Қўшма корхона томонидан товар олиб кирилаётганда божхона божи тўлови тўғрисидаги низо бўйича

ҚЎШМА КОРХОНА ТОМОНИДАН ТОВАР

ОЛИБ КИРИЛАЁТГАНДА БОЖХОНА

БОЖИ ТЎЛОВИ ТЎҒРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Қўшма корхона тузган контрактга мувофиқ, унинг номига божхона ҳудудига бутловчи ва ёрдамчи материаллар туркуми (бундан кейин - товар) келиб тушди. Уни расмийлаштириб, божхона органи божхона божини ҳисоблади ва тўлов учун ҳужжат тақдим этди. Корхона кўрсатилган суммани тўлади. Бироқ, унга божхона тўлови асоссиз ҳисоблаб ёзилган деб ҳисоблаб ва қўшма корхона божхона божини тўлашдан озод этилган деб билиб, ҚК хўжалик судига асоссиз ундирилган суммани қайтариш тўғрисида даъво аризаси билан мурожаат қилди.

ҚЎШМА КОРХОНАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Қўшма корхона 1998 йилда рўйхатдан ўтказилган. Унинг устав фонди таркибида хорижий инвесторнинг улуши 90 фоизни ташкил қилади. Шу тариқа, ҚК хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарга киритилади. Келиб тушган товар унинг ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун мўлжалланган. Бундан келиб чиқиб, ҚК импорт божини тўлашдан озод этилади ва у божхона органи томонидан асоссиз ундирилган.

БОЖХОНА ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

ҚК импорт божини тўлаш бўйича имтиёзга ҳақли эмас, чунки у олиб кирган товар Ўзбекистон Республикасининг божхона ҳудуди орқали олиб кириладиган истеъмол товарлари рўйхатига киради (МИСВ, ДБҚ, МВ, ТИАВнинг Адлия вазирлиги томонидан 2002 йил 25 сентябрда 1175-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарори билан тасдиқланган, ҳозирги вақтда ҳужжат ўз кучини йўқотган). Президентнинг 2002 йил 11 июлдаги “Ўзбекистон Республикаси ҳудудига истеъмол товарларини олиб киришни тартибга солиш тўғрисида” ПФ-3105-сон Фармонининг 2-бандига кўра эса истеъмол товарлари бўйича божхона тўловларини тўлашга доир барча имтиёзлар бекор қилинади. Шу сабабли ҚКга божхона божи тўғри ҳисобланган ва ундирилган.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд иш материалларини ўрганиб, тарафларнинг тушунтиришини тинглаб, қуйидаги хулосаларга келди:

- 1998 йил 30 апрелдаги 609-I-сон “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 6-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ, хорижий инвесторлар Ўзбекистон Республикаси ҳудудида хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни ташкил этишлари ҳамда уларга қонун ҳужжатлари томонидан тақдим этилган барча ҳуқуқлар, кафолатлар ва имтиёзлардан фойдаланишлари мумкин;

- қўшма корхонанинг устав фондида 90 фоиз миқдорида хорижий инвестор улуши мавжуд;

- ҚК ишлаб чиқариш корхонаси ҳисобланади ва ўз ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун мўлжалланган товарни олиб келади, белгиланган тартибда Ташқи иқтисодий алоқалар агентлиги томонидан берилган, мазкур ҳолатни тасдиқлайдиган сертификатлашга эгадир;

- “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисмига мувофиқ хорижий инвесторлар томонидан ўзининг ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб келадиган мол-мулк божхона божига тортилмайди;

- ҚКнинг ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб келинган товар божхона божига тортилмаслиги керак.

Жавобгарнинг ҚК божхона божини тўлашдан озод қилиниш ҳуқуқига эга эмас, чунки олиб кирилган товар улар бўйича божхона тўловларини тўлашга доир имтиёзлар бекор қилинган истеъмол товарлари рўйхатига киритилган деган важини суд асоссиз, деб топди.

Шу тариқа суд Фармоннинг 2-банди қоидалари ҚКнинг ўзининг ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кириладиган мол-мулкига татбиқ этилмайди деб топди. Кўрсатилган ҳолда божхона божи суммаларини ундириш асоссиз, деб топилди.

Кассация инстанциясининг суди биринчи инстанция суди хулосаларини қонунга мувофиқ деб топди ва қарорни бекор қилиш учун асосларни топмади.

Ш А Р Ҳ

Кўрсатилган низонинг моҳиятини ойдинлаштириш чоғида эътиборни амалдаги қонун ҳужжатлари хорижий инвестицияларга бир қатор имтиёзлар, хорижий инвесторларга эса улардан фойдаланиш бўйича имтиёзлар тақдим этишига жамлаш муҳимдир. Улар орасида божхона божини тўлаш бўйича имтиёз бор: “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисмига мувофиқ, уни тўлашдан хорижий инвестор ўзининг ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кирадиган мол-мулк озод этилади.

Кўриб чиқилган низода божхона ҳудудига бутловчи ва ёрдамчи материаллар олиб кирилган, улар эса Фуқаролик кодексининг 83-моддаси қоидаларига кўра кўчар мулкка киритилади. Тақдим этилган имтиёздан фойдаланиш учун жамликда икки шарт бўлиши зарур:

а) мол-мулк хорижий инвестор томонидан олиб кирилиши керак;

б) олиб кириш мақсадидан ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун фойдаланилиши керак.

“Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонуннинг 4-моддасида хорижий инвесторлар деб топиш мумкин бўлган субъектлар рўйхати белгиланган. Улар:

1) хорижий давлатлар, хорижий давлатларнинг маъмурий ёки ҳудудий органлари;

2) давлатлар ўртасидаги битимлар ёки бошқа шартномаларга мувофиқ таъсис этилган ёки халқаро оммавий ҳуқуқ субъектлари бўлган халқаро ташкилотлар;

3) хорижий давлатларнинг амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ таъсис этилган юридик шахслар, ҳар қандай бошқа ширкатлар, ташкилотлар ёки уюшмалар;

4) хорижий давлат фуқароси бўлган жисмоний шахслар, фуқаролиги бўлмаган шахслар ва доимо хорижда яшайдиган Ўзбекистон фуқаролари.

Кўрсатилган субъектлар доираси баҳсда сўз борган имтиёзнинг қўлланишига даъвогар бўла олади.

“Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 5-моддаси биринчи қисмининг иккинчи хатбошисига, шунингдек 6-моддасининг биринчи қисмига мувофиқ хорижий инвесторлар Ўзбекистон Республикасининг юридик ва (ёки) жисмоний шахслари билан ҳамкорликда ташкил этилган хўжалик жамиятлари ва ширкатларининг устав фондлари ва бошқа мол-мулкида улушбай иштирок этиш йўли билан инвестицияларни амалга оширишлари, шу жумладан хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни барпо этишлари мумкин. Қонун ҳужжатларида хорижий инвестициялар иштирокидаги корхонанинг унинг ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ эҳтиёжлари, хусусан, ўзининг ишлаб чиқаришида фойдаланиш учун материаллар, бутловчи буюмлар ва ҳоказоларни етказиб бериш бевосита хорижий инвесторнинг эҳтиёжлари эканлигини тўғридан-тўғри назарда тутадиган қоидалар мавжуд эмас. Бироқ, мазкур таъкид мантиқан инвестицияларнинг ўз табиатидан келиб чиқади: юридик шахсни ташкил этиб ва унинг устав фондига инвестициялар қўйиб, инвестор тўғридан-тўғри унинг барқарор ва бир меъёрда ривожланишидан, фойда олишдан манфаатдор. Айтилганлардан келиб чиқиб, суд шундай хулосага келдики, хорижий инвесторнинг “ўзининг ишлаб чиқариш эҳтиёжлари”га мазкур ҳолда ҚК таъсис ҳужжатларида баён қилинган мақсадлар ва вазифаларга мувофиқ, у таъсис этган қўшма корхоналарга тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун хом ашёни харид қилишнинг зарурлигини киритиш тўғри бўлади.

Эътиборни қуйидаги жиҳатга қаратиш зарур бўлади. Қонунда инвестор томонидан олиб кирилаётган мол-мулк озод қилиниши кераклиги (юқорида кўрсатилган шартлар мавжуд бўлганида) бевосита назарда тутилган. Бироқ, суд аввало юридик шахснинг устав сармоясига қўйилган инвестициялар юридик шахснинг ўзи - хорижий инвестициялар иштирокидаги корхона фаолияти билан чамбарчас боғланганлигидан келиб чиқиб, мазкур ҳолда қўшма корхона томонидан “Чет эл инвестициялари тўғрисида”ги қонун 12-моддасининг олтинчи қисми билан тақдим этилган божхона божини тўлаш бўйича имтиёздан фойдаланишни тўғри, деб топади.

Юридик шахслар томонидан истеъмол товарларини олиб кираётганда божхона тўловларини тўлашга доир имтиёзлар Президентнинг “Ўзбекистон Республикаси ҳудудига истеъмол товарларини тартибга солиш тўғрисида” Фармонининг 2-бандига асосан Ўзбекистон Республикасининг божхона чегараси орқали олиб келинадиган истеъмол товарлари рўйхатига киритилган товарларга нисбатан бекор қилинди (ИВ, ТИАА, ДБҚ, МВнинг АВ томонидан 2003 йил 21 майда 1242-сон билан рўйхатдан ўтказилган қарори билан тасдиқланган Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириладиган истеъмол товарларининг рўйхати кучга кириши муносабати билан ўз кучини йўқотган ва бугунги кунда амал қилмайди).

1997 йил 29 августдаги 470-I-сон “Бож тарифи тўғрисида”ги қонун 33-моддаси биринчи қисмининг ўн учинчи хатбошисига мувофиқ хорижий инвесторлар томонидан Ўзбекистон Республикасига ўз ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун олиб кириладиган мол-мулкнинг божхона божи олинишидан озод қилиниши назарда тутилган. Кўрсатилган модданинг иккинчи қисмига кўра Қонун 33-моддаси биринчи қисмининг тўртинчи, ўн тўртинчи ва ўн еттинчи хатбошиларида назарда тутилган имтиёзлар Ўзбекистонга юридик шахслар томонидан олиб кириладиган истеъмол товарларига татбиқ этилмайди. Кўриниб турибдики, ҚК билан божхона органи ўртасида низо юзага келган ва мазкур материалда сўз борган имтиёз унинг амал қилиш доирасига кирмайди.

Хулосада “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддаси тўртинчи қисмида белгиланган кафолатга ҳам эътиборни қаратмоқчи эдим: агар кейинги қонун ҳужжатлари инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирса, унда чет эл инвестицияларига нисбатан инвестициялаш санасида амал қилган қонун ҳужжатлари инвестициялаш пайтидан бошлаб ўн йил мобайнида қўлланилади. Мазкур низода инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштириш масаласи фақат билвосита тилга олинган бўлсада, шуни таъкидлашни хоҳлардимки, ушбу масалага татбиқан суд одатда инвесторлар томонидан барпо этилган юридик шахснинг устав фондига қўйилган хорижий инвестициялар бевосита корхонанинг ўз фаолиятига ҳам таъсир кўрсатишидан келиб чиқади.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган