Ўзбекистонда «13-иш ҳақи»ни қандай қилиб бехато ҳисоблаш ва тўлаш керак

Директор «13-иш ҳақи» тўланишини эълон қилди. Яхши янгилик, лекин бухгалтерда саволлар туғилиши мумкин: тўлиқ бўлмаган йил ишлаганларга – яқинда ишга қабул қилинганларга, декретдан чиққанларга, тўловдан олдин ишдан бўшаганларга, ўриндошлик асосида, тўлиқ бўлмаган ставкада ишлаганларга ва шу кабиларга мукофотни қандай ҳисоблаш керак.

Ўзбекистонда «13-иш ҳақи»ни тўлаш қоидаларини бухгалтер.уз сайтида таҳлил қиламиз:

 

Материалда:

– компания «13-иш ҳақи»ни тўлаши шартми;
– у қандай миқдорда тўланади;
– «13-иш ҳақи»ни тўлашни қандай ташкил этиш мумкин;
– кимларга тўламаслик мумкин;
– ходим «13-иш ҳақи»ни суд орқали талаб қилиши мумкинми.

 

13-иш ҳақини тўлаш компаниянинг мажбуриятими ёки ҳуқуқими?

Ўзбекистон қонунчилигида ҳеч қандай «13-иш ҳақи» мавжуд эмаслигидан бошлаймиз. Тўғри ном – йил якунлари бўйича мукофот, йил якунлари бўйича тақдирлаш (йиллик мукофот). МКнинг 252-моддасига мувофиқ мукофот рағбатлантирувчи тусдаги тўловларга тегишлидир.

Шунингдек, қонунчиликда иш берувчиларнинг йиллик мукофот тўлаш мажбуриятлари белгиланмаган. Компания раҳбарияти бу ҳақда ташкилотнинг молиявий ҳолатидан келиб чиққан ҳолда қарор қабул қилади.

Бироқ, агар йил якунлари бўйича мукофот тўлаш ташкилотнинг локал ҳужжатлари ёки меҳнат шартномаси шартларида назарда тутилган бўлса, иш берувчи «13-иш ҳақи»ни тўлаши шарт  . Агар ички ҳужжатда уни тўлаш шартлари аниқ кўрсатилган ва ходим уларни бажарган бўлса, рад этиш ноқонуний ҳисобланади.

 

Йиллик мукофотни қачон тўламаслик мумкин

Агар рад этиш асослари мукофотлаш тўғрисидаги низомда қайд этилган бўлса, иш берувчи айрим тоифадаги ходимларга йиллик мукофот тўлашни рад этишга ҳақли. Масалан, уларга қуйидаги сабаблар асос бўлиши мумкин:

1. Ходим интизомий жазога тортилди

Интизомий жазога тортилган ходимларга интизомий жазонинг амал қилиш муддати давомида мукофот тўлаш масаласи мукофотлаш тўғрисидаги тегишли низомларда ҳал этилади . Олиб ташланмаган интизом чорасининг мавжудлиги – тўлашни рад этиш учун қонуний асос .

 

2. Режа кўрсаткичлари бажарилмаган

Белгиланган KPIни узрли сабабларсиз бажармаслик мукофотлашни рад этиш учун асос бўлади. Иш берувчи режанинг бажарилмаганлиги фактини ҳужжат билан тасдиқлаши керак.

3. Ходим синов муддатида бўлса

Синовдан ўтаётган ходимлар одатда мукофотланувчилар қаторига киритилмайди. Бундай ходимларни мукофотлаш тўғрисидаги қарор корхона раҳбари томонидан якка тартибда қабул қилинади.

4. Ходим тўлиқ бўлмаган йил ишлайди

Маҳаллий ҳужжатларда тўлиқ бўлмаган йил ишлаган ходимларга йиллик мукофот тўлашга чеклов назарда тутилиши мумкин. Масалан, бундай таърифда:

«Йиллик мукофот ҳисобот йилида ташкилотда ҳақиқатда камида 12 ой ишлаган ходимларга тўланади.

Ходимнинг жами ҳисобот йили учун иш ҳақи сақланмаган ва иш ҳақи қисман сақланган ҳолда давомийлиги _________ кундан ортиқ бўлган таътилларда бўлган вақти, шунингдек болани парваришлаш таътилида бўлган вақти ҳақиқатда ишланган вақтга киритилмайди.

Ушбу Низом мақсадлари учун ҳисобот йили деганда Ташкилот ишининг якунлари чиқариладиган ва йиллик мукофотни тўлаш тўғрисида қарор қабул қилинадиган тегишли календарь йилнинг 1 январидан 31 декабригача бўлган давр тушунилади».

Агар ташкилот ҳисобот йилида тўлиқ бўлмаган календарь йилда ишлаган ходимларни ҳақиқатда ишланган вақтга мутаносиб равишда мукофотлашни режалаштираётган бўлса, низомга мутаносиб равишда ҳақ тўлаш тўғрисидаги тегишли бандни киритиш тавсия этилади:

«Ҳисобот йилида ҳақиқатда 12 ойдан кам ишлаган ходимларга йиллик устама ҳақи ҳақиқатда ишлаган вақтига мутаносиб равишда тўланиши мумкин. Мутаносиб мукофот миқдори тўлиқ ҳисобот йилига нисбатан ҳақиқатда ишланган ойлар сонидан келиб чиққан ҳолда аниқланади ва ушбу Низомга мувофиқ иш берувчининг тегишли буйруғи (фармойиши) билан мустаҳкамланади».

Шундай қилиб, йиллик мукофотни тўлаш тўғрисидаги якуний қарор ташкилотнинг локал меъёрий ҳужжатида белгиланган мезонларга мувофиқ қабул қилинади. Мукофот тўлиқ тўланмаслиги ёки мукофотлаш тўғрисидаги низомда белгиланган шартлардан келиб чиққан ҳолда амалда ишланган ойларга мутаносиб равишда камроқ миқдорда тўланиши мумкин ва иш берувчининг тегишли буйруғи (фармойиши) билан расмийлаштирилади.

 

5. Ходим узоқ вақт ишда бўлмайди

Ходим узоқ вақт касаллик таътилида, иш ҳақи сақланмайдиган таътилда, болани парваришлаш таътилида бўлиши мумкин. Агар мукофотлаш тўғрисидаги низомда «тўланиши мумкин», «молиявий имкониятларни ҳисобга олган ҳолда» сўзлари мавжуд бўлса ёки бундай истиснолар тўғридан-тўғри кўрсатилган бўлса, қарор иш берувчининг ўзида қолади.

 

13-иш ҳақи қанча миқдорда тўланади

Бухгалтерия ҳисоби амалиётида ҳисоб-китобнинг бир неча асосий услубиётлари шаклланган.

1. Лавозимлар бўйича қатъий белгиланган сумма. Компания ходимларнинг ҳар бир тоифаси учун аниқ мукофот миқдорини белгилайди. Раҳбарлар бир миқдорда, мутахассислар бошқа миқдорда, техник ходимлар учинчи миқдорда маош оладилар.

2. Йиллик иш ҳақига нисбатан фоиз: ходимнинг йил давомидаги иш ҳақи даромадлари суммаси белгиланган фоизга кўпайтирилади.

 

3. Ойлик маошга тенг миқдорда. Мукофот миқдори компаниядаги иш стажига боғлиқ:

Иш стажи	Мукофот миқдори	Ходимнинг маоши	Мукофот миқдори
6 ойдан кам	0,5 маош	4 000 000 сўм.	2 000 000 сўм.
6 дан 11 ойгача	0,75 маош	4 000 000 сўм.	3 000 000 сўм.
Тўлиқ йил ва ундан ортиқ	1 та маош	4 000 000 сўм.	4 000 000 сўм.

4. Ўртача йиллик иш ҳақи. Ўртача йиллик иш ҳақини ҳисоблаш усули мукофотлаш тўғрисидаги низомда кўрсатилиши керак: қайси тўловлар ва даврлар ҳисоб-китобдан чиқариб ташланади, агар ходим тўлиқ бўлмаган ой ишлаган бўлса, қандай ҳисоблаш керак.

 

13-иш ҳақини тўлашни қандай ташкил этиш мумкин

1-қадам. Меъёрий базани текшириб кўринг.

Ходимлар билан тузилган меҳнат шартномалари, мукофотлаш, меҳнатга ҳақ тўлаш тўғрисидаги низомлар ёки йиллик мукофот тўлаш назарда тутилган ва шартлари белгиланган бошқа локал ҳужжатни таҳлил қилинг.

Агар бундай маҳаллий ҳужжат бўлмаса, ходимлар ва солиқ идоралари билан низоларга йўл қўймаслик учун уни тасдиқлаш ташаббуси билан чиқишни тавсия этамиз.

 

2-қадам. Йил якунлари бўйича мукофот олиш ҳуқуқига эга бўлган ходимлар рўйхатини аниқланг.

Ушбу тоифадаги ходимларга тўловлар бўйича қуйидагиларни такрорламаслик учун буйруқ ва ҳисоб-китобларни тузишдан олдин масалаларга аниқлик киритган маъқул:

• болани парваришлаш таътилида бўлган «декретдаги аёллар», 1 йилдан кам иш стажига эга бўлган ходимлар – агар маҳаллий ҳужжатда бундай истиснолар назарда тутилмаган бўлса ёки раҳбарнинг шахсий қарорига кўра ;
• ўриндошлар – агар локал ҳужжатда бошқа қоидалар белгиланмаган бўлса, асосий ходимлар  қаторида мукофотланади ;
• тўлиқсиз ставкада ишлайдиганларнинг ҳуқуқлари – чекланиши мумкин эмас ;
• ишдан бўшаганлар – тўлов шартларига мувофиқ бўлган тақдирда .

Раҳбарият учун ҳақ олиш ҳуқуқига эга бўлган ходимлар рўйхатини тайёрланг. Йил якунлари бўйича мукофот учун зарур бўлган харажатлар миқдорини ҳисобланг ва раҳбариятга солиқ оқибатлари тўғрисида хабар беринг.

 

2-қадам. Раҳбар буйруғини олинг

Маҳаллий ҳужжат мавжуд бўлса ҳам, йиллик мукофотни тўлаш учун алоҳида буйруқ керак.

Буйруқда қуйидагилар аниқ кўрсатилиши керак:

• кимга мукофот ҳисобланади;
• мукофотни ҳисоблаш услубиёти ёки миқдори;
• асослар: режаларнинг бажарилиши, молиявий натижалар;
• локал ҳужжатга ҳавола.

Барча тафсилотларни ҳисобга олган ҳолда тўғри буйруқ намунасини юклаб олиш > > >

 

 

3-қадам. Мукофотни ҳисобланг, солиқ мажбуриятларини бажаринг, зарур ўтказмаларни амалга оширинг

«13-иш ҳақи»га умумий қоидага кўра ЖШДС ва ижтимоий солиқ солинади  .

 

Ходим «13-иш ҳақи»ни суд орқали талаб қилиши мумкинми

Агар мукофот олиш учун қонуний асослари бўлса, мумкин.

Суд қуйидаги ҳолларда ходимнинг тарафини олади:

• мукофот меҳнат шартномасида белгиланганда;
• барча мукофот шартлари бажарилганда;
• тенглик принципи бузилганда  (ҳаммага берилган, унга эса берилмаган ва бу қарор ходимнинг ишбилармонлик фазилатлари ва меҳнат натижаларига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар билан муҳокама қилинган);
• Мукофотдан маҳрум қилиш тўғрисидаги қарор ҳужжат билан асосланмаганда.

Суд қуйидаги ҳолларда иш берувчининг нуқтаи назарини қўллаб-қувватлайди, агар:

• йиллик мукофот тўлови маҳаллий қонунлар билан рағбатлантирувчи тўловлар қаторига киритилган бўлиб, белгиланган шартлар мавжуд бўлганда ва белгиланган мукофотлаш мезонларига риоя қилинганда амалга оширилса;
• рад этиш учун ҳужжатлаштирилган асослар мавжуд – интизомий жазолар, режани бажармаслик, бошқа қоидабузарликлар ҳолатлари бўлганда;
• ходим мукофотлаш мезонларига мос келмайди (масалан, етарли иш стажига эга эмаслиги, мукофотлаш қоидаларига мувофиқ синов муддати).

Суд жараёнлари хавфини минималлаштириш учун иш берувчи қуйидагиларни бажариши керак:

1. Мукофотлаш шартларини локал ҳужжатда батафсил баён этиш;

2. Аниқ, ўлчанадиган баҳолаш мезонларидан фойдаланиш;

3. Мукофотдан маҳрум қилиш учун барча асосларни ҳужжатлаштириш;

4. Ходимларни рағбатлантириш тизимининг шаффофлигини таъминлаш;

5. Ходимларни меҳнатга ҳақ тўлаш ва мукофотлаш тўғрисидаги низомдаги ўзгаришлар билан ўз вақтида таништириш.