Ўзбекистонда «йирик қарздорлар рейтинги» қандай ишлайди

2026 йил 1 январдан иқтисодиёт учун тизимли аҳамиятга эга бўлган йирик корхоналар банк кредитлари ва ташқи қарзлар бўйича умидсиз қарздорлик юзага келиши хатарлари тоифалари бўйича қўшимча равишда таснифланадилар. Бу масалани тартибга солувчи Низом 27 октябрдан кучга кирди. Тафсилотлар buxgalter.uz шарҳида:

24.10.2025 йилда Вазирлар Маҳкамасининг 670-сон қарори қабул қилинди. Мазкур ҳужжатга кўра:

1) йирик корхоналар билан боғлиқ хатарларни бошқариш бўйича Мувофиқлаштирувчи комиссия тузилади, унинг вазифалари ва фаолият йўналишларида – жумладан қуйидагилар мавжуд:

– банк кредитлари ёки ташқи қарзларни маъқуллаш ёки рад этиш тўғрисида қарор қабул қилиш, ушбу маблағлар ҳисобидан молиялаштириладиган лойиҳаларнинг самарадорлигини ўрганиш;

– йирик қарздорлар рўйхатини шакллантириш ва уларнинг молиявий ҳолатини мунтазам равишда мониторинг қилиб бориш;

2) йирик қарздор — мамлакат иқтисодиёти учун тизимли аҳамиятга эга, молиявий қарзлари қолдиғи 50 миллион АҚШ доллари эквиваленти миқдоридан кам бўлмаган, юридик шахс мақомига эга йирик бир қарз олувчи, ўзаро алоқадор қарз олувчилар гуруҳи ёки таркибидаги корхоналар (тижорат банклари бундан мустасно).

Рўйхатга киритилган йирик қарздорлар:

• 3 ой муддатда акциядорлик жамиятлари тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ АЖ шаклида ўз ташкилий-ҳуқуқий шаклини ташкил этади;
• ҳар чоракда БҲМС ёки МҲХСга мувофиқ тузилган молиявий ҳисобот шаклларини тақдим этишлари шарт.

Янги рейтинг қандай ишлайди

Молиявий ҳолатнинг хатарлар даражасини аниқлаш учун қуйидагилар таҳлил қилинади:

1) БҲМС бўйича йиллик молиявий ҳисобот шакллари (бухгалтерия баланси, молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот, хусусий капитал тўғрисидаги ҳисобот, пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот ва молиявий ҳисоботга тушунтиришлар) ва МҲХС бўйича йиллик молиявий ҳисобот шакллари (молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот, фойда ёки зарар ва бошқа умумлашган даромад тўғрисидаги ҳисобот, хусусий капиталдаги ўзгаришлар тўғрисидаги ҳисобот, пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот ва молиявий ҳисоботга тушунтиришлар);

олинган мақсадли маблағлардан фойдаланиш тўғрисидаги ҳисобот;

2) корхоналар фаолияти ва уларнинг молиявий аҳволи тўғрисидаги статистика ҳисоботлари;

3) тижорат банкларининг кредит ҳужжатлари (кредит ҳисобидан молиялаштириладиган лойиҳа бўйича бизнес-режа (ТИА), кредит ажратиш тўғрисидаги банк хулосаси, кредит ажратиш тўғрисидаги ваколатли органнинг қарори, кредит ҳисобидан молиялаштириладиган лойиҳа самарадорлиги мониторинги тўғрисидаги ҳисобот).

Йирик қарздорларнинг хатарлар даражаси 100 баллик тизим бўйича баҳоланади:

• тўпланган баллар сони 60 баллдан паст бўлганда дебитор «юқори хатарли»;
• 60 дан 80 баллгача – «ўрта хатарли»;
• 80 дан 100 баллгача  –  «паст хатарли» деб тоифаланади.

Хатарлар даражаси паст бўлган компаниялар чекловларсиз, ўртача хатарлар билан – мавжуд молиявий қарзлар қолдиғининг 5 фоизидан ошмаган ёки эквивалентда 20 млн доллардан кам бўлган миқдорда, юқори хатарли даражадагилар – қолдиқнинг 1 фоизидан кўп бўлмаган ёки 5 млн долларгача миқдорда Мувофиқлаштирувчи комиссияни хабардор қилиш тартибида янги молиявий қарзларни жалб қилишлари мумкин.

Хатарларни аниқлаш учун кўрсаткичларни ҳисоблаш формулалари 670-сон ВМҚга 2-иловада, ҳисоблаш тизими эса 3-иловада келтирилган.

Buxgalter.uz тавсия қилади

 

• Акциядорлик жамиятлари ҳақида ҳамма нарса: УКни шакллантиришдан тортиб дивидендларгача;
• Ўзгартириш шаклида қайта ташкил этишни юридик жиҳатдан қандай тўғри ўтказиш лозим;
• МҲХС бўйича шпаргалкалар (тавсиялар пакети).