Ўзбекистонда трансферт нархни белгилаш: солиқчиларда савол туғдирадиган битимлар

Ўзбекистонда ўзаро боғлиқ шахслар ўртасидаги барча битимлар трансферт нархлари қисмида махсус назорат остида. Бу масалани Солиқ кодекси тартибга солади.

Трансферт битимлари қачон назорат қилинишини, бухгалтер нега улар ҳақида хабар бериши шарт эканлигини, солиқ органига хабарномани қандай топшириш кераклигини батафсил кўриб чиқамиз.

 

Материалда:

– қандай нарх трансферт нарх ҳисобланади;
– қайси битимлар назоратга олинадиган деб эътироф этилади;
– назоратга қилинадиган битимлар тўғрисида хабар бериш тартиби;
– ташкилотларга солиқ хавфларини камайтириш бўйича маслаҳатлар.

 

Трансферт нархни белгилаш нима?

Трансферт нархни белгилаш – бу ўзаро боғлиқ томонлар ўртасидаги битим шартларини шакллантириш бўлиб, унда молиявий натижа оддий бозор операциясида олинганидан фарқ қилади .

Агар компания битим нархини камайтириб, бозор шароитларида олиши мумкин бўлганидан кам даромад олса, солиқ органлари солиқ базасини ошириш ҳуқуқига эга. Бундай тузатишлар ҳатто мустақил томонлар ўртасидаги битимларда ҳам нарх бозор даражасидан оғишлар аниқланса қўлланилади.

Солиқ қўмитаси фойда солиғи, ҚҚС, акциз солиғи, ЖШДС ва ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқни тўғри ҳисоблашни текширади . Ва бозор нархларидан оғишлар аниқланган тақдирда – солиқ базасига тузатиш киритади ва солиқларни қўшимча ҳисоблайди.

Агар трансферт нарх туфайли у камайтирилган ёки ҳаддан ташқари катта зарар кўрилган бўлса, компания ўзи ҳам солиқ суммасини тузатиши мумкин,  . Бундай тузатиш календарь йил тугагандан кейин амалга оширилади .

 

Қайси битимларда бухгалтер эҳтиёт бўлиши керак?

Трансферт нархни белгилашда солиқ назорати барча операциялар бўйича кетма-кет ўтказилмаслигини тушуниш муҳим. Солиқ кодексида қайси битимлар назоратга олинадиган ҳисобланиши ва солиқ базасини тузатишга олиб келиши мумкинлиги тўғридан-тўғри кўрсатилган . Булар:

1. Ўзаро боғлиқ шахслар ўртасидаги битимлар

Бу битимлар маълум шароитларда назоратга олинадиганлар қаторига киради. Масалан, бир томон имтиёзли солиқ режимини қўллайди ёки МИЗ иштирокчиси, иккинчиси эса йўқ;

сизнинг контрагентингиз билан битимлар бўйича йиллик даромад 5 млрд сўмдан ошади ва ҳоказо.

 

2. Ташқи иқтисодий битимлар

Қуйидагилар назорат остига тушади:

• биржа гуруҳларига кирувчи товарларни (рангли ва қимматбаҳо металлар, минерал ўғитлар, углеводород хомашёси, пахта толаси ва ип) экспорт ва импорт қилиш;
• оффшор юрисдикцияларда рўйхатдан ўтган контрагентлар билан операциялар.

3. Бозор нархларидан оғишлари бор битимлар .

Битимлардаги нархлар қуйидаги ҳолларда бозор нархлари деб эътироф этилади:

• битим мустақил шахслар ўртасида тузилган;
• нарх:

– Ўзбекистонда ёки чет элда биржа савдоларида белгиланган;

– монополияга қарши органнинг кўрсатмаси бўйича аниқланган;

– солиқ органи билан нархларни белгилаш тўғрисидаги битимда мустаҳкамланган;

– давлат томонидан тартибга солинади (қатъий, чегаравий минимал ёки максимал нарх, устамалар, чегирмалар, рентабеллик лимити).

Барча бошқа ҳолларда бухгалтер эҳтиёт бўлиши керак.

Buxgalter Pro да назоратга олинадиган битимларнинг батафсил белгилари, махсус саноат зоналари рўйхати ва эксперт тушунтиришлари тўпланган.

 

Бухгалтернинг назоратга олинадиган битимлар тўғрисида хабар бериш мажбурияти: тартиби, муддатлари

Корхона бухгалтери ўз компаниясининг назоратга олинадиган битимларини кузатиб бориши ва улар ҳақида солиқ органига ўз вақтида хабар бериши шарт.

Битимлар тўғрисида хабарнома назоратга олинадиган битимлар амалга оширилган календарь йили учун йиллик молиявий ҳисоботни топшириш муддатидан кечиктирмай тақдим етилади :

• БҲМСга кўра – 1 мартдан кечиктирмай;
• МҲХСга кўра – 1 майдан кечиктирмай.

Хабарнома шакли ва уни тўлдириш тартиби махсус Низомда белгиланган. Агар юборилган хабарномада хатолар ёки ноаниқликлар аниқланса, бухгалтер аниқлаштирилган хабарномани топшириш ҳуқуқига эга .

Хабарномани солиқ органига электрон шаклда my3.soliq.uz сайти орқали топширинг. Буни амалга ошириш учун "Электрон ҳужжат айланиши" бўлимидаги тегишли хизматга киринг.

 

Хабарномани олгандан сўнг, солиқ инспекцияси уни 10 кун мобайнида Солиқ қўмитасига йўналтиради.

 

Ташкилотга муаммолардан қочиш бўйича маслаҳатлар

Битим бўйича нархларнинг бозор даражасини тасдиқлашдаги хатолар жарималарга, солиқларни қўшимча ҳисоблаб чиқаришга ва солиқ органлари билан низоларга олиб келиши мумкин. Хавфларни камайтириш учун:

• нархларни доимий мониторингини юритинг.

Бозор кўрсаткичларини мунтазам назорат қилиш оғишларни ўз вақтида аниқлашга ёрдам беради. Буни амалга ошириш учун биржа котировкалари, етказиб берувчиларнинг нархномалари ва мустақил манбалар маълумотларидан фойдаланинг. Шартнома амал қилиш даври мобайнида товар ва хизматлар қийматининг динамикасини кузатиб бориш мақсадга мувофиқ;

• битимнинг бозор характерини тасдиқланг.

Ҳар қандай назорат қилинадиган битим далиллар базаси билан биргаликда бўлиши керак. Шунинг учун шартнома ва бошланғич ҳужжатларга нархномалар, мустақил контрагентларнинг тижорат таклифлари ва нархлар тўғрисида маълумотнинг бошқа манбаларини илова қилиш керак. Нархни ҳисоблаш усулини кўрсатган ички маълумотнома ёки аналитик эслатма асосланганликнинг қўшимча тасдиғи бўлади;

• трансферт нархларни бозор нархлари билан таққослаш усулларини қўлланг .

Ўзбекистонда халқаро эътироф этилган трансферт нархни белгилаш усуллари қўлланилади:

• қиёсланадиган бозор нархлари усули – ўхшаш битимлар билан солиштириш ;
• кейинги реализация нархи усули – агар товар мустақил шахсларга қайта сотилса ;
• харажатли усул – қиёсланадиган битимлардаги харажатларнинг ялпи рентабеллигини солиштириш ;
• таққосланадиган рентабеллик усули – таққосланадиган битимлар ёки компаниялар бўйича операцион рентабеллик таҳлили ;
• фойдани тақсимлаш усули – агар трансферт нархларини белгилашнинг бошқа усулларини қўллаш мумкин бўлмаса, умумий фойдани боғлиқ компаниялар ўртасида уларнинг ҳиссасига (харажатлар, хавфлар, активлар) мутаносиб равишда бўлиш усули .

Усулни тўғри танлаш ва уни ҳужжатларда тасдиқлаш муҳим;

• иштирокчиларнинг ўзаро боғлиқлигини назорат қилинг.

Умумий таъсисчилар, раҳбарлар ёки қонунчиликда белгиланган бошқа алоқалар битимни назоратга олинадиган деб эътироф этишга олиб келиши мумкин. Шунинг учун бухгалтер расмий реестрлар маълумотларидан фойдаланиш ва контрагент-компанияларнинг эгалари ва раҳбарлари таркибини текшириш фойдали. Ҳатто билвосита алоқалар ҳам битимни назоратга олинадиган деб эътироф этишга олиб келиши мумкин;

• ҳисоботни ўз вақтида топширинг.

Назорат қилинадиган битимлар бўйича хабарномаларни топшириш муддатларига риоя қилиш жарималардан ва солиқ базасини тузатишдан қочишга ёрдам беради. Бузилишларга йўл қўймаслик учун бухгалтер солиқ воқеалари календарини юритиши ва ҳисоботни тайёрлашни олдиндан режалаштириши керак.