(IAS) 23 "Қарзлар бўйича сарфлар" Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандарти (АВ томонидан 09.12.2022 й. 3400-сон билан рўйхатга олинган молия вазирининг 10.11.2022 й. 61-сон буйруғига 12-илова)

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2022 йил 9 декабрда 3400-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

молия вазирининг

2022 йил 10 ноябрдаги

61-сон буйруғига

12-ИЛОВА

БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

ХАЛҚАРО СТАНДАРТИ

(IAS) 23 "ҚАРЗЛАР БЎЙИЧА САРФЛАР"

Асосий тамойил

1. Квалификацияланадиган активни харид қилишга, қуришга ёки ишлаб чиқаришга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфлар ушбу активнинг бошланғич қийматига киритилади. Бошқа қарзлар бўйича сарфлар харажат сифатида тан олинади.

Қўллаш доираси

2. Ташкилот мазкур стандартни қарзлар бўйича сарфларни ҳисобга олишда қўллаши лозим.

3. Мазкур стандарт хусусий капиталнинг ҳақиқий ёки муқобил қийматига, жумладан мажбурият сифатида таснифланмаган имтиёзли акцияларга нисбатан қўлланмайди.

4. Ташкилот мазкур стандартни қуйидагиларни харид қилишга, қуришга ёки ишлаб чиқаришга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфларга нисбатан қўллаши талаб этилмайди:

a) ҳаққоний қиймат бўйича баҳоланадиган квалификацияланадиган актив, масалан 41-сон БҲХС "Қишлоқ хўжалиги" нинг қўллаш доирасидаги биологик актив; ёки

(б) такрорий асосда кўп миқдорда ишлаб чиқариладиган ёки бошқа ҳолларда барпо этиладиган захиралар.

Таърифлар

5. Мазкур стандартда қуйидаги белгиланган маънодаги атамалардан фойдаланилади:

Қарзлар бўйича сарфлар - бу ташкилот томонидан қарз маблағларини олиш билан боғлиқ равишда амалга оширилган фоизлар ва бошқа сарфлардир.

Квалификацияланадиган актив - бу белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун албатта аҳамиятли вақт талаб қиладиган активдир.

6. Қарзлар бўйича сарфлар қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин:

(a) 9-сон МҲХС "Молиявий инструментлар"да тавсифланганидек, эффектив фоиз усулидан фойдаланган ҳолда ҳисобланган фоиз харажати;

(б) [Чиқариб ташланган]

(в) [Чиқариб ташланган]

(г) 16-сон МҲХС "Ижара"га мувофиқ тан олинган ижара мажбуриятлари билан боғлиқ фоизлар; ва

(д) фоизлар бўйича сарфларга тузатиш ҳисобланадиган даражада, чет эл валютасидаги қарзларни жалб қилишдан келиб чиқадиган курс фарқлари.

7. Ҳолатга қараб, қуйидагилардан ихтиёрий бири квалификацияланадиган активлар бўлиши мумкин:

(a) захиралар;

(б) ишлаб чиқариш қувватлари;

(в) электроэнергия ишлаб чиқариш қувватлари;

(г) номоддий активлар;

(д) инвестиция кўчмас мулклари;

(е) ҳосилдор ўсимликлар.

Молиявий активлар ҳамда қисқа давр мобайнида ишлаб чиқариладиган ёки бошқа ҳолларда барпо этиладиган захиралар квалификацияланадиган активлар бўлиб ҳисобланмайди. Харид қилинган пайтда белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёр бўлган активлар квалификацияланадиган активлар бўлиб ҳисобланмайди.

Тан олиш

8. Ташкилот квалификацияланадиган активни харид қилиш, қуриш ёки ишлаб чиқаришга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфларни ушбу актив бошланғич қийматининг бир қисми тарзида капиталлаштириши лозим. Ташкилот бошқа қарзлар бўйича сарфларни улар юзага келган даврда харажат сифатида тан олиши лозим.

9. Квалификацияланадиган активни харид қилиш, қуриш ёки ишлаб чиқаришга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфлар ушбу активнинг бошланғич қийматига киритилади. Агар бундай қарзлар бўйича сарфлар ташкилотга келгуси иқтисодий наф олиб келиши мумкин бўлса ва сарфлар ишончли баҳоланиши мумкин бўлса, улар активнинг бошланғич қийматининг бир қисми сифатида капиталлаштирилади. Ташкилот 29-сон БҲХС "Гиперинфляцияли иқтисодиётда молиявий ҳисобот"ни қўлласа, ўша стандартнинг 21-бандига мувофиқ қарзлар бўйича сарфларнинг инфляцияни қоплайдиган қисми ўша давр мобайнида харажат сифатида тан олинади.

Капиталлаштиришга муносиб қарзлар бўйича сарфлар

10. Квалификацияланадиган активни харид қилиш, қуриш ёки ишлаб чиқаришга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфлар бундай квалификацияланадиган актив бўйича сарфлар амалга оширилмаганда, четлаб ўтиш мумкин бўлган қарзлар бўйича сарфлардир. Ташкилот муайян квалификацияланадиган активни харид қилиш мақсадида алоҳида қарз маблағларини олганда, ушбу квалификацияланадиган активга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфлар осонгина аниқланиши мумкин.

11. Муайян қарзлар ва квалификацияланадиган актив ўртасидаги бевосита боғлиқликни аниқлаш ва акс ҳолда четлаб ўтиш мумкин бўлган қарзларни аниқлаш қийин бўлиши мумкин. Бундай қийинчилик, масалан, ташкилотнинг молиявий фаолияти марказлашган ҳолда мувофиқлаштирилганда юзага келади. Қийинчиликлар, шунингдек, гуруҳ турли фоиз ставкаларидаги қарз маблағларини олиш учун бир қатор қарз инструментларидан фойдаланганда ва ушбу маблағларни турли шартларда гуруҳ ичидаги бошқа ташкилотларга қарзга берганда юзага келади. Валюта курсларидаги тебранишлар, шу жумладан, гуруҳ юқори инфляцияли иқтисодиётда фаолият юритганда чет эл валютасида белгиланган ёки чет эл валютасига боғлиқ қарзлардан фойдаланиш қўшимча мураккабликларни келтириб чиқаради. Натижада, квалификацияланадиган активни харид қилишга бевосита тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфлар суммасини аниқлаш қийинлашади ва мулоҳаза қилиш талаб этилади.

12. Ташкилот муайян квалификацияланадиган активни олиш мақсадида алоҳида олинган қарз маблағлари доирасида, капиталлаштиришга муносиб қарзлар бўйича сарфлар суммасини давр мобайнида ушбу қарз бўйича амалга оширилган ҳақиқий сарфлардан ушбу қарзларни вақтинчалик инвестиция қилишдан олинган ҳар қандай инвестиция даромадини чегириш орқали аниқлаши лозим.

13. Квалификацияланадиган активни молиялаштириш келишувлари қарз маблағларининг ҳаммасини ёки маълум бир қисмини квалификацияланадиган актив бўйича сарфларга йўналтирилгунга қадар, ташкилот томонидан қарз маблағлари олиниши ва қарз бўйича тегишли сарфлар амалга оширилишига олиб келиши мумкин. Бундай ҳолларда, қарз маблағлари одатда квалификацияланадиган актив учун сарфлангунга қадар, вақтинча инвестиция қилинади. Давр мобайнида капиталлаштиришга муносиб қарзлар бўйича сарфлар суммасини аниқлашда, бундай маблағлардан олинган ҳар қандай инвестиция даромади амалга оширилган қарзлар бўйича сарфлардан чегирилади.

14. Ташкилот умумий мақсадлар учун қарз маблағларини олишда ва улардан квалификацияланадиган активни олиш мақсадида фойдаланганда, ташкилот капиталлаштириладиган қарзлар бўйича сарфлар суммасини аниқлаш учун ушбу актив бўйича амалга оширилган сарфларга капиталлаштириш ставкасини кўпайтириши лозим. Капиталлаштириш ставкаси - давр мобайнида ташкилот қарзларининг тўланмаган қисмига тегишли бўлган қарзлар бўйича сарфларнинг ўртача тортилган миқдори тарзида аниқланади. Лекин, ташкилот ушбу ҳисоб-китобга муайян квалификацияланадиган активга эга бўлиш мақсадида алоҳида олинган қарзлар суммасини бундай актив белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш ишлари тугалланмагунча киритмайди. Ташкилот томонидан давр мобайнида капиталлаштирилган қарзлар бўйича сарфларнинг суммаси ушбу даврда амалга оширилган қарзлар бўйича сарфларнинг суммасидан ошмаслиги лозим.

15. Баъзи ҳолатларда, қарзлар бўйича сарфларнинг ўртача тортилган миқдорини ҳисоблашда бош ташкилот ва унинг шўъба ташкилотларининг барча қарзларини инобатга олиш ўринли бўлади; бошқа ҳолатларда, ҳар бир шўъба ташкилот учун ўз қарзларига нисбатан қарзлар бўйича сарфларнинг ўртача тортилган миқдоридан фойдаланиш ўринли бўлади.

Квалификацияланадиган активнинг баланс қиймати

унинг қопланадиган суммасидан ошиб кетиши

16. Квалификацияланадиган активнинг баланс қиймати ёки кутилаётган якуний бошланғич қиймати унинг қопланадиган суммасидан ёки соф сотиш қийматидан ошиб кетса, баланс қиймат бошқа стандартларнинг талабларига мувофиқ қисман ёки тўлиқ ҳисобдан чиқарилади. Муайян ҳолатларда қисман ёки тўлиқ ҳисобдан чиқарилган қиймат ўша стандартларга мувофиқ қайта тикланади.

Капиталлаштиришнинг бошланиши

17. Ташкилот капиталлаштириш бошланиши санасидан буён қарзлар бўйича сарфларни квалификацияланадиган актив бошланғич қийматининг бир қисми сифати капиталлаштиришни бошлаши лозим. Капиталлаштиришнинг бошланиши санаси ташкилот қуйидаги барча шартларни дастлаб бажарадиган сана ҳисобланади:

(a) актив бўйича сарфлар амалга оширилганда;

(б) қарзлар бўйича сарфлар амалга оширилганда; ва

(в) активни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун зарур бўлган фаолият амалга оширилганда.

18. Квалификацияланадиган актив бўйича сарфлар фақатгина пул маблағларининг тўланишига, бошқа активларнинг ўтказилишига ёки фоизли мажбуриятларнинг қабул қилинишига олиб келадиган сарфларни ўз ичига олади. Сарфлар актив билан боғлиқ тарзда олинган ҳар қандай оралиқ тўловлар ва олинган грантлар (20-сон БҲХС "Давлат грантлари ҳисоби ва давлат ёрдами тўғрисидаги маълумотларни ёритиб бериш"га қаранг) суммасига камайтирилади. Давр мобайнида активнинг аввалги капиталлаштирилган қарзлар бўйича сарфлар суммасини ўз ичига оладиган ўртача баланс қиймати, одатда, ўша даврда капиталлаштириш ставкаси қўлланадиган сарфлар суммасига тахминан тенг бўлади.

19. Активни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун зарур бўлган фаолият ўз ичига фақатгина активни жисмоний барпо этишни олмайди. Унга жисмоний барпо этиш бошланишидан олдинги, масалан жисмоний барпо этиш бошланишидан олдинги рухсат олиш билан боғлиқ фаолият учун амалга оширилган техник ва маъмурий ишлар ҳам киради. Лекин, активнинг ҳолатини ўзгартирадиган ишлаб чиқариш ёки такомиллаштириш ишлари амалга оширилмаган пайтда активни сақлаб туриш ушбу фаолиятга тааллуқли бўлмайди. Масалан, ерни ободонлаштириш ишлари пайтида амалга оширилган қарзлар бўйича сарфлар бундай ишлар амалга оширилаётган давр мобайнида капиталлаштирилади. Лекин, қурилиш мақсадларида харид қилинган ерни тегишли ободонлаштириш ишларисиз сақлаб туриш пайтида амалга оширилган қарзлар бўйича сарфлар капиталлаштирилмайди.

Капиталлаштиришнинг тўхтатилиши

20. Ташкилот квалификацияланадиган активни фаол такомиллаштиришни тўхтатган узоқ давом этадиган даврлар мобайнида қарзлар бўйича сарфларни капиталлаштиришни тўхтатиши лозим.

21. Ташкилот активни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун зарур фаолиятни тўхтатган узоқ давом этадиган давр мобайнида қарзлар бўйича сарфларни амалга ошириши мумкин. Бундай сарфлар қисман тугалланган активларни сақлаб туриш билан боғлиқ сарфлар бўлиб, улар капиталлаштирилмайди. Лекин, ташкилот одатда қарзлар бўйича сарфларни капиталлаштиришни аҳамиятли техник ва маъмурий ишлар амалга оширилаётган давр мобайнида тўхтатмайди. Ташкилот, шунингдек, вақтинчалик кечикиш активни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш жараёнининг зарурий қисми бўлганда, қарзлар бўйича сарфларни капиталлаштиришни тўхтатмайди. Масалан, юқори сув сатҳи кўприк қурилишини кечиктирган узоқ давом этадиган давр мобайнида, агар бундай юқори сув сатҳи қурилиш даври мобайнида тегишли географик ҳудудда одатий ҳол бўлса, капиталлаштириш давом эттирилади.

Капиталлаштиришнинг тугатилиши

22. Ташкилот квалификацияланадиган активни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун зарур бўлган ишларнинг амалда барчаси тугатилган пайтда қарзлар бўйича сарфларни капиталлаштиришни тугатиши лозим.

23. Агар одатий маъмурий ишлар ҳали ҳам давом этаётган бўлишига қарамай, активни жисмоний барпо этиш тугатилган бўлса, одатда актив белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёр деб ҳисобланади. Агар мулкни харидор ёки фойдаланувчининг хусусий талабларига асосан безатиш каби кичик ўзгартиришлар қолган бўлса, бу амалда барча ишлар тугалланганлигидан далолат беради.

24. Ташкилот квалификацияланадиган активнинг қурилишини қисмларга бўлиб тугалласа ва ҳар бир қисмдан бошқа қисмларда қурилиш давом этаётган пайтда фойдаланиш мумкин бўлса, ташкилот ушбу қисмни белгиланган мақсадда фойдаланишга ёки сотишга тайёрлаш учун зарур бўлган ишларни амалда барчасини тугатган пайтда қарзлар бўйича сарфларни капиталлаштиришни тугатиши лозим.

25. Ҳар биридан алоҳида фойдаланиш мумкин бўлган бир қатор биноларни қамраб оладиган бизнес марказ ҳар бир қисмидан бошқа таркибий қисмларида қурилиш давом этаётган пайтда фойдаланиш мумкин бўлган квалификацияланадиган активга мисол бўлади. Таркибий қисмларидан алоҳида фойдаланиш мумкин бўлишидан олдин тўлиқ тугалланиши лозим бўлган квалификацияланадиган активга бир майдонда жойлашган, турли цехларда кетма-кетлик билан амалга ошириладиган бир неча ишлаб чиқариш жараёнларини бирлаштирадиган, масалан металлургия комбинати каби саноат корхонаси мисол бўлади.

Маълумотларни ёритиб бериш

26. Ташкилот қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) давр мобайнида капиталлаштирилган қарзлар бўйича сарфлар суммаси; ва

(б) капиталлаштиришга муносиб қарзлар бўйича сарфлар суммасини аниқлашда фойдаланилган капиталлаштириш ставкаси.

Ўтиш қоидалари

27. Мазкур стандартнинг қўлланиши ҳисоб сиёсатида ўзгаришга олиб келса, ташкилот ушбу стандартни капиталлаштириш санаси стандартнинг кучга кириш санасида ёки ундан кейин бошланадиган, квалификацияланадиган активларга тегишли қарзлар бўйича сарфларга нисбатан қўллаши лозим.

28. Лекин, ташкилот стандартнинг кучга кириш санасидан олдинги ҳар қандай санани белгилаши мумкин ва ушбу стандартни капиталлаштириш санаси ушбу санада ёки ундан кейин бошланадиган, барча квалификацияланадиган активларга тегишли қарзлар бўйича сарфларга нисбатан қўллаши мумкин.

28A. 2017 йил декабр ойида эълон қилинган "2015-2017 йилларда МҲХСларни такомиллаштиришлар" бўйича 14 бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни биринчи марта қўлланган йиллик ҳисобот даври ёки ундан кейинги йиллик даврлар учун қарзлар бўйича сарфларга нисбатан қўллаши лозим.

Кучга кириш санаси

29. Мазкур стандарт ташкилотлар томонидан 2009 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган йиллик даврлар учун қўлланиши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Агар ташкилот мазкур стандартни 2009 йил 1 январдан олдинги санадан бошлаб қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

29A. 2008 йил май ойида эълон қилинган "МҲХСларга такомиллаштиришлар" бўйича 6-бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришни 2009 йил 1 январдан ёки ундан кейинги йиллик даврлар учун қўллаши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Агарда ташкилот мазкур ўзгартиришни олдинги давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

29Б. 2014 йил июл ойида эълон қилинган 9-сон МҲХС бўйича 6 бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 9-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

29В. 2016 йил январ ойида эълон қилинган 16-сон МҲХС бўйича 6 бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 16-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

29Г. 2017 йил декабр ойида эълон қилинган "МҲХСларга такомиллаштиришлар" бўйича 14 бандга ўзгартириш киритилган ва 28А банд киритилган. Ташкилотлар мазкур ўзгартиришларни 2019 йил 1 январдан ёки ундан кейинги даврларга нисбатан қўллаши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Агар ташкилот ушбу ўзгартиришларни олдинги давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

23-сон БҲХС (1993 йилдаги таҳририда)

ўз кучини йўқотиши

30. Мазкур стандарт 1993 йил таҳриридаги 23-сон БҲХС "Қарзлар бўйича сарфлар"ни ўрнини эгаллайди.

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 13 декабрь