Солиқ хавфини бошқариш, солиқ хавфи мавжуд солиқ тўловчиларни (солиқ агентларини) аниқлаш ва уларни солиқ хавфи даражаси бўйича тоифалаш тартиби тўғрисида Низом (ЎзР ВМ 07.01.2021 й. 1-сон қарорига 1-илова)
Вазирлар Маҳкамасининг
2021 йил 7 январдаги
1-ИЛОВА
Солиқ хавфини бошқариш, солиқ хавфи мавжуд
солиқ тўловчиларни (солиқ агентларини) аниқлаш
ва уларни солиқ хавфи даражаси бўйича
тоифалаш тартиби тўғрисида
НИЗОМ
1 Ушбу Низом солиқ органларида солиқ хавфини бошқариш, солиқ хавфи мавжуд солиқ тўловчиларни (солиқ агентларини) аниқлаш ва уларни солиқ хавфи даражаси бўйича тоифалаш тартибини белгилайди.
2. Мазкур Низомда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:
аниқланган солиқ хавфи - "Солиқ хавфини аниқлаш, таҳлил қилиш ва баҳолаш" автоматлаштирилган дастури (кейинги ўринларда - Дастур) орқали аниқланадиган солиққа оид ҳуқуқбузарлик аломатлари;
потенциал солиқ хавфи - аниқланмаган, бироқ унинг юзага келиши учун шароитлар мавжуд бўлган солиқ хавфи;
солиқ мажбурияти - солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан солиқ тўловчиларга юкланган солиқ ва йиғимларни тўғри ҳисоблаб чиқариш ҳамда ўз вақтида тўлаш мажбурияти; солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан солиқ агентлари томонидан солиқларни тўғри ҳисоблаб чиқариш, солиқ тўловчилардан ушлаб қолиш ва ўз вақтида ўтказиш мажбурияти;
солиқ тўловчиларни сегментлаш - солиқ мажбуриятларини бажармаслик ёки тўлиқ бажармаслик хавф даражасига қараб солиқ тўловчиларни муайян тоифаларга ажратиш;
солиқ хавфи - бюджет тизимига солиқ ва йиғимлар (кейинги ўринларда - солиқлар) тўланмаслиги ёки тўлиқ тўланмаслигига олиб келиши мумкин бўлган, солиқ тўловчи (солиқ агенти) томонидан солиқ мажбуриятларини бажармаслик ёки тўлиқ бажармаслик эҳтимоли;
солиқ хавфи даражаси - хавфнинг юзага келиш эҳтимолига ва унинг бўлиши мумкин бўлган оқибатларига боғлиқ тарзда аниқланадиган хавфнинг ҳолати;
солиқ хавфи даражаси мезонлари - солиқ мажбуриятларини бажармаслик ёки тўлиқ бажармаслик хавфини баҳолаш ва кейинчалик солиқ тўловчиларни (солиқ агентларини) хавф даражасига қараб тоифаларга ажратиш имконини берувчи мезонлар мажмуи;
солиқ хавфи таҳлили - солиқ органларида мавжуд бўлган ахборотдан хавфнинг юзага келиши ҳолатлари ва шарт-шароитларини аниқлаш, уларни идентификациялаш ва солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя этилмаслигининг эҳтимол тутилган оқибатларини баҳолаш мақсадида мунтазам равишда фойдаланиш;
солиқ хавфини баҳолаш - хавфнинг юзага келиши эҳтимолини ва у юзага келганда солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг бузилиши оқибатларини мунтазам равишда аниқлаб бориш;
солиқ хавфини бошқариш - хавфнинг олдини олиш, бартараф этиш ва уларни имкон қадар камайтириш, уларнинг қўлланилиш самарадорлигини баҳолаш, шунингдек, солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бажарилиши устидан назорат қилиш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалда бажаришни, солиқ органларида мавжуд ахборот узлуксиз янгиланишини, таҳлил этилишини ва қайта кўриб чиқилишини назарда тутувчи тизим.
3. Қуйидагилар солиқ органлари томонидан хавфни бошқариш тизимини қўллаш мақсадлари ҳисобланади:
юқори хавфга эга бўлган соҳаларга эътиборни жамлаш ва солиқ органлари тасарруфидаги мавжуд ресурслардан самарали фойдаланилишини таъминлаш;
солиқ солиш соҳасидаги ҳуқуқбузарликларни аниқлаш имкониятларини ошириш;
фаолияти бўйича солиқ хавфи паст деб аниқланган солиқ тўловчиларга (солиқ агентларига) (кейинги ўринларда - солиқ тўловчилар) нисбатан солиқ назоратини минималлаштириш;
солиққа оид ҳуқуқбузарликларни, шунингдек, солиқ текширувларини ўтказишга танлаб олинадиган солиқ тўловчиларни инсон омилисиз автоматлаштирилган дастурий маҳсулот орқали аниқлаш имкониятларини янада кенгайтириш;
солиқ хавфи даражасидан келиб чиқиб солиқ тўловчиларга нисбатан солиқ текширувлари шаклларини белгилаш.
4. Солиқ хавфини бошқариш тизими стратегияси ва тактикасини, ахборот йиғиш ва уни қайта ишлаш, солиқ хавфини таҳлил қилиш ва баҳолаш, солиқ хавфини бошқаришга доир чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш Ўзбекистон Республикаси Давлат солиқ қўмитаси (кейинги ўринларда - Давлат солиқ қўмитаси) томонидан белгиланади.
2-БОБ. СОЛИҚ ХАВФИНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ ТАРТИБИ
5. Солиқ хавфини таҳлил қилиш ва натижаларини баҳолаш дастурий маҳсулотни қўллаш орқали амалга оширилади.
6. Солиқ хавфини таҳлил қилиш мақсадида ушбу Низомнинг 7-бандида назарда тутилган манбалардан олинган маълумотлар асосида қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилади:
харажатлар ва даромадлар миқдори, уларнинг динамикаси, солиқ мажбуриятлари ўз вақтида бажарилиши, жорий солиқ даврида ҳисобланган солиқларнинг аввалги солиқ даврларида ҳисобланган солиқлар миқдорига мувофиқлиги (камайиши, кўпайиши);
давлат органлари ва ташкилотлар томонидан солиқ органларига тақдим этилган маълумотлардаги кўрсаткичларнинг солиқ тўловчиларнинг солиқ ва молиявий ҳисоботларидаги кўрсаткичларига мувофиқлиги;
фойдаланилган солиқ имтиёзларининг солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқлиги;
соф фойданинг соф тушумга (товарлар ва хизматлар реализация қилишда олинган даромад акциз ва қўшилган қиймат солиғисиз ҳисобланган сумма) нисбати сифатида аниқланадиган рентабеллик кўрсаткичи ҳамда соф фойданинг харажатларга нисбати каби рентабеллик кўрсаткичи.
7. Солиқ хавфи қуйидаги манбалардан олинган маълумотлар асосида таҳлил қилинади:
солиқ тўловчилар томонидан тақдим этилган солиқ ва молиявий ҳисоботлар, шунингдек, солиқ тўловчиларнинг шахсий карточкаларида акс эттирилган маълумотлар;
Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси (кейинги ўринларда - Солиқ кодекси), Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Яширин иқтисодиётни қисқартириш ва солиқ органлари фаолияти самарадорлигини ошириш бўйича ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида" 2020 йил 30 октябрдаги ПФ-6098-сон Фармони ҳамда "Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ хизмати идоралари ахборот-коммуникация тизими фаолияти самарадорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида" 2012 йил 30 октябрдаги ПҚ-1843-сон қарорига асосан давлат органлари, муассасалар ва ташкилотлар томонидан солиқ органларига тақдим этилган маълумотлар;
хорижий мамлакатларнинг ваколатли органлари томонидан ўзаро ахборот алмашиш борасида тузилган битимлар доирасида тақдим этилган маълумотлар;
оммавий ахборот воситаларидан олинган маълумотлар;
ўтказилган солиқ текширувлари материалларидаги маълумотлар;
суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан солиққа оид ҳуқуқбузарликлар бўйича аниқланган маълумотлар (ҳукм, қарор, ажрим, ҳал қилув қарори ва бошқа ҳужжатлар);
солиққа оид ҳуқуқбузарлик фактлари тўғрисида жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари;
статистика органларидан олинган маълумотлар;
қонунчиликда тақиқланмаган бошқа манбалардан олинган маълумотлар.
3-БОБ. СОЛИҚ ХАВФИ ДАРАЖАСИНИ АНИҚЛАШ
МЕЗОНЛАРИ ВА СОЛИҚ ТЎЛОВЧИЛАРНИ
ТОИФАЛАРГА АЖРАТИШ ТАРТИБИ
8. Солиқ тўловчилар солиқ хавфи даражасига қараб паст, ўрта ва юқори хавфли тоифаларга ажратилади.
9. Солиқ хавфи даражаси мезонлари махфий ахборот ҳисобланади, қуйидагилар бундан мустасно:
солиқ юки;
илгари тақдим этилган солиқ ҳисоботларига бир неча бор (бир ҳисобот даври учун уч ва ундан ортиқ марта) ўзгартириш ва қўшимчалар киритилиши;
солиқ ҳисоботида бир неча солиқ давридаги (икки ва ундан ортиқ) зарарлар акс эттирилиши;
солиқ даври давомида солиқ тўловчининг жойлашган жойи бир неча бор (икки ва ундан ортиқ марта) ўзгартирилиши ва кейинчалик қайта рўйхатдан ўтказилиши;
қўшилган қиймат солиғи бўйича гувоҳномаси бекор қилинган (рўйхатдан чиқарилиб ташланган), шунингдек, тугатилган, фаолиятини амалга оширмаётган, банкрот деб топилган шахслар билан амалга оширилган битимлар (операциялар);
соф фойданинг харажатларга нисбати сифатида аниқланадиган рентабеллик кўрсаткичи паст даражада бўлиши;
солиқ тўловчи томонидан тақдим этилган қўшилган қиймат солиғи бўйича солиқ ҳисоботидаги операциялар тўғрисидаги маълумотларнинг, ушбу операциялар бўйича бошқа солиқ тўловчи томонидан тақдим этилган солиқ ҳисоботидаги маълумотларга мос келмаслиги;
Солиқ кодексига асосан махсус солиқ режимларини қўллаш ҳуқуқини берадиган оборотларини бир неча йил давомида бир миллиард сўмдан паст миқдорда солиқ ҳисоботларини тақдим этиши;
ўтказилган солиқ текширувлари натижалари.
Солиқ юки, қуйидаги тартибда аниқланади:
B = T х 100% / In
Бунда:
B - солиқ юки;
T - солиқ даври давомида тўланиши лозим бўлган солиқлар суммаси;
In - солиқ даврида товарларни (хизматларни) сотишдан тушган даромад.
Солиқ юки кўрсаткичи иқтисодий фаолият турлари бўйича аниқланади. Иқтисодий фаолият турлари бўйича ўртача солиқ юки кўрсаткичи Давлат солиқ қўмитасининг расмий веб-сайтида ҳар йили эълон қилиниб борилиши шарт.
10. Қурилиш соҳасида фаолият юритадиган солиқ тўловчиларнинг хавф даражаси қуйидаги мезонлар асосида баҳоланади:
қурилиш ишларини амалга ошириш учун лозим даражада ходимлар, омбор, транспорт ва ускуналар билан таъминланмаганлиги;
ишларни бажариш учун солиқ ҳисоботларида зарур харажатларнинг акс этмаслиги;
битта объектда, қурилиш ишларини олиб борувчи шахсларнинг ўзаро боғлиқлиги;
қурилиш ишларини амалга оширувчи янги ташкил этилган солиқ тўловчининг банкдаги ҳисобварағига йирик миқдордаги маблағ келиб тушуши;
хомашё ва материалларни сотиб олиш учун ажратилган маблағларнинг қурилиш ҳажмига нисбатан номутаносиблиги;
тугалланган қурилиш объектларининг таннархига яқин нархларда сотилиши;
марказлаштирилган манбалар ҳисобидан молиялаштириладиган қурилиш объектларида харажатларнинг тўлақонли акс эттирилмаганлиги.
11. Солиқ хавфи даражаси солиқ хавфи мезонлари асосида аниқланади, уларга 1 дан 100 гача бўлган баллар берилади. Бунда ҳар бир мезон бўйича балл бериш Давлат солиқ қўмитаси томонидан солиқ тўловчиларнинг иқтисодий фаолият тури бўйича сегментланиши ва солиқ даври учун олинган даромад миқдорига қараб белгиланади.
12. Солиқ хавфи даражасига қараб солиқ тўловчилар Дастур орқали солиқ хавфи даражасини аниқлаш мезонига белгиланган баллар ва потенциал солиқ хавфи асосида баҳоланади ҳамда тоифаларга ажратилади.
13. Солиқ хавфи даражаси қуйидаги формула асосида ҳисобланади:
R = Sr / Sp х 100%
Бунда:
R - хавф даражаси (фоизда);
Sr - солиқ тўловчига берилган хавф баллари йиғиндиси;
Sp - хавф даражасини аниқлашда қўлланган потенциал солиқ хавфи баллари йиғиндиси.
Бунда солиқ хавфи даражаларини баҳолаш натижалари юқоридан камайиш тартибида, баҳолаш натижалари тенг бўлганда эса - тўланмаган солиқ суммаси эҳтимоли асосида қуйидагича тоифаланади:
81 фоиздан 100 фоизгача - юқори хавф;
30 фоиздан 80 фоизгача - ўрта хавф;
1 фоиздан 29 фоизгача - паст хавф.
14. Солиқ хавфи даражаси юқори бўлган солиқ тўловчиларга нисбатан солиқ аудити тайинланади. Солиқ хавфи даражаси ўрта ва паст бўлган солиқ тўловчиларга нисбатан солиқ органлари томонидан Солиқ кодексида назарда тутилган бошқа солиқ маъмурчилиги тадбирлари қўлланилади.
АНИҚЛАШ ДАВРИЙЛИГИ
15. Солиқ тўловчининг солиқ хавфи даражаси солиқ хавфини бошқариш тизими асосида олти ойда бир марта аниқланади.
16. Солиқ хавф даражаси юқори бўлмаган солиқ тўловчилар томонидан ўттиз календарь кундан ортиқ солиқ қарздорлиги тўланмаган тақдирда солиқ хавфи даражаси ҳар чоракда бир марта аниқланиши шарт.
5-БОБ. СОЛИҚ ТЎЛОВЧИНИ АНИҚЛАНГАН
СОЛИҚ ХАВФИ ДАРАЖАСИ МЕЗОНЛАРИ
ҲАҚИДА ХАБАРДОР ҚИЛИШ ТАРТИБИ
ВА МУДДАТЛАРИ
17. Солиқ хавфини бошқариш тизимида махфий бўлмаган мезонлар орқали аниқланган солиқ хавфи даражаси мезонлари ҳақидаги маълумотлар Давлат солиқ қўмитасининг расмий веб-сайтида жойлаштирилади.
18. Солиқ тўловчилар зарур ҳолларда солиқ тўловчининг шахсий кабинети орқали солиқ органларига солиқ хавфи даражаси мезонлари бўйича тушунтиришлар юборишга ҳақли.
19. Ушбу Низомнинг 18-бандида назарда тутилган солиқ органлари томонидан олинган солиқ тўловчиларнинг тушунтиришлари, солиқ хавфини бошқариш тизимини қўллашда ва солиқ хавфини тузатишда ҳисобга олиниши мумкин.
19-1. Солиқ маслаҳатчилари томонидан солиқ тўловчиларга солиқ ҳисобини юритиш бўйича хизматлар доирасида тақдим этилган солиқ маслаҳатига оид хулоса солиқ таваккалчилигини баҳолаш чоғида солиқ органлари томонидан қабул қилинади.
20. Мазкур Низом талаблари бузилишида айбдор бўлган шахслар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда жавоб берадилар.
Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),
2021 йил 8 январь
Бизнинг Facebook
Телеграм канали @uz_buxgalter
