Неустойкани қайтадан тўланиш сўровномаси тўғрисидаги низо бўйича

НЕУСТОЙКАНИ ҚАЙТАДАН ТЎЛАНИШ

СЎРОВНОМАСИ ТЎҒРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Давлат органи ва маҳсулот етказиб берувчи корхона шартнома тузишди, унга кўра корхона ушбу давлат органига тегишли бўлган автотранспорт воситаларидан фойдаланиш учун мўлжалланган техник мой етказиб бериш мажбуриятини олди. У шартнома қийматининг 30 фоизини олдиндан тўлади. Бироқ кўрсатилган суммадаги товар шартномада белгиланган муддатда етказиб берилмаган. Давлат органи хўжалик судига ўтказилган пул маблағларини қайтариш, шунингдек маҳсулот етказиб берувчи корхонадан товар етказиб беришни кечиктирганлик учун пеня ва уларни нотўғри ушлаш натижасида бошқаларнинг пул маблағларидан фойдаланганлик учун банк фоизларини ундириш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилди. Унинг талаблари асосий қарз ва пеня суммасини ундириш қисмида қондирилди.

Кейинроқ давлат органи яна судга корхонадан етказиб беришни кечиктирганлик учун пеня ва суд дастлаб қабул қилган қарор кучга кирган пайтдан бошлаб иккинчи даъво аризаси топширилган кунгача бошқалар пул маблағларидан фойдаланганлик учун фоизлар ундириш тўғрисида даъво талабларини тақдим этди.

ОРГАННИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Корхона суд қарорига кўра олдиндан тўланган ҳақ суммасини қайтарган ва неустойкани тўлаган бўлишига қарамай, етказиб бериш шартномасини тарафлар бекор қилишмади, унинг амал қилишини суд бекор қилинган деб топмади. Шу тариқа, техник мой етказиб бериш мажбурияти ҳақиқий ҳисобланади ва корхона мажбуриятни натурада бажаришдан озод қилинмайди. Маҳсулот етказиб берувчи корхона суд қарори кучга кирганидан кейин яна товарни шартнома шартлари бўйича етказиб бермади. Мазкур ҳуқуқбузарлик учун етказиб бериш шартномасида кечиктирилган ҳар бир кун учун етказиб берилмаган товар қийматининг 0,5 фоизи миқдорида етказиб беришни кечиктирганлик учун пеня кўринишида жавобгарлик чораси назарда тутилган. Шу муносабат билан корхона давлат органига етказиб беришни кечиктирганлик учун, суд қарори кучга кирган пайтдан бошлаб иккинчи даъво аризаси топширилган кунга қадар пеня тўлаши шарт.

КОРХОНАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Давлат органи неустойкани қайта тўлашни талаб қилишга ҳақли эмас, зеро хўжалик судининг қарори кучга кирган пайтдан бошлаб қарзнинг асосий суммаси (олдиндан тўланган ҳақ суммаси) давлат органига қайтарилган ва хўжалик суди томонидан илгари қабул қилинган қарорга кўра етказиб бериш кечиктирилгани учун пеня тўланган эди. Шу муносабат билан, гарчи расман шартномани тарафлар бекор қилмаган ва суд ҳам ўз қарорида унинг ҳаракати тугатилган деб топмаган бўлсада, шартномадан келиб чи??ан етказиш бўйича мажбурият амалда ўзининг амал қилишини тўхтатди.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд иш материалларини ўрганиб, тарафларнинг тушунтиришларини тинглаб, қуйидаги хулосаларга келди:

- давлат органи билан корхона ўртасида етказиб бериш шартномаси тузилган;

- давлат органи белгиланган муддатда ҳатто олдиндан тўланган ҳақ суммасига корхона томонидан етказиб берилмаган товарнинг шартномада таъкидланган олдиндан ҳақини тўлаган;

- асосий қарз суммаси ва етказиб беришни кечиктирганлик учун пеня корхонадан хўжалик суди аввал қабул қилган, унинг устидан тарафлар шикоят қилмаган қарор асосида ундирилган;

- судга олдиндан тўланган ҳақ суммасини қайтариш талаби билан мурожаат қилган давлат органи амалда шартнома шартлари бўйича муддатида етказилмаган товарни қабул қилишдан воз кечди;

- илгари қабул қилинган суд қарори асосида етказиб берувчининг асосий қарзи суммасини ундириш амалда шартномадан юзага келган мажбуриятни бекор қилди ва корхонанинг товар етказиб бериш бўйича мажбуриятлари олдиндан тўланган ҳақ суммаси ундирилганидан кейин йўқолди;

- давлат органининг етказиб бериш кечиктирилганлиги учун дастлаб қабул қилинган суд қарори кучга кирган пайтдан бошлаб пеня ундириш тўғрисидаги талаби асосланган эмас.

Айтилганлар асосида биринчи инстанция суди давлат органининг талабларини қаноатлантирмасдан қолдирди. Юқори инстанциялар судлари, шу жумладан Олий хўжалик судининг кассация ҳайъати биринчи инстанция судининг хулосаларини асосланган деб топди ва у қабул қилган қарорни ўз кучида қолдирди.

Ш А Р Ҳ

Хўжалик суди томонидан кўрилган низода мамлакатимиз қонун ҳужжатларида ўз аксини топмаган, бироқ ҳуқуқни қўллаш амалиётида анча тез-тез учрайдиган жиҳат тилга олинган. Бу - харидор томонидан маҳсулот етказиб берувчидан шартномада таъкидланган товарни етказиб бермаслик натижасида унинг тўланган қийматини талаб қилиш муносабати билан етказиб бериш бўйича мажбуриятни бекор қилишдир.

Шуни таъкидлаш лозимки, Фуқаролик кодексининг 25-боби мажбуриятларнинг бекор қилинишига бағишланган. ФКнинг 340-моддасига мувофиқ, мажбурият Кодексда назарда тутилган қуйидаги асосларга кўра тўлиқ ёки қисман бекор қилинади (ФК 341-343, 346-352-моддалари):

- лозим даражада бажарилиши;

- воз кечиш ҳақи;

- ҳисобга ўтказиш;

- қарздор билан кредитор бир шахс бўлиб қолганида;

- мажбурият янгиланиши;

- қарздан воз кечиш;

- давлат органи ҳужжатининг чиқиши;

- фуқаро вафот этиши;

- юридик шахс тугатилиши.

Контрагент шартнома бўйича ўз мажбуриятларини бажармаганлиги муносабати билан олдиндан тўланган ҳақ суммасини талаб қилиш сингари асос Фуқаролик кодексида назарда тутилмаган.

Кўриб чиқилган низода хўжалик суди томонидан ФКда мустаҳкамланган, етказиб бериш бўйича мажбуриятни бекор қилиш асосларидан бирортаси аниқланмаган.

ФКнинг 340-моддасида назарда тутилишича, бошқа қонун ҳужжатларида, шунингдек шартномада мажбуриятни бекор қилиш учун бошқа, Фуқаролик кодексида кўрсатилмаган асослар назарда тутилиши мумкин.

Кўриб чиқилган низода техник мой етказиб бериш бўйича мажбуриятнинг юзага келиши давлат органи билан корхона ўртасида етказиб бериш шартномасини тузиш билан шартланди. Бунда шартномада маҳсулот етказиб берувчи корхона товар етказиб бериш бўйича ўз мажбуриятларини бажармаган ёки лозим даражада бажармаган ҳамда давлат органи олдиндан ҳақ тўлаш тартибида тўланган пул маблағлари қайтарилишини талаб қилган тақдирда шартнома ҳамда етказиб бериш бўйича мажбуриятнинг ўзи ҳам бекор қилиниши тўғрисида қоида мавжуд эмас.

Суд шартнома тузиш чоғида тарафларнинг хоҳиши бир-биридан муқобил мулкий тўлов олишга қаратилганлигидан (Фуқаролик кодекси 355-моддасининг биринчи қисми): давлат органи етказиб берувчидан товар, у эса ўз навбатида харидордан пул маблағлари олиш ниятида эканлигидан (Фуқаролик кодекси 386-моддасининг биринчи қисми, 437-моддаси) келиб чиқди.

Олдиндан тўланган ҳақ суммаси ўтказилганда ва етказиб берувчи мажбуриятнинг ўзига тегишли қисмини бажармаган тақдирда харидор - давлат органи, хусусан:

- шартнома шартларини натурада бажаришни - яъни зарур товар етказиб берилишини;

- шартномада назарда тутилган, ёки, агар унда бундай шартлар кўрсатилмаган бўлса, Фуқаролик кодекси ва 1998 йил 29 августдаги “Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартнома-ҳуқуқий базаси тўғрисида” 670-I-сон қонун қоидаларига мувофиқ неустойка (жарима, пеня) тўлашни;

- етказилган зарарлар (ҳақиқий зиён, бой берилган фойда) қопланишини талаб қилишга ҳақлидир.

Кўриб чиқилган ҳолда давлат органи маҳсулот етказиб берувчи корхонадан тўланган суммани қайтаришни ва шарт-номада назарда тутилган неустойкани тўлашни талаб қилган. Бунда, суд томонидан кўрсатилганидек, етказиб беришни натурада бажариш ўрнига олдиндан тўланган ҳақ суммасини қайтаришни талаб қилиш давлат органи - харидорнинг шартномада назарда тутилган товарни олишдан бош тортганлиги фактини қайд этиш учун асос ҳисобланади. Шу тариқа, маҳсулот етказиб берувчи корхона томонидан пул маблағлари қайтарилганида унинг давлат органига техник мой етказиб бериш мажбурияти тугади. Давлат органи бу билан ўз ҳисоб-китоб рақамига кўрсатилган маблағларни олганидан кейин корхонадан товар етказиб беришни ва тегишлича бу талабни бажармаганлик учун неустойка тўлашни талаб қилишга ҳақли эмас эди, чунки бу талаб мажбурият мавжуд бўлганидагина тўғридир. Суд эса, тарафлар расман шартномани бекор қилмасада, мазкур ҳолда етказиб бериш бўйича мажбуриятнинг амал қилиши бекор қилинган деб топди.

Шу тариқа, тадбиркорлик фаолияти субъектларига худди шундай вазиятлар юзага келганида суд қарорида баён қилинган хулосаларга эътибор қаратиш тавсия қилинади.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган