Етказиб берилган товар учун қўшимча тўлови кечиктирилгани сабабли жарима санкцияларини қўллаш тўғрисидаги низо бўйича

ЕТКАЗИБ БЕРИЛГАН ТОВАР УЧУН

ҚЎШИМЧА ТЎЛОВИ КЕЧИКТИРИЛГАНИ

САБАБЛИ ЖАРИМА САНКЦИЯЛАРИНИ

ҚЎЛЛАШ ТЎҒРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Ишлаб чиқариш кооперативи (етказиб берувчи) билан ёпиқ акциядорлик жамияти (харидор) ўртасида тузилган етказиб бериш шартномасига кўра арралаш материаллари етказилган. Шартноманинг 20 миллион сўмдан иборат маълум суммасини харидор етказиб берувчининг ҳисоб-китоб рақамига ўтказди. 25 миллион сўмлик товар юклаб жўнатилди ва харидор томонидан ана шу ҳажмда қабул қилинди. Етказиб берувчи хўжалик судига 5 миллион сўм қўшимча тўловни (қарзнинг асосий суммаси) ва тўловни кечиктирганлик учун ана шу суммада пеняни ундириш даъвоси билан мурожаат қилди. Пеняни ҳисоблашда у кечиктиришнинг ҳар бир куни учун қўшимча тўлов суммасининг 0,5 фоизи ҳисоб-китобидан келиб чи??ан.

ЕТКАЗИБ БЕРУВЧИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Товарни харидор шартнома қийматининг ҳажмида эмас, балки ҳақиқатда етказиб беришдан ошиб кетадиган ҳажмда қабул қилганлиги сабабли, тегишлича у товарга илова қилинувчи ҳужжатлар расмийлаштирилганидан кейин қўшимча тўловни амалга ошириши керак эди. Харидор бундай қилмаган, шу муносабат билан тўловни кечиктиришга йўл қўйган, яъни Фуқаролик кодексининг 419-моддасини бузган, бу моддага кўра у юклаб жўнатилган товар бўйича дарҳол қўшимча тўловни амалга ошириши шарт эди. Товар қабул қилинган кундан кейинги кундан бошлаб ЁАЖ етказиб бериш шартномасида белгиланган ҳажмдаги товарга ҳақ тўлашни кечиктирганлик учун пеня тўлашга мажбур.

ХАРИДОРНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Етказиб бериш шартномасида арралаш материалларига ўз муддатида - у имзоланган пайтдан бошлаб беш банк кунидан кечиктирмай олдиндан 100 фоиз ҳақ тўлаш назарда тутилган эди. Харидор уни тўлиқ ва ўз вақтида амалга оширди. Фуқаролик кодекси 419-моддасининг етказиб берилган товар туркуми қабул қилинганидан кейин дарҳол қўшимча тўлаш тўғрисидаги қоидалари асосланмаган, чунки шартномада ҳисоб-китоблар шакли ҳам (олдиндан ҳақ тўлаш) ва тўлов муддати ҳам (беш кун) белгиланган, уларга жавобгар тўлиқ риоя қилган. Харидор берувчи шартнома ҳажмидан ортиқча юклаб жўнатилган товар туркумини қабул қилиб, фақат унинг учун қўшимча тўловни амалга ошириши шарт. Ана шу суммага тўловни кечиктирганлик учун пеня тўлаш тўғрисидаги талаб асоссиз.

СУД ҲУЖЖАТЛАРИ

УЛАРГА ДОИР ШАРҲЛАР БИЛАН

Низони эълон қилинган талаблар мазмуни бўйича кўриш ва ҳал қилув қарорини қабул қилиш учун суд қу-йидагиларни аниқлаши лозим эди:

- етказиб берилаётган товарларга ҳақ тўлаш шакли ва муддатлари тўғрисида шартнома шартларининг мазмуни;

- шартномада шартланган ҳажмдан ортиқча қабул қилинган товар учун қўшимча тўловни амалга ошириш хусусида харидорнинг мажбурияти;

- қўшимча тўлов кечиктирилган деб топиб,  пеня ундириш тўғрисида етказиб берувчи талабларининг тўғрилиги.

Суд етказиб бериш шартномасида товарга олдиндан 100 фоиз ҳақ тўлаш ва уни амалга ошириш муддати - шартнома имзоланган пайтдан бошлаб беш кун деб белгиланганлигидан келиб чиқди. Харидор мазкур шартларни ўз вақтида ва тўлиқ бажарган.

Ҳақиқатда арралаш материаллари шартномада назарда тутилганидан кўпроқ юклаб жўнатилган ва харидор унга тақдим этилган юкхатларга имзо чеккан, бу эса унинг бутун юклаб жўнатилган товарни қабул қилишга розилигидан гувоҳлик беради. Фуқаролик кодекси 399-моддасининг учинчи қисмига кўра “сотиб олувчи олди-сотди шартномасида кўрсатилганидан ортиқ миқдорда товар қабул қилиб олган тақдирда, агар тарафларнинг келишуви билан бошқа баҳо белгиланган бўлмаса, тегишли товар учун шартномада белгиланган баҳода ҳақ тўланади”. ЁАЖ билан кооператив ўртасида кўрсатилган ҳажмдан ортиқча етказиб берилган товар нархини ўзгартириш тўғрисида келишув бўлмаганлиги сабабли суд харидорнинг шартномада қайд этилган нархдан келиб чиқиб қўшимча тўловни амалга ошириш мажбуриятини кўрсатди.

Фуқаролик кодекси 419-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ “агар қонун ҳужжатлари ёки олди-сотди шартномасининг шартларидан товар баҳосини муайян муддатда тўлаш мажбурияти келиб чиқмаса, сотиб олувчи уни сотувчи ўзига товарни ёки ушбу товарни тасарруф қилиш ҳужжатларини берганидан сўнг кечиктирмасдан тўлаши лозим”. Суд ушбу қоидани мазкур вазиятда қўллаб бўлмаслигини кўрсатди, чунки у фақат қуйидаги ҳолларга татбиқ қилинади:

- юклаб жўнатилган товарнинг бутун ҳажми шартномада кўрсатилса. (Бизнинг мисолда юклаб жўнатилган арралаш материалларининг бир қисми шартномада қайд этилмаган);

- шартномада на тўлов шакли, на уни амалга ошириш муддатлари назарда тутилмаган бўлса. (Кўриб чиқилган низода шартномада униси ҳам, буниси ҳам назарда тутилган).

Суд даъвогарнинг бутун туркумга ҳақ тўлашдаги кечиктиришни кўрсатишини тўғри эмас деб топди, чунки шартномада белгиланган товарнинг қиймати ўз вақтида тўланган, шартномадаги ҳажмидан ортиқча товар юклаб жўнатилишини етказиб берувчи ўз ташаббуси билан, харидор билан келишмасдан ва тарафлар томонидан шартномага миқдор ва умумий сумма хусусида ўзгартиришлар киритилмасидан амалга оширган. Шартномада етказиб берувчига тақдим этиладиган тўлов шаклини, товар миқдорини, шунингдек унинг қийматини бир тарафлама тартибда ўзгартириш ҳуқуқини берадиган қоидалар мавжуд эмаслиги сабабли эса ортиқча юклаб жўнатилган товарни қабул қилиш фақат харидорнинг хоҳишига боғлиқ эди. Суд кўрсатганидек, харидор барча товарни қабул қилишга рози бўлганлиги сабабидан айни унда шартномада белгиланган миқдордан ортиқча юклаб жўнатилган қисмга қўшимча тўлаш мажбурияти юзага келган.

Фуқаролик кодекси 261-моддасининг учинчи қисмига мувофиқ пеняни қарздор мажбурият бажарилишини кечиктирганда тўлайди. Қўшимча тўлов кечиктирилганини тан олиш учун етказиб берувчи Фуқаролик кодексининг 242-моддасига кўра харидорга уни амалга ошириш тўғрисида талаб тақдим этиши керак эди ва агар етти кун ўтгач, қўшимча тўлов амалга оширилмаса, уни кечиктириш далили я??ол бўларди. Иш материалларидан кўриниб турибдики, етказиб берувчи бундай талабни қўймаган, шу сабабли суд қўшимча тўлов кечиктирилганлиги ва, тегишлича, ушбу суммага пеня ҳисоблаб ёзиш далилини қайд этиш учун асос йўқлигини кўрсатди.

Суд етказиб берувчида қўшимча тўловни талаб қилиш, харидорда эса - уни исталган вақтда амалга ошириш ҳуқуқи мавжудлигини тасдиқлади (ФК 242-моддаси). Шу тариқа, у етказиб берувчининг даъво аризасини фақат қисман қондирди: товар туркумининг шартномада белгиланган ҳажмдан ортиқча юклаб жўнатилган қисми қийматига қўшимча ҳақ тўлаш тўғрисидаги талабни асосланган деб топди, бироқ қўшимча тўлов суммасига ҳисоблаб ёзилган тўловни кечиктирганлик учун пеня тўлаш талабини қонунга мувофиқ эмас, деб ҳисоблади.

Етказиб берувчи томонидан берилган кассация шикояти асосида низони қайта кўриб чиқаётганда биринчи инстанция судининг хулосалари қонунга мувофиқ деб топилди, қабул қилинган қарорни бекор қилиш ёки ўзгартириш учун асос йўқ.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган