Ноябрь ойидаги бухгалтер учун фойдали ахборот:
Айланмадан олинадиган солиқ тўловчи бўлган кичик корхона 150 млн сўм миқдорида банк кредити олди. Навбатдаги тўлов суммасини тўлаш вақти келди, аммо кредит ва фоизларни тўлаш учун маблағ етарли эмас. Муассис ҳисобварағни ўз маблағлари ҳисобидан тўлдиришга тайёр. Бундай операцияни қандай тўғри расмийлаштириш ва ҳисоб-китоб қилиш мумкин? Бунда солиқ оқибатлари юзага келадими?
Саволга buxgalter.uz эксперти Татьяна ЛИМАРЕВА жавоб берди:
– Муассис ўз корхонасига қуйидаги тарзда ёрдам кўрсатиши мумкин:
- бепул молиявий ёрдам
- пул заёми
Иккала ҳолатда ҳам муассис ва корхона ўртасида шартнома расмийлаштирилади.
Қарз тақдим этилган тақдирда, суммадан ташқари, шартномада қайтариш муддатини ва фоиз ставкасини (фоизли қарз учун) кўрсатинг. Агар биз катта битим ҳақида гапирадиган бўлсак, унда қарор жамият иштирокчиларининг умумий йиғилиши томонидан қабул қилинади.
Эътибор беринг!
Нақд пул кўринишида ёрдам кўрсатилса, муассис банкда маблағ киритаётганда тўлдирадиган квитанцияни расмийлаштираётганда буни қандай ифодалаш ҳакида ўйлаб кўринг (буни қандай қилиш керак, қуйига қаранг). Квитанция ва банк кўчирмаси ҳисобварақни тўлдириш ҳолатини тасдиқловчи бирламчи ҳужжатлар бўлади.1-вазият. Бепул молиявий ёрдам кўринишидаги пул маблағларини олиш чоғида корхона текин олинган мол-мулк кўринишида даромадни тан олади (пул - бу мулк). Бунда солиқ солинадиган даромад юзага келади 
. Бундай даромаднинг суммасига айланмадан солиқ тўловчининг ҳисобот (солиқ) даври якунлари бўйича умумий жами даромадларидаги улуши устунлик қиладиган фаолият тури учун белгиланган солиқ ставкалари бўйича солиқ солинади .
Бухгалтерия ўтказмалари:
Дт 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» Кт 9380 «Текин қайтарилмайдиган молиявий ёрдам».
2-вазият. Агар қарз шартномасига кўра нақд пул тўланаётган бўлса, квитанцияда «Вақтинчалик молиявий ёрдам» ва «Кредит бўйича мажбуриятларини сўндириш учун мақсадли қарз» деб кўрсатинг. Қарз қайтарилиши керак бўлгани учун олинган маблағларнинг суммаси даромад бўлмайди. Бироқ корхонада бу ҳолда СКнинг 299-моддасига мувофиқ “бошқа” даромад юзага келиши мумкин - олинган маблағлар суммасига эмас, балки текин олинган мулкий ҳуқуқ - пул маблағларидан фойдаланиш ҳуқуқининг ҳисоблаб чиқарилган суммасига.
Агар қарз қўйидагича бўлса, бундай даромад юзага келади:
- фоизсиз
- МБнинг асосий ставкасидан паст.
Бухгалтерия ўтказмалари:
Дт 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» Кт 6820 «Қисқа муддатли қарзлар» (ёки Кт 7820 «узоқ муддатли қарзлар»).
Эътибор беринг!
Солиқ солиш мақсадлари учун ҳисоблаб чиқарилган қарз маблағларидан текин фойдаланишдан олинган даромад бухгалтерия ёзувларида акс эттирилмайди.Айланмадан олинадиган солиқ бўйича солиқ ҳисоботида бепул олинган мол-мулк суммаси (мулкий ҳуқуқлар) айланмадан олинадиган солиқ хисоб-китобининг 1-иловаси 0404-сатрида акс эттирилади.
Эътибор беринг!
Даромад солиғини тўлайдиганлар учун бепул олинган мол-мулк ва мулкий ҳуқуқлар кўринишда даромадлар суммаси жами даромадига киритилади ва фойда солиғи солинади .1-мисол.
Агар фоизсиз қарз олинган бўлса, даромад қандай ҳисобланади
Корхона (асосий фаолият тури – ишлаб чиқариш) 2021 йил 4 январь куни фоизсиз қарз шартномаси бўйича 6 ой муддатга (қайтариладиган сана 2021 йил 4 июль) 50 млн сўм олди. Корхона - айланмадан олинадиган солиқ тўловчиси, ставкаси-4%.
2021 йилда МБ асосий ставкаси - 14%.
Қарз пулларидан текин фойдаланишдан олинган даромад суммаси қуйидагиларни ташкил этди:
- I чорак учун - 50 000 000 х 14%: 365 кун х 87 кун = 1 668 493,15 сўм.;
- 6 ой учун (жамғариб борилади) – 50 000 000 х 14% : 365 х 178 = 3 413 698,63 сўм.;
- 9 ой учун (июль ойининг 3 куни киритилади) – 50 000 000 х 14% : 365 х 181 = 3 471 232,88 сўм.
Бундай даромаддан бюджетга айланмадан олинадиган солиқ суммаси қуйидагиларни ташкил этди:
- I чорак учун – 1 668 493,15 х 4% = 66 739,73 сўм.;
- ярим йиллик учун – 3 413 698,63 сўм. х 4% = 136 547,95 сўм.II чорак тўловига = 136 547,95 – 66 739,73 = 69 808,22 сўм.;
- 9 ой учун – 3 471 232,88 х 4% = 138 849,32 сум. III чорак тўловига = 138 849,32 – 136 547,95 = 2 301, 37 сўм.
Умуман олганда, 2021 йил учун даромад ва солиқ суммаси асосий фаолият учун айланмадан олинадиган солиқ ставкаси ўзгармаса такрорланади.
Агар қарз қисмларга бўлиб қайтарилса, банк кредитлари бўйича фоизлар ҳисоб-китоби сингари қайтарилмаган қарз суммасидан ҳисоб-китоб қилиш керак.
2-мисол.
Агар қарз бўйича фоизлар МБнинг асосий ставкасидан паст бўлса, даромад суммасини қандай аниқлаш мумкин
Ишлаб чиқариш корхонаси 2021 йил 4 январь куни фоизли қарз шартномаси бўйича (йиллик 3%) бир йил муддатга (қайтариладиган сана 2022 йил 4 январь) 50 млн сўм олди. Корхона - айланмадан олинадиган солиқ тўловчиси, ставкаси-4%:
- I чорак учун қуйидагилар ҳисобланган:
– Қарз берувчи беришига фоизлар – 50 000 000 х 3%: 365 х 87 = 357 534,25 сум.;
– қарз маблағларидан бепул фойдаланишдан олинган даромад, 11% ставка бўйича (асосий ставка 14% айирув қарз бўйича фоиз ставкаси 3%) – 50 000 000 х 11% : 365 х 87 = 1 310 958,90 сўм.;
- 6 ой учун қуйидагилар ҳисобланган:
– қарз берувчи тўлашига фоизлар – 50 000 000 х 3%: 365 х 178 = 731 506,85 сўм.; –
- 9 ой учун қуйидагилар ҳисобланган:
– қарз берувчи тўлашига фоизлар – 50 000 000 х 3%: 365 х 270 = 1 109 589,04 сўм.;
– қарз маблағларидан бепул фойдаланишдан олинган даромад – 50 000 000 х 11%: 365 х 270 = 4 068 493,15 сум.;
- 2021 йил учун қуйидагилар ҳисобланган:
– қарз берувчига тўланадиган фоизлар – 50 000 000 х 3%: 365 х 362 = 1 487 671,23 сўм.;
– қарз маблағларидан бепул фойдаланишдан олинган даромад – 50 000 000 х 11%: 365 х 362 = 5 454 794,52 сўм.
Шу тарзда, даромад 2022 йил январининг 3 куни ҳисобга олинади - МБнинг 14% асосий ставкасини қўллаган ҳолда қарз олиш санада – 2021 йилнинг 4 январи.
Бюджетга қарз маблағларидан бепул фойдаланишдан олинган даромаддан 2021 йил учун солиқ суммаси қуйидагиларни ташкил этди:
- тўлов манбаида (қарз олувчи томонидан) ушлаб қолинган фоиз солиғи, – 1 487 671,23 сума х 5% = 74 383,56 сўм.;
- айланмадан солиқ – 5 454 794,52 сўм х 4% = 218 191,78 сўм.
Buxgalter.uz тавсия қилади
Қандай текин олинган мол-мулкдан (хизматлардан) даромадни аниқлаш ва уни солиқ ҳисоботида акс эттириш мумкинлиги ҳақида бизнинг тавсиямизда ўқинг:
