига олган.

Мисолларга мурожаат қилиш учун узоққа бориш шарт эмас. Яқиндагина мен билан Facebook'да реклама жойлаштирадиган солиқ тўловчи маслаҳатлашди. У ҳисоботларни топширди - ҳаммаси тўғри. Камерал назорат хабарномаси келади, солиқчилар 130 миллион сўм фойда солиғини қўшимча ҳисоблашади. Бу айнан солиқ тўловчи Facebook'даги рекламага йўналтирган пуллар.

Сумма фойда солиғи ҳисоботининг "реклама харажатлари" сатрида акс эттирилган, бу моҳиятан тўғри. Лекин автокамерал, афтидан, бу сатрни кирувчи ҳисобварақ-фактуралар маълумотлари билан солиштиради. Солиқ тўловчида эса бу суммага ЭҲФ йўқ, чунки Facebook уларни тақдим этмайди. Шу билан бирга ҚҚС ҳисоботига эътирозлар йўқ, чунки бу сумма унга ҳисобот ва тўлов топшириқномаси орқали "ўтирган".

Учрашувда солиқчиларга ҳамма нарсани тушунтиришди, ҳамма нарсани ҳужжатлар билан тасдиқлашди. Инспектор ҳужжатларни диққат билан ўрганиб чиқди ва солиқ тўловчи ҳақлиги ва ҳамма нарсани қонунга мувофиқ қилганига рози бўлди. Бироқ - бу 130 миллион сўмни "реклама харажатлари" сатридан олиб ташлашни тавсия қилди, чунки формула уларни тасдиқланган реклама харажатлари сифатида аниқламайди ва бу суммани фойда солиғи ҳисоботида "электрон хизматлар учун тўлов" сифатида расмийлаштиришни тавсия қилди. Шу билан бирга у акс ҳолда камерал текширув ва қўшимча ҳисоблаш бўлишини огоҳлантирди. Яъни иш узоқ ва толиқтирувчи суд жараёнларига бориб тақалаётган эди.

Солиқ тўловчи шундай вазиятга тушиб қолдики, унда суд жараёнлари ҳам ортиқча, қўшимча ҳисобланган сумма ҳам ташкилот бюджети учун сезиларли бўлиб қолмоқда. Вазиятдан чиқишнинг энг оддий йўли солиқчининг ноқонуний тавсияларига бўйсуниш бўлиб чиқди. Ҳисобот қайта топширилди, 130 миллион сўм учун битта кўк катакча ажратилди, унда бу электрон хизматлар учун харажатлар эканлиги кўрсатилди.

Молиявий жиҳатдан бу вазиятда солиқ тўловчи ва давлат бюджети учун ҳеч нарса ўзгармади. Лекин бу воқеа автокамералга "хато тузатилди" деб ҳисобга ўтди! Ҳолбуки, амалда ҳаммаси аксинча бўлди - ҳисобот бузилди, чунки энди унда ҳамма нарса ўз номи билан аталмаяпти. Лекин бу дастурни қониқтиради - унинг томонидан эътирозлар йўқ. Солиқчилар томонидан ҳам эътирозлар йўқ.

Ва шунга ўхшаш воқеалар ҳозир жуда кўп, деярли ҳар куни кимдир қўнғироқ қилиб маслаҳатлашади. Бундай вазиятлар солиқ тўловчини нотўғри йўл тутишга, лекин дастурга ёқишни ўргатади. Бу воқеадан кейин солиқ тўловчи Facebook'даги рекламадан фойдаланади ва солиқ ҳисоботларини унга ўргатишган тарзда бузади.

Муаммо Солиқ қўмитаси томонидан эътиборни талаб қилади Менинг назаримда, ушбу вазиятда қабул қилиш мумкин бўлган энг яхши қарор - автокамерал назорат натижалари бўйича ишни такомиллаштириш. Формула ишламайдиган ёки нотўғри ишлайдиган вазиятга дуч келган инспектор вазиятни батафсил тавсифлаб бериши ва маълумотни Солиқ қўмитасига топшириши керак. У ерда эса тезкор чоралар кўрилиши керак - формулани такомиллаштириш, услубий тушунтиришлар тайёрлаш ва уларни солиқ инспекторлари ва солиқ тўловчилар ўртасида тарқатиш ва ҳоказо. Натижада бюджет маблағларининг улкан тежалиши бўлади! Чунки бундай ёндашув масалага нуқта қўяди. Автокамерал томонидан бундай хатолар бошқа бўлмайди. Инспекторнинг вақтини солиқ тўловчининг аниқ ва тўғри далилларини тинглашга, солиқ тўловчиларнинг эса формуланинг нотўғри ишлаётганини исботлашга сарфлашига ҳожат қолмайди.

Агар қандайдир сабабларга кўра солиқчилар ҳозирча буни қила олмасалар, ҳеч бўлмаганда солиқ тўловчини ҳисоботларни мослаштиришга мажбур қилмасликлари ва бу масалада уни бошқа безовта қилмасликлари керак.

Солиқ тўловчини аввалги хабарнома ёки талаб натижалари бўйича тушунтириш берган масала бўйича қайта-қайта "судраш" муаммоси ҳам мавжуд.

  Олег ГАЕВОЙ тайёрлади