Хорижий компания Ўзбекистондаги ваколатхонасини қандай ёпади

Хорижий корхонанинг Ўзбекистондаги ёпилган ваколатхонасини Солиқ тўловчиларнинг ягона реестридан чиқариш бир ярим йилдан ортиқ тарихга айланди. Бундан ташқари, солиқчилар ушбу ваколатхонанинг собиқ раҳбарини ушбу бир ярим йил давомида - ваколатхона давлат органларини ўз фаолиятини тўхтатиш тўғрисида хабардор қилган пайтдан бошлаб, солиқ тўловчилар реестридан чиқарилгунга қадар солиқ ҳисоботларини тақдим этмаганлиги учун жаримага тортишга ҳаракат қилмоқда.

Солиқ маслаҳатчиси Гулнора ЭРГАШЕВА ўз фаолиятини тўхтатмоқчи бўлган хорижий компанияларнинг Ўзбекистондаги ваколатхоналари нимани назарда тутиши кераклигини айтди:

– Бу масалани мен солиқ маслаҳатчиси бўлган аниқ бир тарихда кўриб чиқишни таклиф қиламан.

Ваколатхона Ўзбекистонда манфаатларини ҳимоя қилган чет эл фирмасининг қарорига кўра ўз фаолиятини тўхтатди. Белгиланган қоидаларга мувофиқ, у Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлигига хабарнома юборди. Шу пайтдан бошлаб - ўз фаолиятини тўхтатди.

Кейинчалик - Солиқ тўловчиларнинг ягона реестридан чиқаришнинг чўзилиб кетиш сабабларини аниқлаш жараёнида - вазирлик солиқ органларига белгиланган муддатда ваколатхона ўз фаолиятини белгиланган тартибда тўхтатгани ҳақида маълумот берилгани ҳақида ёзма сўровга жавоб берди. Шунингдек, Солиқ тўловчиларнинг ягона реестридан чиқариш солиқ органларининг ваколати эканлигини тушунтирди. Тегишли хабарнома зудлик билан ваколатхона жойлашган жойдаги туман солиқ инспекциясига ҳам келиб тушган бўлса, нега Солиқ тўловчиларнинг ягона реестридан чиқариш бир ярим йилдан кўпроқ вақтга чўзилди?

Фикримча, бунинг сабаби шундаки, чет эл компаниялари ваколатхоналарини ёпишда солиқчиларнинг ҳаракатлари қонунчиликда тартибга солинмаган. Солиқ органи, эҳтимол, бу ҳолатда нима қилиш кераклигини жуда узоқ вақт ҳал қилди. Қонунчиликдаги бу бўшлиқни бартараф этиш керак.

02.04.2022 йилдаги ВМҚ-150-сон қарорга 2-илова мавжуд бўлиб, унда хорижий компанияларнинг доимий муассасалари ва алоҳида бўлинмаларини солиқ ҳисобидан чиқариш қоидалари ёзилган. Солиқ тўловчилар реестридан чиқарилишидан олдин солиқчилар уларнинг фаолиятини текширадилар.

Бироқ, ваколатхона - бу ДМ ёки алоҳида бўлинма эмас. Улар тўғрисидаги қонун ҳужжатларида чет эл компанияларининг ваколатхоналари юридик шахс ҳисобланмаслиги ва хўжалик ёки тижорат фаолиятини амалга оширмаслиги кўрсатилган , уларни рўйхатдан ўтказиш қоидалари мавжуд, аммо солиқ тўловчилар реестридан чиқариш қоидалари мавжуд эмас.

Солиқ ҳисоботларини топширмагани учун маъмурий жаримага тортилгани ҳақидаги хабарлар ваколатхонанинг собиқ раҳбари учун қайноқ нуқта бўлди. У ушбу жаримага мутлақо рози эмас, чунки рўйхатдан ўтказувчи орган ҳам, солиқ органлари ҳам ваколатхона ўз фаолиятини тўхтатгани ҳақида тегишли тарзда хабардор қилинган. Солиқ тўловчилар реестридан чиқарилиши узоқ чўзилганига унинг айби йўқ. Ўшандан бери у шунчаки ҳисобот топшириш ҳуқуқига эга эмас эди, чунки фаолиятини тўхтатган субъект учун ҳисобот топшириш мумкин эмас эди. Солиқчилар эса шунга қарамай, ўз сўзида туриб олишда давом этмоқда.

Солиқ органи ўз жавобида «Давлат солиқ хизмати органлари базасида ваколатхона ҳолати «тугатилган корхоналар»га (2024 йил сентябрь ойида!) деб ўзгартирилганлиги сабабли тизим томонидан жарима солиш бўйича бир қатор қарорлар чиқарилганини» тушунтирди.

Менимча, бу масалани Солиқ қўмитасининг ўзи ҳал қилиши мумкин, чунки ваколатхона ўз фаолиятини тўхтатгани ҳақидаги барча хатлар ва мурожаатлар уларда бор. Бунинг ўрнига улар жарима тўғрисидаги қарор устидан МЖтКнинг 245-моддаси ва МЖтКнинг 315-моддасига мувофиқ суд тартибида шикоят қилиш мумкинлигини маълум қилишади.

Нима қилиш керак

 Авваламбор бундай ҳолатларга йўл қўйиб бўлмайди, чунки улар мамлакатнинг инвестицион жозибадорлигига ўта салбий таъсир кўрсатади.

Фикримча, муаммони қуйидагича ҳал қилиш мумкин:

1. 02.04.2022 йилдаги ВМҚ-150-сонли қарорга 2-сонли иловага ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш орқали хорижий компанияларнинг Ўзбекистон Республикасидаги ваколатхоналарини солиқ ҳисобига қўйиш ва рўйхатдан чиқариш бўйича аниқ йўриқномалар киритиш лозим.

2. Бунда - қуйидаги жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилсин:

• хорижий компаниялар ваколатхоналарини солиқ ҳисобидан чиқариш тартиби ва муддатлари;
• солиқчилар томонидан қарздорлик йўқлиги тўғрисида хулоса бериш қоидалари - банк ҳисобварақларини ёпиш учун;
• ваколатхона фаолиятини ёпишда солиқ текширувидан ўтказиш зарурлиги мезонлари.

Бундай муассасалар хўжалик ва тижорат фаолияти билан шуғулланмагани учун уларнинг солиқларни тўғри ҳисоблаши ва тўлаши солиқ органларининг маълумотлар базасидан текширилиши мумкин, бу ҳолатда эса текширишнинг ҳожати йўқ, деб ҳисоблайман. Ёки тугатиш текширувлари тайинланадиган вазиятларни аниқ ёзиб қўйиш керак.

3. Агар солиқчилар ўз хулосаларини белгиланган муддатларда беришга улгурмасалар, ёпилаётган ваколатхонанинг ҳаракат режасини ёзиб қўйиш керак. Ҳеч бўлмаганда, НҲҲда кечикиш даврида, Реестрдан чиқарилган ҳолда, ёпилаётган ваколатхона ваколатли давлат органларини ўз фаолиятини тугатганлиги тўғрисида хабардор қилган пайтдан эътиборан солиқ ҳисоботларини топшириши шарт эмаслиги аниқ кўрсатилиши керак.

4. Юқорида қайд этилган қоида ва регламентларнинг барча бузилишлари учун давлат органи мансабдор шахсларининг жавобгарлиги белгилаб қўйилиши зарур.

Олег ГАЕВОЙ тайёрлади