Тижорат банкларида фоизларни ҳисоблаш тўғрисида Низом (АВ томонидан 30.01.2004 й. 1306-сон билан рўйхатга олинган Марказий банк Бошқарувининг 11.10.2003 й. 25/8-сон қарори билан тасдиқланган)
Ўзбекистон Республикаси
Адлия вазирлигида
2004 йил 30 январда 1306-сон
билан рўйхатга олинган
Ўзбекистон Республикаси
Марказий банки Бошқарувининг
2003 йил 11 октябрдаги
ТАСДИҚЛАНГАН
Мазкур Низом рус тилида тасдиқланган.
Ҳужжатнинг матни Норма газетаси ва ахборот-қидирув
тизими экспертлари томонидан ўзбек тилига таржима
қилинган ва ахборот тусига эга. Ноаниқликлар келиб
чиққанида меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатнинг рус тилидаги
матнига қаранг.
Тижорат банкларида фоизларни
ҳисоблаш тўғрисида
НИЗОМ
1. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикасининг "Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки тўғрисида"ги (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси, 1995 й., 12-сон, 247-модда), "Банклар ва банк фаолияти тўғрисида"ги (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси, 1996 й., 5-6-сон, 54-модда), "Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида"ги (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси, 1996 й., 9-сон, 142-модда) қонунларига мувофиқ Ўзбекистон Республикасининг тижорат банклари (кейинги ўринларда - банклар) томонидан кредитлар, депозитлар ва қарз маблағлари, қарз қимматли қоғозлари, шунингдек бошқа молиявий воситалар бўйича фоизларнинг Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мувофиқ ҳисобланиши тартибини аниқлаб беради.
3. Ушбу Низом қуйидагиларга нисбатан қўланмайди:
а) лизинг операцияларидан олинган даромадларга;
б) уларнинг ҳаққоний қийматидаги ўзгаришлар хусусида ёки уларни сотишдан кўрилган фойда ёхуд заралар хусусида молиявий воситаларга.
4. Банклар Ўзбекистон Республикасининг "Банклар ва банк фаолияти тўғрисида"ги Қонунининг 28-моддасига мувофиқ активлар ва мажбуриятлар бўйича мижозлар билан тузиладиган шартнома шартлари асосида фоиз ставклари, воситачилик тўловлари миқдорлари, активлар ва мажбуриятлар бўйича тўловлар даври ва муддатларини мустақил белгилайдилар.
Фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботдаги фоизли даромадлар ва харажатларнинг таснифи бухгалтерия балансидаги молиявий воситалар таснифига мос келиши лозим.
5. Мазкур Низом мақсадларида қуйидаги тушунчалардан фойдаланилади:
бухгалтерия ҳисобининг ҳисоблаб ёзиш усули - бу шундай усулки, унда операция ва ҳодисалар содир бўлган пайтда (пул маблағлари ёки эквивалентлари олинган ёхуд тўланган пайтда эмас) тан олинади ва бухгалтерия ёзувларида акс эттирилади, улар шунингдек ўзлари тегишли бўлган даврларнинг молиявий ҳисоботида кўрсатилади;
реал фоиз ставкаси - активнинг бошланғич баланс қиймати билан тенглаштириш учун активдан фойдаланиш муддати мобайнида кутилаётган келгусидаги пул тушумлари оқимини дисконтлаш учун ишлатиладиган фоиз ставкаси;
реал фоиз ставкаси усули - бу усул дисконт ёки мукофотни фоизли даромадлар (ёки харажатлар)га амортизация қилиш йўли билан ёки кечиктирилган фоиз тўловларини (масалан, ҳар ойда эмас, балки ҳар йилда олинадиган ёки тўланадиган) тақсимлаш йўли билан актив (мажбурият)нинг хизмат муддати давомида доимий фоиз ставкасини тан олишга олиб келади;
ҳаққоний (ҳақиқий) қиймат - яхши хабардор қилинган, бундай операцияни амалга оширишни хоҳловчи, бир-биридан мустақил тарафлар ўртасида битимни амалга оширишда умумий шарт-шароитларда активни айирбошлаш ёки мажбуриятни бажариш мумкин бўлган сумма;
молиявий ҳисобот элементлари - операциялар ва бошқа ҳодисаларнинг иқтисодий тавсифларига мувофиқ гуруҳлаш йўли билан уларнинг молиявий таъсирини кўрсатиб бериш учун фойдаланиладиган асосий гуруҳлар. Активлар, мажбуриятлар ва капитал - бу бухгалтерия балансида молиявий ҳолатни баҳолаш билан бевосита боғлиқ бўлган элементлардир. Даромадлар ва харажатлар - бу фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисоботда фаолиятни баҳолашга бевосита тегишли бўлган элементлардир;
даромадлар - бу хусусий капитал муассисларининг улушлари ҳисобидан кўпайишдан ташқари, капиталнинг кўпайишига олиб келган даврда банкнинг одатий фаолияти давомида иқтисодий нафнинг ялпи келиб тушишидир. Даромад банкнинг одатий фаолияти давомида юзага келади ва ҳар хил атамалар, шу жумладан фоизлар, фойда, дивидендлар, сотишдан олинган тушум, гонорар, роялти ва ижара ҳақи билан аталади;
фоизли даромад - бу пул маблағлари ёки уларнинг эквивалентларидан фойдаланганлик учун олинган даромад. Шунингдек фоизли даромад ҳар қандай дисконт, мукофот ёки қарз қимматли қоғозлари ёхуд кредитнинг бошланғич баланс қиймати билан уларнинг сўндириш суммалари ўртасидаги бошқа фарқларнинг амортизация суммасини ўз ичига олади;
фойда - бу банкнинг одатий фаолияти жараёнида юзага келиши ёки юзага келмаслиги мумкин бўлган даромад кўриниши. Фойда, масалан, асосий воситаларнинг чиқиб кетишидан олинган фойдани ўз ичига олади. Фойда таърифи реализация қилинмаган фойда, масалан савдо учун мўлжалланган (бозор) қимматли қоғозларни қайта баҳолашда юзага келадиган фойдани ҳам ўз ичига олади;
харажатлар - хусусий капитални унинг муассислари ўртасида тақсимланиши билан боғлиқ бўлмаган капиталнинг камайишига олиб келадиган активларнинг камайиши ёки тугаши кўринишида ёхуд мажбуриятларнинг кўпайиши кўринишида ҳисобот даври ичида иқтисодий нафнинг камайиши;
фоизли харажатлар - бу пул маблағлари ёки уларнинг эквивалентларидан фойдаланганлик учун харажатлар. Фоизли харажатлар ҳар қандай дисконт ёки қарз қимматли қоғозлари ёхуд қарз маблағларининг бошланғич баланс қиймати билан уларнинг сўндириш суммалари ўртасидаги бошқа фарқларнинг амортизация суммасини ўз ичига олади;
зарарлар - бу банкнинг одатий фаолияти давомида юзага келиши ёки юзага келмаслиги мумкин бўлган харажатлар кўриниши. Зарарлар, масалан, ёнғин ёки сув тошқини каби табиий офатлардан кўрилган йўқотишларни, шунингдек асосий воситаларнинг чиқиб кетишидан кўрилган зарарларни ўз ичига олади. Зарарлар таърифи реализация қилинмаган зарарлар, масалан мижозларнинг ёки банк ушбу валютага ўзлаштирган депозитларига нисбатан валюта айрибошлаш курсининг кўтарилиши натижасида юзага келадиган зарарларни ҳам ўз ичига олади;
тан олиш - элемент таърифига жавоб берадиган ва тан олиш мезонларини қондирадиган муайян моддани пул суммаси кўринишида акс эттириш ва баланс ёки фойда ва зарарлар рўғрисидаги ҳисоботга киритиш жараёни;
эҳтимол - эҳтимол тушунчаси банк томонидан келгусидаги иқтисодий нафни олиш ёки сарфлашнинг ноаниқлик даражасини кўрсатиб бериш учун тан олиш мезонларида ишлатилади. Бу тушунча банк ишлайдиган атроф-муҳитни тавсифлайдиган ноаниқликка тўғри келади. Келгусидаги иқтисодий фойдага нисбатан қўлланадиган ноаниқлик даражасини баҳолаш молиявий ҳисоботни тузиш чоғида мавжуд бўлган далиллар асосида амалга оширилади. Масалан, банк қарзининг қайтарилиш эҳтимоли мавжуд бўлганда, тескари далиллар бўлмаганда бундай қарзни актив сифатида тан олиниши исботланган бўлади. Кўп турдаги қарзлар учун одатда, тўламаслик ҳиссаси эҳтимоли мавжуд ҳисобланади, шунинг учун иқтисодий фойданинг кутилаётган камайишини ифодаловчи харажат (кредитлар бўйича зарарларни баҳолаш) тан олинади;
ишончли ўлчанганлик - моддани тан олишнинг иккинчи меъзони бўлиб унинг ишончли ўлчанадиган қиймати ёки баҳосининг мавжуд бўлиши ҳисобланади. Кўп ҳолларда қиймат ва баҳо ҳисоб-китоб йўли билан аниқланиши лозим, асосланган ҳисоб-китоб қийматларидан фойдаланиш молиявий ҳисоботни тузишнинг муҳим қисми
...
Бизнинг Facebook
Телеграм канали @uz_buxgalter
