(IAS) 10 "Ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар" Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандарти (АВ томонидан 09.12.2022 й. 3400-сон билан рўйхатга олинган молия вазирининг 10.11.2022 й. 61-сон буйруғига 6-илова)

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2022 йил 9 декабрда 3400-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

молия вазирининг

2022 йил 10 ноябрдаги

61-сон буйруғига

6-ИЛОВА

БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

ХАЛҚАРО СТАНДАРТИ

(IAS) 10 "ҲИСОБОТ ДАВРИДАН

КЕЙИНГИ ҲОДИСАЛАР"

Мақсад

1. Мазкур стандартнинг мақсади қуйидагиларни белгилашдан иборат:

(а) ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар бўйича ташкилот молиявий ҳисоботига тузатишлар киритиши зарур бўлган ҳолатлар;

(б) ташкилот томонидан унинг молиявий ҳисоботини эълон қилиш учун маъқулланган сана ва ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар тўғрисида ёритиб бериладиган маълумотлар.

Шунингдек, мазкур стандарт, агар ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар фаолият узлуксизлиги тамойили ўринли эмаслигини кўрсатса, ташкилотнинг молиявий ҳисоботи фаолият узлуксизлиги асосида тайёрланмаслигини талаб этади.

Қўллаш доираси

2. Мазкур стандарт ҳисобот давридан кейинги ҳодисаларни ҳисобга олиш ва уларни ёритиб беришда қўлланиши лозим.

Таърифлар

3. Мазкур стандартда қуйидаги белгиланган маънодаги атамалардан фойдаланилади:

Ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар - ҳисобот даври охиридаги сана ва молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган сана оралиғида содир бўлган ижобий ва салбий ҳодисалардир. Бундай ҳодисаларнинг икки тури мавжуд:

(a) ҳисобот даврининг охирида мавжуд бўлган ҳолатларни тасдиқловчи ҳодисалар (ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этадиган ҳодисалар);

(б) ҳисобот давридан кейин юзага келган ҳолатларни кўрсатадиган ҳодисалар (ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисалар).

4. Молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқуллаш жараёни бошқарув тузилмаси, қонунчилик талаблари ва молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва якуний расмийлаштириш тартибига қараб фарқланади.

5. Баъзи ҳолларда, ташкилот молиявий ҳисоботни эълон қилганидан сўнг уни акциядорларга тасдиқлаш учун тақдим этиши талаб этилади. Бундай ҳолларда, молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган сана акциядорлар уни тасдиқлаган сана эмас, балки у эълон қилинган сана ҳисобланади.

      

      

6 Баъзи ҳолларда ташкилот раҳбарияти молиявий ҳисоботни тасдиқлаш учун (фақат ижрочи бўлмаган директорлардан ташкил топган) кузатув кенгашига тақдим этиши талаб қилинади. Бундай ҳолларда молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган сана бўлиб, раҳбарият уни кузатув кенгашига чиқариш учун маъқуллаган сана ҳисобланади.

         

      

7. Ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган санага қадар содир бўлган барча ҳодисаларни, ҳатто бу ҳодисалар фойда ва бошқа танланган молиявий маълумотлар оммавий эълон қилингандан кейин рўй берган бўлса ҳам, қамраб олади.

Тан олиш ва баҳолаш

Ҳисобот давридан кейинги,

тузатиш талаб этадиган ҳодисалар

8. Ташкилот ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этадиган ҳодисаларни акс эттириш учун молиявий ҳисоботда тан олинган суммаларга тузатишлар киритиши лозим.

9. Қуйида ташкилотнинг молиявий ҳисоботида тан олинган суммаларга тузатишлар киритишни ёки олдин тан олинмаган моддаларни тан олишни талаб этадиган ҳисобот давридан кейинги ҳодисаларга мисоллар берилган:

(а) ташкилот ҳисобот даврининг якунида мавжуд жавобгарлик борлигини тасдиқловчи суд иши юзасидан ҳисобот давридан кейинги суд қарори. Ташкилот ушбу суд иши юзасидан олдин тан олинган ҳар қандай баҳоланган мажбуриятга 37-сон БҲХС "Баҳоланган мажбуриятлар, шартли мажбуриятлар ва шартли активлар"га мувофиқ тузатиш киритади ёки янгидан баҳоланган мажбуриятни тан олади. Суд қарори 37-сон БҲХСнинг 16-бандига мувофиқ инобатга олинадиган қўшимча далилларни тақдим этганлиги сабабли, ташкилот фақат шартли мажбуриятни ёритиб бериши етарли бўлмайди.

(б) ҳисобот давридан кейин активнинг ҳисобот даври охирида қадрсизланганлиги тўғрисида ёки бундай актив бўйича олдин тан олинган қадрсизланиш зарари суммасига тузатиш киритилиши лозимлиги тўғрисидаги маълумот олиниши. Масалан:

(i) ҳисобот давридан кейин харидорнинг банкрот бўлиши, одатда, ҳисобот даври охирида бу харидорнинг кредит қиймати қадрсизланганини тасдиқлайди;

(ii) захираларнинг ҳисобот давридан кейин сотилиши ушбу захираларнинг ҳисобот даврининг охиридаги соф сотиш қиймати тўғрисида маълумот бериши мумкин.

(в) ҳисобот даври охирига қадар харид қилинган активларнинг таннархи ёки сотилган активлардан пул маблағлари тушишининг ҳисобот давридан кейин аниқланиши.

(г) ҳисобот давридан кейин фойдани тақсимлаш ёки бонус суммасининг аниқланиши, агар ташкилот ҳисобот даври охирида бу санадан олдин юз берган ҳодисалар натижасида бундай тўловларни амалга ошириш бўйича мавжуд юридик ёки конструктив жавобгарликка эга бўлган бўлса (19-сон БҲХС "Ходимларнинг даромадлари"га қаранг).

(д) молиявий ҳисоботнинг нотўғри эканини кўрсатувчи фирибгарлик ёки хатоларнинг топилиши.

Ҳисобот давридан кейинги,

тузатиш талаб этмайдиган ҳодисалар

10. Ташкилот ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисаларни акс эттириш учун молиявий ҳисоботда тан олинган суммаларга тузатишлар киритмаслиги лозим.

11. Ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисага мисол тариқасида инвестиция ҳаққоний қийматининг ҳисобот даврининг охири ва молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган сана оралиғида пасайишини келтириш мумкин. Ҳаққоний қийматдаги бундай пасайиш, одатда, ҳисобот даври охиридаги инвестициялар ҳолатига боғлиқ эмас, балки кейинги даврда юзага келган ҳолатни акс эттиради. Шунинг учун, ташкилот молиявий ҳисоботда инвестициялар бўйича тан олинган қийматларга тузатиш киритмайди. Шу каби, ташкилот инвестициялар учун, гарчи 21-бандга биноан қўшимча маълумотларни ёритиб бериш талаб этилган бўлса ҳам, ҳисобот даврининг охирида ёритиб берган қийматларга аниқлик киритмайди.

Дивидендлар

12. Агар ташкилот улушли инструмент эгаларига дивидендларни (32-сон БҲХС "Молиявий инструментлар: тақдим этиш" да таърифланганидек) ҳисобот давридан кейин эълон қилса, ташкилот бу дивидендларни ҳисобот даври охирида мажбурият сифатида тан олмайди.

13. Агар дивидендлар ҳисобот даври тугаганидан сўнг, аммо молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган санага қадар эълон қилинса, дивидендлар ҳисобот даврининг охирида мажбурият сифатида тан олинмайди, чунки ҳисобот даври охирида бундай жавобгарлик мавжуд бўлмаган. Бундай дивидендлар 1-сон БҲХС "Молиявий ҳисоботни тақдим этиш"га мувофиқ изоҳларда ёритиб берилади.

Фаолият узлуксизлиги

14. Агар ҳисобот давридан кейин ташкилот раҳбарияти ташкилотни тугатиш ёки тижорат фаолиятини тўхтатишга қарор қилса ёки бундай чораларни амалга оширишдан бошқа муқобил чораси бўлмаса, ташкилот молиявий ҳисоботни фаолият узлуксизлиги асосида тайёрламаслиги лозим.

15. Ҳисобот давридан кейин операцион натижалар ва молиявий ҳолатнинг ёмонлашуви фаолият узлуксизлиги тамойилини қўллаш қай даражада ўринлилигини қайта кўриб чиқиш заруриятини кўрсатиши мумкин. Агар фаолият узлуксизлиги тамойилини қўллаш ўринли бўлмаса, бунинг таъсири шу қадар катта бўладики, мазкур стандарт бухгалтерия ҳисобининг олдинги қўлланган асосига мувофиқ тан олинган суммаларга тузатиш киритишни эмас, балки бухгалтерия ҳисоби асосини фундаментал ўзгартиришни талаб этади.

16. 1-сон БҲХС қуйидаги ҳолатларда ёритиб берилиши талаб этиладиган маълумотларни белгилайди:

(a) молиявий ҳисобот фаолият узлуксизлиги асосида тайёрланмаган бўлса; ёки

(б) ташкилот раҳбарияти фаолият узлуксиз давом этишини аҳамиятли шубҳа остига қўядиган ҳодиса ёки ҳолатларга боғлиқ бўлган муҳим ноаниқликлар тўғрисида маълумотга эга бўлса. Маълумотларни ёритиб беришни талаб этадиган ҳодиса ёки ҳолатлар ҳисобот давридан кейин юзага келиши мумкин.

Маълумотларни ёритиб бериш

Эълон қилиш учун маъқулланган сана

17. Ташкилот молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган санани ва ким томонидан маъқулланганлиги тўғрисидаги маълумотни ёритиб бериши лозим. Агар ташкилот мулкдорлари ёки бошқа томонлар молиявий ҳисобот эълон қилинганидан кейин унга ўзгартириш киритиш ваколатига эга бўлса, ташкилот бу фактни ёритиб бериши лозим.

18. Фойдаланувчилар учун молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган санани билиш муҳим, чунки молиявий ҳисоботда бу санадан кейинги ҳодисалар акс этмайди.

Ҳисобот даври охиридаги ҳолатлар тўғрисида

ёритиб бериладиган маълумотларга аниқлик киритиш

19. Агар ҳисобот давридан кейин ташкилот ҳисобот даври охирида мавжуд бўлган ҳолатлар тўғрисида маълумот олган бўлса, ташкилот мазкур янги маълумотлар асосида ушбу ҳолатларга оид ёритиб берилган маълумотларга аниқлик киритиши лозим.

20. Баъзи ҳолларда, ташкилот ҳисобот давридан кейин олинган маълумотни акс эттириш учун, бундай маълумот молиявий ҳисоботда тан олинган суммаларга таъсир қилмаса ҳам, молиявий ҳисоботда ёритиб берилган маълумотларга аниқлик киритиши лозим. Ёритиб берилган маълумотларга аниқлик киритишга мисол сифатида ҳисобот даврининг охирида мавжуд бўлган шартли мажбурият бўйича ҳисобот давридан кейин олинган маълумотларни келтириш мумкин. Ташкилот янги маълумот асосида нафақат 37-сон БҲХСга мувофиқ баҳоланган мажбуриятни тан олиши ёки ўзгартириши лозимлигини кўриб чиқади, балки шартли мажбурият тўғрисидаги ёритиб бериладиган маълумотларга аниқлик киритади.

Ҳисобот давридан кейинги,

тузатиш талаб этмайдиган ҳодисалар

21. Агар ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисалар муҳим бўлса, улар тўғрисидаги маълумотларни ёритиб бермаслик фойдаланувчиларнинг молиявий ҳисобот асосида қабул қилинадиган иқтисодий қарорларига таъсир кўрсатиши асосланган тарзда кутилиши мумкин. Шунга кўра, ташкилот ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисаларнинг ҳар бир муҳим тоифаси бўйича қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) ҳодисанинг характери;

(б) унинг молиявий таъсирини ҳисоб баҳоси ёки бундай ҳисоб баҳосининг имконсизлиги баёноти.

22. Қуйида маълумотларни ёритиб берилиши талаб этиладиган, ҳисобот давридан кейинги, тузатиш талаб этмайдиган ҳодисаларга мисоллар келтирилган:

(a) ҳисобот давридан кейинги йирик бизнес бирлашуви (бундай ҳолатларда 3-сон МҲХС "Бизнес бирлашувлари" муайян маълумотлар ёритиб берилишини талаб этади) ёки йирик шўъба ташкилотининг чиқиб кетиши;

(б) фаолиятни тугатиш режасини эълон қилиш;

(в) аҳамиятли суммадаги активларни сотиб олиш, 5-сон МҲХС "Сотиш учун мўлжалланган узоқ муддатли активлар ва тугатилган фаолият"га мувофиқ сотиш учун мўлжалланган активларнинг таснифланиши, активларнинг бошқача йўллар билан чиқиб кетиши ёки давлат томонидан аҳамиятли активларнинг мусодара қилиниши;

(г) ҳисобот давридан кейин ёнғин натижасида йирик ишлаб чиқариш қувватларининг вайрон бўлиши;

(д) кенг кўламли реструктуризация режасини эълон қилиш ёки уни амалга оширишни бошлаш (37-сон БҲХСга қаранг);

(е) ҳисобот давридан кейин оддий ва потенциал оддий акциялар билан амалга оширилган йирик операциялар (33-сон БҲХС "Бир акцияга тўғри келадиган фойда" ташкилотдан бундай операцияларнинг тавсифини ёритиб беришни талаб этади, лекин бундай операцияларга 33-сон БҲХСга мувофиқ тузатишлар киритилиши лозим бўлган капиталлаштириш ёки акцияларни имтиёзли шартларда муомалага чиқариш, акциялар бўлиниши ёки акцияларни яхлитлашни ўз ичига оладиган операциялар киритилмайди);

(ё) ҳисобот давридан кейин активлар нархлари ёки валюта айрибошлаш курсларидаги ғайриоддий даражадаги катта ўзгаришлар;

(ж) амалдаги ёки ҳисобот давридан кейин эълон қилинган солиқ ставкалари ёки солиқ қонунчилигидаги, жорий ва кечиктирилган солиқ активлари ва мажбуриятларига аҳамиятли таъсир қиладиган ўзгаришлар (12-сон БҲХС "Фойда солиқлари"га қаранг);

(з) аҳамиятли мажбуриятлар ёки аҳамиятли шартли мажбуриятларни олиш, масалан, аҳамиятли суммадаги кафолат бериш орқали;

(и) фақат ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар билан боғлиқ йирик суд ишининг бошланиши.

Кучга кириш санаси

23. Мазкур стандарт ташкилотлар томонидан 2005 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган даврлар учун қўлланиши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллаш маъқулланади. Агар ташкилот ушбу стандартни 2005 йил 1 январдан олдинги давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

23A. 2011 йил май ойида эълон қилинган 13-сон МҲХС бўйича 11-бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 13-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

23Б. 2014 йил июль ойида эълон қилинган 9-сон МҲХС "Молиявий инструментлар" бўйича 9-бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 9-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

23В. 2018 йил октябрь ойида эълон қилинган "Муҳимлик таърифи" (1-сон БҲХС ва 8-сон БҲХСга ўзгартиришлар) бўйича 21-бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 2000 йил 1 январь ёки ундан кейин бошланадиган даврлар учун перспектив қўллаши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Агар ташкилот ушбу ўзгартиришларни олдинроқ давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 1-сон БҲХСнинг 7-банди ва 8-сон БҲХСнинг 5 ва 6-бандларидаги муҳимлик таърифига ўзгартиришлар билан биргаликда қўллаши лозим.

10-сон БҲХС (1999 йилдаги таҳририда)

ўз кучини йўқотиши

24. Мазкур стандарт 1999 йил таҳриридаги 10-сон БҲХС "Бухгалтерия баланси санасидан кейинги ҳодисалар"нинг ўрнини эгаллайди.

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 13 декабрь