Чет эл инвестицияларига инвестициялаш санасида амал қилган қонун ҳужжатларини қўллаш кафолати тўғрисидаги низо бўйича

ЧЕТ ЭЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРИГА

ИНВЕСТИЦИЯЛАШ САНАСИДА АМАЛ

КИЛГАН КОНУН ҲУЖЖАТЛАРИНИ

КЎЛЛАШ КАФОЛАТИ ТЎГРИСИДАГИ

НИЗО БЎЙИЧА

ИШНИНГ МОҲИЯТИ

Хорижий корхона мол-мулк солиғи ва уни тўлаш тўғрисидаги талабини қонунга мос эмас деб топиш ҳамда мазкур солиқни тўлаш ҳисобига бюджетга ўтказилган пулни қайтариш тўғрисида солиқ инспекциясига даъво билан Тошкент шаҳар хўжалик судига мурожаат қилди. Даъвогарнинг 1995 йилда рўйхатга олинган устав сармояси тўлалигича хорижий инвестор томонидан шакллантирилган. 1996 йилда хорижий инвесторнинг улуши 500 минг АҚШ долларидан кўпни ташкил этувчи ишлаб чиқариш корхоналари мол-мулк солиғини тўлашдан озод қилинди. Корхона ушбу имтиёздан 2002 йилда у бекор қилингунга қадар фойдаланди. Солиқ инспекцияси у бундан кейин мол-мулк солиғини тўлашини талаб қилди. Корхона давлат органи билан келиша олмади, лекин тўлов кечиктирилгани учун пеня ҳисоблаб ёзилишидан холи бўлиш учун солиқни тўлади. Кейин эса хўжалик судига ўша пулни қайтариш тўғрисида даъво аризаси берилди.

КОРХОНАНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Корхонанинг устав сармояси хорижий инвестор томонидан шакллантирилган. Мол-мулк солиғини тўлаш бўйича имтиёзнинг бекор қилиниши инвестициялаш шароитини ёмонлаштиради. Шунинг учун корхона ушбу имтиёздан фойдаланиб, инвестицияланган кундан бошлаб ўн йил давомида мазкур солиқни тўламасликка ҳақлидир.

ДАВЛАТ ОРГАНИНИНГ ПОЗИЦИЯСИ

Инвестиция қилинган пайтда қонунда мол-мулк солиғини тўлаш бўйича имтиёз белгиланмаган эди, бинобарин унинг бекор қилиниши ушбу ҳолатда инвестициялаш шартларини ёмонлаштирмайди. Бундай ҳолатда корхона ушбу имтиёздан фойдаланишга ва инвестицияланган пайтдан бошлаб ўн йил давомида мол-мулк солиғини тўламасликка ҳақли эмас.

СУДНИНГ ҲАЛ ҚИЛУВ ҚАРОРИ

Суд тарафларнинг изоҳларини тинглаб ва ишга доир материалларни ўрганиб, қуйидаги хулосаларга келди:

- хорижий корхонани Адлия вазирлиги 1995 йилда рўйхатдан ўтказган. Ўша пайтда “Корхоналар, бирлашмалар ва ташкилотлардан олинадиган солиқлар тўғрисида”ги қонун амалда бўлган, бу қонунга кўра янги ташкил этилган корхоналар давлат рўйхатидан ўтган пайтдан бошлаб икки йил давомида мол-мулк солиғини тўлашдан озод қилинган;

- хорижий инвестициялар иштирокидаги (агар хорижий инвесторнинг улуши камида 500 минг АҚШ долларини ташкил этса) ишлаб чиқариш корхонасини мол-мулк солиғини тўлашдан озод қилишга доир имтиёз 1996 йилда Президентнинг 1996 йил 31 майдаги “Хорижий инвестициялар иштирокидаги корхоналарни ташкил этиш ва уларнинг фаолиятини рағбатлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ПФ-1467-сон Фармонига асосан жорий этилган;

- 1998 йил 1 январдан амалга киритилган Солиқ кодексида ҳам кўрсатилган корхоналар учун мазкур имтиёз кўзда тутилган;

- 2001 йил 7 декабрдаги 320-II-сон “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонунга мувофиқ мазкур имтиёз бекор қилинган.

Хуллас, инвестициялаш (рўйхатдан ўтиш) пайтида корхона фақат икки йилга мол-мулк солиғини тўлашдан озод қилинган эди. Хорижий инвесторнинг устав сармоясидаги улуши камида 500 минг АҚШ долларини ташкил этувчи ишлаб чиқариш корхонасининг мол-мулк солиғидан озод қилувчи имтиёзнинг бекор қилиниши мазкур ҳолатда инвестициялашнинг дастлабки шароитини ёмонлаштирмайди, чунки хорижий инвестор корхона рўйхатга олинаётган пайтда кейинчалик қонунга хорижий капитал иштирокидаги корхона фаолиятининг имтиёзлироқ шароитини кўзда тутувчи ўзгартиш киритилишини билмаган.

Кейинчалик биринчи инстанция судининг қарорига қўшилмаган корхонанинг кассация шикояти бўйича ишни Олий хўжалик суди кўриб чиқди. Олий хўжалик судининг суд ҳайъати корхонанинг кассация шикоятини қондиришни рад этиб, биринчи инстанция суди Хулосалари қонуний эканини таъкидлади.

Ш А Р Ҳ

Бу ишнинг ва хўжалик судлари суд ҳужжатларининг моҳияти амалиётчи юристлар орасида кўп баҳсларни келтириб чиқаради. Масаланинг шу тарзда қўйилишига ҳамма қўшилавермайди ва кўп юристлар инвестициялаш пайтида маълум имтиёзлар белгиланмаган, лекин кейинчалик бундай имтиёзлар қонун билан мустаҳкамланган ҳолларда ҳам 1998 йил 30 апрелдаги “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг  кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонуннинг 3-моддаси 4-қисмида белгиланган қоидани қўллашнинг мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги фикрларни айтмоқдалар. Бунда имтиёзлар кейинчалик бекор қилинганда хорижий инвестор инвестициялаш пайтидан бошлаб ўн йил муддат давомида фаолият юритишга имтиёзлироқ шароит яратиб берадиган қонунни қўлланиши мумкин бўлар эди. Лекин бундай ҳолат қонуннинг юқорида келтирилган қоидасига тегишли ўзгартириш киритилсагина мумкин бўлади (бундай қадамнинг мақсадга мувофиқлиги тўғрисидаги масала - алоҳида муҳокама мавзусидир). Ҳозир қонун бундай имкониятга йўл қўймайди. “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддаси 4-қисмида белгилаб қўйилган қоидани эслатиб ўтиш лозим: “Агар Ўзбекистон Республикасининг кейинги қонун ҳужжатлари инвестициялаш шарт-шароитларини ёмонлаштирса, унда чет эл инвестицияларига нисбатан инвестициялаш пайтидан бошлаб ўн йил мобайнида инвестицияланган пайтда амалда бўлган қонун ҳужжатлари қўлланилади. Чет эллик инвестор ўз хоҳишига кўра янги қонун ҳужжатларининг инвестициялаш шарт-шароитларини яхшилайдиган қоидаларини қўллаш ҳуқуқига эгадир”. Мазкур қоида қўлланиладиган асосий шарт-шароитлар қуйидагилардир:

- аввалги қонун ҳужжатларида инвесторга инвестиция қўйиш имкониятини баҳолашга аниқ-равшан имкон берадиган инвестициялашнинг муайян шартлари мавжуд;

- янги қонуннинг қоидалари инвестиция қўйишнинг дастлабки шарт-шароитини оғирлаштиради;

- инвестициялаш шарт-шароитининг оғирлашуви инвестициялаш пайтида мавжуд бўлган қоидага нисбатан қаралади.

Имтиёзларнинг бекор қилиниши, шубҳасиз, инвестициялаш шарт-шароитини ёмонлаштириш деб тан олинади. Аммо бундай ҳолатда қонун бевосита инвестициялаш санасида (юридик шахс ташкил этилган ҳолатда унинг таъсис ҳужжатлари рўйхатга олиниб, давлат рўйхатидан ўтказиш тўғрисидаги гувоҳнома расмийлаштирилган сана инвестициялаш санаси ҳисобланади) маълум имтиёзлар берган бўлиб, улар кейинчалик бекор қилинган ҳоллардагина олдинги қонундаги имтиёзли қоидалар қўлланилади. Юқорида кўриб чиқилган ишда “Чет эллик инвесторлар ҳуқуқларининг кафолатлари ва уларни ҳимоя қилиш чоралари тўғрисида”ги қонун 3-моддасининг 4-қисмида белгиланган шартларга тўла риоя қилинмаган. Шу сабабли суд корхона талабларини қондиришни рад этди.

Мазкур материал Германия техник ҳамкорлик жамияти

кўрсатаётган техник мадад туфайли амалга оширилган