Умумий ўрта таълим муассасаларида маънавий-маърифий ҳамда тарбиявий ишлар самарадорлигини ошириш Концепцияси (ЎзР ВМ 03.10.2022 й. 558-сон қарорига 1-илова)
Вазирлар Маҳкамасининг
2022 йил 3 октябрдаги
1-ИЛОВА
Умумий ўрта таълим муассасаларида
маънавий-маърифий ҳамда тарбиявий
ишлар самарадорлигини ошириш
КОНЦЕПЦИЯСИ
1. Таълим тизимини ривожлантириш, ёшларнинг интеллектуал салоҳияти, дунёқарашини юксалтириш, ватанпарварлик, садоқат туйғуси билан яшайдиган авлодни тарбиялаш жамиятда соғлом маънавий муҳитни таъминлашда муҳим аҳамият касб этади.
Учинчи Ренессанс пойдевори барпо этилаётган ҳозирги тарихий жараёнда соғлом маънавий муҳит барқарорлигини таъминлаш асосий шартлардан биридир.
2. Ҳозирги пайтда халқ таълими тизимида "Янги Ўзбекистон мактаб остонасидан бошланади" деган эзгу ғоя асосида таълим-тарбияга замонавий педагогик технологияларни жорий этиш, ўқувчиларнинг билими ва иқтидори, ижодкорлик қобилиятини ривожлантириш бўйича тизимли ишлар амалга оширилмоқда.
Шу билан бирга, ўқувчилар тарбияси ва онгига салбий таъсир кўрсатадиган бузғунчи ва зарарли ғоялар, жиноятчилик, гиёҳвандлик, лоқайдлик ва бошқа таҳдидлар тобора кучайиб бормоқда. Бунинг оқибатида соҳадаги ишларни замонавий ва таъсирчан ёндашувлар, самарали усуллар асосида янада такомиллаштириш эҳтиёжи юзага келмоқда.
3. "Янги Ўзбекистоннинг янги мактаби" ғояси асосида Умумий ўрта таълим муассасаларида маънавий-маърифий ҳамда тарбиявий ишлар самарадорлигини ошириш концепцияси (кейинги ўринларда - Концепция) мактаблардаги ижтимоий муҳитни яхшилашга қаратилган чора-тадбирларни амалиётга татбиқ этишни назарда тутади.
ВА АСОСИЙ ВАЗИФАЛАРИ
4. Концепциянинг мақсади ўқувчиларни миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурмат, юксак ахлоқий фазилатлар руҳида тарбиялаш ҳисобланади.
5. Концепцияда белгиланган мақсадга эришиш учун қуйидаги асосий вазифалар амалга оширилади:
мактаблардаги ижтимоий-маънавий муҳитни яхшилашда раҳбар ва педагог ходимлар, ўқувчилар ҳамда ота-оналарнинг ҳамкорлиги ва масъулиятини ошириш;
таълим-тарбия жараёнига мустақил билим шакллантириш методикасини жорий қилиш орқали ўқувчиларнинг ўз устида ишлаши ҳамда ташаббускорлигини ошириш;
мустақил билим шакллантириш методикаси орқали ўқувчиларда соғлом қадриятларни шакллантириш;
ўқувчиларда ахборотларни таҳлил қилиш ҳамда билимига таянган ҳолда холис хулоса қилиш кўникмасини ривожлантириш;
тақдимотлар тайёрлаш кўникмаси орқали ўқувчиларнинг китобхонлик маданиятини, ҳуқуқий саводхонлигини ошириш ҳамда турли ғайриижтимоий хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш иммунитетини шакллантириш;
ўқувчи тарбиясида мактаб, оила, маҳалла ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳамкорлигини янада кучайтириш;
оилаларда фарзанд тарбияси ва уларни мустақил ҳаётга тайёрлашга бўлган эътибор ва масъулиятни кучайтириш ҳамда ўқувчиларда намунавий тарбиявий фазилатларни шакллантиришга қаратилган медиа маҳсулотларни яратиш ва амалиётга татбиқ этиш.
3-БОБ. МАКТАБЛАРДА МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ
ИШЛАР САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ
АСОСИЙ ЙЎНАЛИШЛАРИ
1-§. Мактаб таълимини умуммиллий
ҳаракатга айлантириш йўналиши
6. Мактаб жамоаси, ота-оналар ҳамда жамоатчиликнинг ўзаро муносабатларида одоб-ахлоқ ва ички тартиб-қоидаларга риоя қилиниши мактабнинг ижтимоий-маънавий муҳитини белгилаб беради. Бунда:
"Ўзбекистон - Ватаним маним" мавзусида ташкил этиладиган ижодий ишлар танлови орқали ўқувчиларда Ватанга садоқат, миллий ғурур ва ифтихор туйғуларини янада кучайтириш;
"Давлат рамзлари - фахрим, ғурурим" мавзусидаги тадбирлар орқали ўқувчилар онгида Ватанимиз рамзларини улуғлаш ва ардоқлаш туйғусини тарбиялаш;
"Давлат тили - миллат руҳи" ғояси асосида туркум маънавий-маърифий, адабий-бадиий тадбирлар ташкил қилиш;
тизимли таҳлиллар асосида "Намунали мактаб директори", "Намунали устоз", "Намунали ўқувчи" ва "Намунали ота-она" моделларини ишлаб чиқиш;
мактабдаги мавжуд ҳолатни ўрганиш ва таҳлил қилиш мезонларини ишлаб чиқиш ҳамда шу асосда ижтимоий-маънавий муҳитни баҳолаш орқали мактабларни "қизил", "сариқ" ва "яшил" тоифаларга ажратиш;
"қизил" тоифадаги мактабларда ижтимоий-маънавий муҳитни соғломлаштириш мақсадида идоралараро ҳамда кенг жамоатчилик ҳамкорлигини самарали ташкил этиш;
"сариқ" тоифадаги мактабларда аниқланган камчиликларни бартараф этиш чораларини кўриш;
"яшил" тоифадаги мактаблар тажрибасини кенг тарғиб қилиш ва оммалаштириш;
таълим стандартлари, ўқув дастурлари ҳамда дарсликларнинг янги авлодини яратиш орқали ўқувчиларни маънавий етук ва эркин фикрлайдиган шахс қилиб тарбиялаш;
мактабларда "Вазир соати", "Олим ва ёшлар", "Шифокор ва ёшлар", "Тадбиркор ва ёшлар", "Устоз ва ёшлар", "Ҳунарманд ва ёшлар", "Ҳоким ва ёшлар", "Прокурор ва ёшлар", "Сенатор ва ёшлар", "Депутат ва ёшлар", "Ички ишлар органи ходими ва ёшлар", "Ҳарбий ва ёшлар" каби учрашувларни ташкил этиш;
ўқувчилар орасида ўқитувчилик касбига бўлган қизиқишни янада ошириш мақсадида фидойи ўқитувчи-мураббийлар фаолиятига бағишланган янги бадиий асарлар, фильмлар ва бошқа ижод намуналарини яратиш ҳамда оммавий ахборот воситалари, Интернет жаҳон ахборот тармоғида кенг ёритиш.
2-§. Ўқувчиларда китоб мутолааси ва китобхонлик
маданиятини ошириш йўналиши
7. Ўқувчилар онгида халқимизнинг маънавий қудрати ва боқий қадриятларига нисбатан фахр туйғусини шакллантиришда, уларнинг мустақил фикр юритиш кўникмасига эга бўлишида китобхонлик маданиятини юксалтириш муҳим восита бўлиб хизмат қилади.
Бунинг учун қуйидаги ишларни амалга ошириш назарда тутилади:
ўқувчиларга китоб мутолааси жараёнида "оддийдан мураккабга" тамойили асосида бадиий асарларни танлаш ва синчиклаб ўқиш малакасини ҳосил қилиш бўйича услубий тавсиялар ишлаб чиқиш;
ўқувчиларнинг китобхонликка бўлган қизиқишларини қўллаб-қувватлаш мақсадида халқ таълими вазирининг "Китобхон ўқувчи" танловини ташкил этиш;
мактаб ёшидаги ўқувчиларга мўлжалланган янги бадиий, илмий-оммабоп адабиётларни яратиш ва таржима қилиш ишларини жадаллаштириш ҳамда уларнинг муаллифларини рағбатлантириш;
"Мактаб кутубхонаси", "Жаҳон болалар адабиёти дурдоналари" рукнида юз жилдлик китоблар тўпламининг нашрини йўлга қўйиш;
ўқувчилар орасида мутолаа маданиятини ривожлантириш мақсадида "Китобхонлик ҳафталиги"ни ташкил этиб, болалар ва ўсмирлар адабиёти масалаларига бағишланган адабий учрашувлар ва китоб фестивалларини ўтказиш;
ўқувчиларнинг мустақил фикрини оғзаки ва ёзма равишда баён этиш малакасини ошириш мақсадида улар ўқиган китоблари бўйича "Нотиқ ўқувчи" ҳамда иншолар танловларини ўтказиш;
бошланғич синф ўқувчиларини "Жажжи академик" тўгаракларига жалб этиш ҳамда уларга мутолаа сирлари ва китобхонлик маданияти бўйича тушунчалар бериб бориш;
болаларга китоб совға қилишни анъанага айлантириш мақсадида "Фарзандимга китоб совға қиламан" ва "Мактаб кутубхонасига китоб совғаси" ижтимоий акцияларини ўтказиб бориш;
босма ва электрон нашрларда болалар ижоди намуналарини мунтазам равишда эълон қилиб бориш, истеъдодли ижодкор ўқувчиларни рағбатлантириш тизимини йўлга қўйиш;
болаларнинг билим доираси ва дунёқарашини кенгайтириш, шунингдек, турли фан соҳалари ва касб-ҳунарларга бўлган қизиқишларини оширишга қаратилган энциклопедик асарлар, луғат ва альбомлар, бадиий асарлар, тўла ва қисқа метражли бадиий фильмлар, видеороликлар ва телефильмлар, мультфильмлар яратиш.
3-§. Буюк аждодлар жасорати ҳамда ҳарбий
ватанпарварлик йўналиши
8. Ўқувчиларнинг маънавий иммунитетини мустаҳкамлаш, ўз Ватани ва халқи тақдири учун масъулият ва жавобгарлик ҳиссини оширишда буюк аждодларимизнинг жасорати ҳамда ҳарбий ватанпарварликни кенг тарғиб этиш муҳим аҳамиятга эга.
Қуйидагилар бу борада устувор жиҳатлар ҳисобланади:
"Афсонага айланган жасорат" ғояси асосида Алпомиш, Широқ, Тўмарис каби миллий қаҳрамонларнинг жасорати акс эттирилган мультимедиа маҳсулотларини тайёрлаш ва мактабларда уларнинг тақдимотларини ўтказиш;
Биринчи Шарқ Уйғониш даври - IХ - ХII асрларда минтақамизда юз берган "Маърифий Ренессанс" даврида буюк алломалар, қомусий билим соҳиблари, машҳур мутафаккирлар, жумладан аниқ фанлар соҳасида Муҳаммад Хоразмий, Абу Бакр Розий, Абу Райҳон Беруний, Аҳмад Фарғоний, Умар Ҳайём, Мирзо Улуғбек, фалсафа соҳасида Абу Наср Форобий, Ибн Рушд, Муҳаммад Ғаззолий, Азизиддин Насафий, тиббиёт соҳасида Абу Али ибн Сино, тилшуносликда Маҳмуд Замахшарий, шеъриятда Абу Абдулло Рудакий, Абулқосим Фирдавсий, Ҳофиз Шерозий, Низомий Ганжавий, Абдураҳмон Жомий, Алишер Навоий, рассомчиликда Камолиддин Беҳзодларнинг жаҳоншумул илмий-ижодий кашфиётларини ўқувчи-ёшлар ўртасида тарғиб қилиш;
"Ким юртига содиқ бўлса, мендирман ўша!" шиори остида Ватан озодлиги йўлида мардона кураш олиб борган буюк саркарда Жалолиддин Мангубердининг мардлиги ва жасорати, шонли ҳаётини тарғиб қилиш орқали ўқувчиларда Ватанга садоқат, шижоат ва қатъият туйғуларини мустаҳкамлаш;
"Соҳибқирон Амир Темур - марказлашган миллий давлатчилик асосчиси" ғояси асосида ўқувчилар онгида юрт озодлиги учун кураш, халқпарварлик, адолатпарварлик ва бунёдкорлик туйғуларини тарбиялаш;
миллий мустақиллик ва маърифатпарварлик ғояларини илгари сурган аждодлар меросини кенг ўргатишга қаратилган "Жадидчилик сабоқлари" онлайн ресурсларни яратиш ва уларнинг тарғиботини йўлга қўйиш, "Миллат ойдинлари" туркум маънавий-маърифий телекўрсатувларни тайёрлаш;
"Аждодлар жасорати унутилмайди!" шиори остида ўқувчилар онгида Ватанга садоқат, миллий ғурур, мардлик ва жасорат, бурч ва масъулият туйғуларини мустаҳкамлаш;
мактаб ўқувчиларининг миллий давлатчилик, илм-фан, маданият, санъат ва меъморчилик тарихи ва миллий қадриятларимиз ҳақидаги билимларини янада ошириш мақсадида тарихий обида, музей ва театрларда сайёр машғулотлар уюштириш;
"Ҳарбий қисмда бир кун" ва "Ватанга қасам" туркум тадбирлар орқали ўқувчилар онгида миллий армиямизга жисмонан бақувват ва маънан етук ёшлар зарурлиги, ҳарбий хизмат Ўзбекистон фуқаросининг муқаддас бурчи эканлиги ҳақидаги тушунчани мустаҳкамлаш;
"Мен юрт посбони бўламан", "Алпомиш издошлари", "Тўмарис қизлари", "Мендирман Жалолиддин!" каби мавзуларда танлов, мусобақа ва учрашувлар ўтказиш, "Бўлғуси аскарга совға" рукнида ҳарбий-ватанпарварлик мавзусидаги китоблар, бадиий ва ҳужжатли фильмлар тарғиботи ва намойишини ташкил этиш.
4-§. Замонамиз қаҳрамонлари - ёшларга
ибрат тимсоли йўналиши
9. Замонамиз қаҳрамонларининг эришган ютуқларини кенг тарғиб этиш, уларга нисбатан эҳтиром туйғусини шакллантириш ўқувчиларда чин инсоний фазилатларни камол топтиришда муҳим аҳамият касб этади.
Ушбу мақсадларга эришиш учун қуйидаги вазифалар белгиланади:
"Замонамиз қаҳрамонлари" рукнида туркум рисолалар, анимацион, ҳужжатли ва бадиий фильмлар, роликлар яратиш ва таълим-тарбия жараёнига жорий этиш;
мактаб кутубхоналарини Ўзбекистон Қаҳрамонлари, илм-фан, маданият, адабиёт ва санъат намояндаларининг ибратли фаолияти ёритилган адабиётлар билан бойитиб бориш;
"Муваффақиятга эришиш сирлари" лойиҳаси доирасида ўз соҳасида юқори натижаларга эришган юртдошларимиз билан доимий мулоқотлар ташкил этиш;
илмий ва ижодий мактаб яратган атоқли олим ва ижодкорларнинг уй-музейлари ҳамда ишхоналарида саёҳат-дарслар ўтказиш;
"Беруний издошлари", "Улуғбек авлодлари", "Навоий ворислари", "Зулфияхоним қизлари" каби мавзуларда ўтказиладиган ижодий танловлар самарадорлигини ошириш;
"Янги Ўзбекистоннинг маънавият масканлари" рукни остида туркум тадбирлар ва саёҳатлар уюштириш, ўқувчилар ўртасида ижодий ишлар ва мультимедиа ишланмалари танловларини ташкил этиш.
5-§. Мактаб, маҳалла ва оила ҳамкорлигини
мустаҳкамлаш йўналиши
10. Мактаб, маҳалла ва оила ҳамкорлигини мустаҳкамлаш, кенг жамоатчилик ва ота-оналарнинг фарзанд тарбиясига эътиборини оширишга қаратилган таъсирчан чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий қилиш мактаблардаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга.
Макбта, маҳалла ва оила ҳамкорлигини мустаҳкамлаш учун қуйидагилар амалга оширилади:
маҳаллалардаги ёшлар етакчилари томонидан ўқувчиларнинг бўш вақтини мазмунли ўтказиш юзасидан ташкил қилинадиган тадбирларнинг таъсирчанлигини ошириш чораларини кўриш;
"Ёшлар дафтари", "Аёллар дафтари", "Темир дафтар"га киритилган оилалар фарзандларини моддий ва маънавий қўллаб-қувватлаш мақсадида уларни бепул мактаб формаси ва дарсликлар билан таъминлаш;
муаммоли оилалардаги муҳитни соғломлаштириш ҳамда нотинч оилалар фарзандларини психологик қўллаб-қувватлашнинг таъсирчан чораларини қўллаш бўйича махсус тренинглар ташкил этиш;
ўқувчиларни маҳаллаларда ташкил этиладиган халқ сайиллари, умумхалқ байрамлари, ўйинлар ва спорт мусобақаларига кенг жалб қилиш орқали уларни миллий қадрият ва анъаналарга ҳурмат руҳида тарбиялаш;
фарзанд тарбиясида ота-онанинг масъулияти мавзусидаги афоризмларни "Кун ҳикмати" рукнида мобил алоқа операторлари орқали етказишни тизимли йўлга қўйиш;
ота-оналарнинг фарзанд тарбиясидаги масъулиятини ошириш мақсадида "Энг намунали ота-она" танловини ўтказиш;
ўқувчиларнинг ёш психологиясига боғлиқ феъл-атвори ҳамда руҳий оламидаги салбий ўзгаришларни оила ва мактаб жамоаси билан ҳамкорликда бартараф этиш бўйича тизимли ишларни амалга ошириш;
мактабларда олиб бориладиган тарбиявий ишлар самарадорлигини оширишда ота-она, маҳалла, мактаб, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ҳамкорлигини тубдан яхшилаш.
"Уч авлод учрашуви" лойиҳасида мактаб ва маҳаллаларда турли авлод вакиллари ва ўқувчилар иштирокида мулоқотлар ташкил этиш;
"Маънавий баркамол авлод - барқарор жамият бунёдкори" тамойили асосида ўқувчиларда турли ғоявий хавф-хатарлардан ҳимояланиш иммунитетини шакллантириш;
республикамиздаги миллий маданий марказлар вакиллари иштирокида ўқувчиларда миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурматнинг ҳаётимиздаги ўрни ва аҳамияти ҳақида маданий-маърифий тадбирлар ўтказиш.
4-БОБ. МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ИШЛАР
САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ
УСУЛ ВА ШАКЛЛАРИ
11. Мактабларда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш усуллари - ўқувчиларда ҳаётий зарур кўникмалар, маънавий-ахлоқий фазилатларни шакллантирадиган воситалар мажмуидир.
Маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишда қуйидаги методик усуллардан фойдаланилади:
мустақил таълим олиш кўникмасини шакллантиришга қаратилган методика орқали "Тенгдош - тенгдош билан" тамойили асосида ўқувчиларнинг тарбиявий фазилатларини шакллантириш;
нутқ маданияти, китобхонлик ҳамда изланиш кўникмаларини ривожлантириш мақсадида долзарб мавзулар доирасида тақдимотлар ўтказиш;
фикрлаш ҳамда дунёқарашини кенгайтириш мақсадида интеллектуал ўйин ва танловлар ўтказиш;
ўқитувчи ва ўқувчилар яратган медиа маҳсулотлари орқали уларни салбий таҳдидлардан ҳимоя қилиш ва улардан маънавий иммунитетни шакллантириш;
оммавий ахборот воситалари, интернет тармоқларида тарбиявий фазилатларни шакллантиришга қаратилган видеоролик, бадиий фильм ҳамда шиорларни тайёрлаш ва амалиётга татбиқ этиш;
таълим муассасаларида спортни қадрият сифатида ривожлантириш, ёшлар ўртасида соғлом турмуш тарзини оммалаштириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш ва амалга ошириш;
ватанпарварлик туйғусини янада такомиллаштириш учун география, биология, IT, тарбия фанлари доирасида видеороликлар ва бошқа медиа-маҳсулотлар тайёрлаш, тақдимотларини ташкил қилиш ва баҳолаш тизимини йўлга қўйиш, уларни ижтимоий тармоқлар орқали кенг намойиш қилиш.
Маънавий-маърифий ишлар давра суҳбатлари, ижодий учрашув ва кечалар, кўрик-танловлар, тақдимотлар, интеллектуал ўйинлар, виртуал клублар ва бошқа шаклларда ташкил этилади.
Мазкур усуллар маънавий-маърифий ишларнинг ранг-баранглигини таъминлайди. Пировард натижада бу мактабда соғлом ижтимоий-маънавий муҳитни шакллантиришга хизмат қилади.
12. Мазкур Концепция "Янги Ўзбекистоннинг янги мактаби" ғояси асосида мамлакатимизда мактаб таълимини умуммиллий ҳаракатга айлантириш борасида амалга оширилаётган ишларни мазмунан янги босқичга кўтаришда муҳим роль ўйнайди.
Жумладан:
ўқувчилар қалбида халқимизга хос бўлган юксак маънавий фазилатларни шакллантириш ва ривожлантиришга қаратилган саъй-ҳаракатлар мувофиқлаштирилади;
мактабларда маънавий-маърифий ишларнинг таъсирчанлигини ошириш ва уларни бугунги кун талаблари билан уйғунлаштириш орқали ўқувчилар онгида маънавий иммунитет мустаҳкамланади;
жаҳон халқлари тараққиётига улкан ҳисса қўшган буюк алломаларимизнинг илмий ва маданий мероси, уларнинг ибратли ҳаёт йўли таълим-тарбия жараёнларига кенг сингдирилади;
мамлакатимиз ҳаётининг турли жабҳаларида алоҳида ўрнак кўрсатиб, юксак натижаларга эришган, Ватанимиз тараққиётига беқиёс ҳисса қўшиб келаётган замонамиз қаҳрамонларининг ҳаёти ва фаолиятини кенг тарғиб қилиш орқали ўқувчилар онгида замонавий идеаллар шакллантирилади;
дарслик ва методик адабиётларни янгилаш, педагогларни касбий фаолияти ва тарбиявий ишлардаги юқори натижаларига кўра рағбатлантиришнинг янги тизими жорий этилади;
ота-оналарнинг ҳуқуқий онги ва маданиятини ривожлантириш орқали уларнинг фарзанд таълим-тарбиясига масъулияти оширилади;
таълим-тарбия жараёнида мактаб директори, педагог ходимлар, ўқувчилар ҳамда ота-оналар ўртасидаги ўзаро ҳамкорликнинг янги механизми жорий этилиши натижасида мактаблардаги маънавий-маърифий ишлар самарадорлигига эришилади.
Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),
2022 йил 4 октябрь
Бизнинг Facebook
Телеграм канали @uz_buxgalter
