Ижара шартномаси ҳақида (кўчирма) "ЎзР Олий хўжалик суди 12.10.2000 й. 402-сонли қарори"

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ХЎЖАЛИК СУДИ

ҚАРОРИ

402-сонли иш

12 октябр 2000 йил

Ижара шартномаси ҳақида

(кўчирма)

Ўзбекистон Республикаси касаба уюшмалари Федерациясининг Кенгаши ва шу Федерация Кенга-шининг курортлар бошқармаси Тошкент вилоят хўжалик судига даъво аризаси билан мурожаат қилиб "8-март" номидаги санаторийси билан тузилган ижара шартномасини бекор қилишни сўраган.

Вилоят хўжалик судининг 18.06.1999 йилдаги ҳал қилув қарори билан даъво талаблари қаноатлантирилган.

Шу суд апелляция инстанциясининг қарори билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.

Олий хўжалик суди судлов ҳайъатининг 13.10.1999 йилдаги қарори билан суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилиб, жавобгарнинг кассация шикояти ва вилоят прокуратурасининг протести қаноатлантирилмаган.

Республика Бош прокурорининг биринчи ўринбосари қабул қилинган суд ҳужжатларини ноқонуний деб ҳисоблаб протест келтирган.

Протестда ҳал қилув қарорида келтирилган хулосаларни иш ҳолатларига тўғри келмаслиги ҳамда суд томонидан аниқланган иш учун муҳим аҳамиятга эга бўлган ҳолатларга керакли даражада баҳо берилмаганлиги сабабли суд қарорларини бекор қилиб даъвони рад этиш сўралган.

Кейинчалик Олий хўжалик судига дастлабки келти-рилган протестга қўшимча келиб тушиб, унда барча суд қарорларини бекор қилиб ишни янгитдан кўриш учун юбориш сўралган.

Раёсат, протестни асосланмаган деб ҳисоблаб қуйидаги асосларга кўра рад қилишни лозим топди.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, тарафлар яъни Республика касаба уюшмалари Федерацияси Кенгаши ва "8-март" номидаги санаторий ўртасида 24.05.1989 йилда санаторийнинг мол-мулкига нисбатан 8 йиллик муддат билан яъни 1996 йил 31 декабргача, ижара шартномаси тузилган. Шартноманинг амал қилиш муддати тугагунга қадар 20.12.1996 йилда жавобгар даъвогарга шартноманинг муддатини яна бир йилга, 31.12.1997 йилгача узайтиришни таклиф қилган.

Мазкур таклифга жавобан Курортлар бошқармаси ўзининг 8.01.1997 йилдаги қарори билан шартноманинг амал қилиш муддатини яна бир йилга узайтирган.

Кўриниб турибдики тарафларнинг ўзаро келишувига асосан шартномани амал қилиш муддати бир йилга, 31.12.1997 йилгача узайтирилган.

Шартноманинг амал қилиш муддати тугагандан кейин ижарага олувчи мол-мулкдан фойдаланишни давом эттирган, ижарачи эса бунга эътироз билдирмаган ва ЎзР ФКнинг 553-моддаси 4-бандига асосан ижара шартномаси номаълум муддатга тикланган.

Кейинчалик, ижарачи ўзининг 30.09.1998 йилдаги хати билан 01.01.1999 йилдан бошлаб ижара шартномасидан воз кечишини ва шу муддатдан бошлаб шартнома ўз ҳаракатини тугатди деб ҳисоблаши ҳақида ижарага олувчини огоҳлантиради. Аммо ижарага олувчи ижарага олинган мол-мулкни қайтармайди ва ижара шартномаси тугатилганлигини тан олмайди, шунинг учун суд томонидан қаноатлантирилган ижара шартномасини бекор қилиш ҳақидаги даъво вужудга келган.

Протестда қуйидаги асосларга кўра иш бўйича суд қарорларини бекор қилиш сўралган:

жавобгар ижара тўловларини кечиктирмасдан тўлаб турган ва шартнома шартларини бузмаган;

суд томонидан узоқ йиллар давомидаги ўзаро муносабатларнинг ўрнатилганлиги, 10 йил давомида даъвогарнинг жавобгарга нисбатан даъволари бўлмаганлиги ҳисобга олинмаган;

суд томонидан низо жавобгарнинг ижарага олинган мол-мулкни сотиб олиш ҳуқуқини амалга ошириш ниятидан келиб чи??анлиги ҳисобга олинмаган;

суд жавобгарнинг молиявий-хўжалик фаолиятини текширмаган, ваҳоланки бу ҳолат низони кўриб чиқишда муҳим аҳамиятга эга бўлган.

Протестда келтирилган бу важлар суд қарорларини бекор қилиш учун асос бўлаолмайди, чунки уларни бор ёки йўқлиги тарафлар ўртасида вужудга келган низони ҳал қилишга таъсир қилмайди.

Ҳал қилув қарорини қабул қилишда суд ЎзР ФКнинг 382-моддасига риоя қилган, унинг биринчи қисмида кўрсатилганидек "агар ушбу Кодексда, бошқа қонунларда ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, шартнома тарафларнинг келишувига мувофиқ ўзгартирилиши ва бекор қилиниши мумкин". Шу модданинг иккинчи қисми 2-бандида тарафлардан бирининг талаби билан Фуқаролик кодексда, бошқа қонунларда ва шартномада назарда тутилган ўзга ҳолларда шартнома суднинг қарори билан бекор қилиниши мумкинлиги кўрсатиб ўтилган.

Иш ҳужжатларидан кўринишича, жавобгар - ижарага олувчи даъвогар эътироз билдирмаганлиги туфайли шартномани муддати тамом бўлганидан кейин ҳам ижарага олинган мулкдан фойдаланишни давом эттирган, бу эса ЎзР ФКнинг 553-моддаси 4-қисмига биноан шартномани номаълум муддатга қайтадан тузилган ҳисобланади. Шу билан бирга ЎзР ФКнинг 540-моддасига асосан, агар мулк ижараси шартномаси номуайян муддатга тузилган бўлса, тарафлардан ҳар бири бошқа тарафни уч ой олдин ёзма равишда огоҳлантириб, истаган пайтда шартномадан воз кечиши мумкин. Суд, даъвогар жавобгарни шартнома муддати тугаганлиги ҳақида уч ой олдин огоҳлантирганлигини аниқлаган.

Шундай қилиб, тарафлар ўртасида Фуқаролик кодексининг 382-моддаси 1-қисми, 382-моддаси 2-қисми 2-банди, 553-моддаси 4-қисми, 540-моддаси 2-қисми билан тартибга солинган ҳолат вужудга келган. Даъвогар, Фуқаролик кодексининг юқорида кўрсатилган нормалари билан белгиланган ҳуқуқидан фойдаланиб, ижара шартномасини бекор қилиш ҳақидаги даъвони қонуний равишда ҳал қилиш масаласини қўйган.

Шу ҳолатларга кўра амалдаги қонунчиликга асосланган ҳолда чиқарилган суд қарорлари қонуний ва асослантирилган ҳисобланиб, уларни бекор қилиш учун асослар топилмади.