Товарларнинг камайишини қандай расмийлаштириш ва ҳисобга олиш керак

Тавсияда:

– табиий камайиш туфайли товарларнинг йўқотилишини қандай ҳисобга олиш керак:
       чакана савдода табиий камайиш меъёрларини қандай қўллаш керак;
       сақлаш вақтида табиий камайиш меъёрларини қандай қўллаш керак;
– сотишга тайёргарлик кўришда товарларнинг технологик йўқотишларини қандай ҳисобга олиш керак;
– тараларнинг ортиқча оғирлигидан олинган йўқотишларни қандай ҳисобга олиш керак;
– ўз-ўзига хизмат кўрсатиш дўконларида товарларнинг қўшимча йўқотишларини қандай ҳисобга олиш керак (товарларни очиқ намойиш қилишда);
– синиш, бўлиниш ва шикастланиш туфайли товарларнинг камайишларини қандай ҳисобга олиш керак;
– фавқулодда вазиятлар натижасида етказилган йўқотишларни қандай ҳисобга олиш керак.

Товарнинг йўқотилиши – бу маҳсулотнинг табиий кўринишидаги миқдорий ва сифат кўрсаткичларининг қисман ёки тўлиқ йўқолиши натижасида юзага келадиган йўқотишлар. Меъёрланадиган ва меъёрланмайдиган товар йўқотишлари билан фарқланади.

Меъёрланадиган йўқотишларга табиий вазн йўқотиш ва товарларни сотиш учун тайёрлаш жараёнида ҳосил бўлган сотишдан олдинги технологик чиқиндилар киради. Бунга, шунингдек, ўз-ўзига хизмат кўрсатадиган озиқ-овқат дўконларидаги товарларнинг меъёрлардан ортиқ табиий камайишлари ҳам киритилади.

Меъёрланмайдиган йўқотишлар – бу йўқотишлар товарларнинг синиши ва шикастланиши, шунингдек товарлар камомади ва ўғирланишидан ҳосил бўлади. Бунга, шунингдек, фавқулодда вазиятлар туфайли йўқотишлар ҳам киради.

Табиий камайиш туфайли товарларнинг йўқотилишини қандай ҳисобга олиш керак

Табиий камайиш – бу табиий сабабларга кўра юзага келадиган товарлар вазнининг йўқолиши. Унинг асосий сабаблари қуйидагилардан иборат:

• қуриши – учувчи моддаларнинг ва намликнинг буғланиши (спиртли ичимликлар, эфир мойлари). Бу деярли барча маҳсулотларга хос бўлган йўқотишларнинг асосий сабабларидан биридир, герметик идишларга қадоқланганлар бундан мустасно;
• чангланадиган – майда қилиб майдаланган қуйма товарларга хос (ун, крахмал, цемент ва бошқалар);
• сочилиши – қуйма маҳсулотларни сақлаш ва ташиш жараёнида уларнинг вазнининг йўқолиши;
• оқиб (сизиб) кетиши – товарларнинг таралар орқали оқиши натижасида юзага келадиган йўқотишлар. Бу суюқ маҳсулотлар учун одатий ҳолат бўлиб, лекин баъзида бу қаттиқ маҳсулотлар учун эриши ва идишдан оқиб (сизиб) чиқиши натижасида ўзини намоён этади (масалан, сариёғ);
• парчаланиш – масалан, музлатилган гўшт, балиқ ва бошқаларни майдалаш ва кесишда содир бўлади.

Табиий камайиш меъёрлари ваколатли органлар томонидан белгиланади. Қоидага кўра, булар тармоқ вазирликлари ва идоралари. Масалан, қуйидагилар учун табиий камайиш меъёрлари белгиланган:

• ҳўл мева-сабзавот, картошка, полиз маҳсулотлари ва узум ;
• дон ва уни қайта ишлаш маҳсулотлари ;
• ёқилғи қуйиш шаҳобчаларида газ ва нефть маҳсулотлари .

Спирт ва алкоголли маҳсулотларни сақлаш вақтидаги нобуд бўлиш меъёрлари Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва Молия вазирлиги билан келишилган ҳолда «Ўзшаробсаноат» АЖ ва «Ўзкимёсаноат» АЖ томонидан ишлаб чиқилади ва тасдиқланади .

Агар қонун билан тасдиқланган меъёрлар мавжуд бўлмаса, уларни ўзингиз ишлаб чиқинг. Йўқотиш меъёрларини, масалан, товар айланмасига нисбатан %ларда ёки табиий кўрсаткичлар бўйича белгилаш мумкин.