Товар қарзи қайтарилганда ҚҚСнинг қайси ставкасини қўллаш керак

“2022 йилнинг июнь ойида корхона қарз шартномаси бўйича товарларни 15% ставка бўйича ҚҚСни ҳисобга олган ҳолда топширди. Қарз ҚҚСнинг 12% ставкаси амал қиладиган 2023 йилнинг июнь ойида қайтарилади”. 

Ушбу вазиятда солиқнинг қайси ставкасини қўллаш кераклигини “Норма” эксперти Олег ЦОЙ тушунтирди:

 

– Қарз шартномаси бўйича қарз берувчи қарз олувчига ашёларни мулк қилиб беради, қарз олувчи эса қарз берувчига худди шу турдаги ва сифатдаги ашёларни худди шу миқдорда қайтариб бериш мажбуриятини олади .

Қарз берувчи қарз олувчига товарларни 100 млн сўм таннархи бўйича топширди, деб фараз қиламиз. 15% ҚҚСни ҳисобга олган ҳолда товар қарзи суммаси 115 млн сўмни ташкил этди.

 

Қарз берувчида бухгалтерия ҳисоби:

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Қарз шартномаси бўйича товарлар топширилди	100	5830	9020
ҚҚС ҳисобланди	15	5830	6410
Топширилган товарларнинг таннархи ҳисобдан чиқарилди	100	9120	2910

 

Қарз олувчида бухгалтерия ҳисоби:

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Қарз шартномаси бўйича товарлар олинди	100	2910	6820
ҚҚС акс эттирилди	15	4410	6820

 

Қарзни ҚҚСнинг бошқа ставкаси билан қайтариш вариантлари

1. 12% ҚҚСни ўз ичига олган товар қарзининг барча суммасини қайтариш

Қарз олувчи 12% ҚҚС суммасини – 12,32 млн сўмни (115 : 112 х 12) ўз ичига олган 115 млн сўм миқдорида товар қарзини қайтаради. Бу ҳолда товар 102,68 млн сўм (115 – 12,32) қиймати бўйича қайтарилади.

Қарз берувчида бухгалтерия ҳисоби:

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Товарлар кирим қилинди	102,68	2910	5830
ҚҚС акс эттирилди	12,32	4410	5830

 

Қарз олувчида бухгалтерия ҳисоби

Қарз олувчи қарз берувчига илгари у олган худди шу ашёларни эмас, балки у ишлаб чиқарган ёки четдан олинган бошқа ашёларни қайтаради. Қарз олувчида қайтарилаётган товар бошқа таннархга эга бўлиши мумкин. Бу ҳолда фойда ёки зарар юзага келади.

Товар қарзини қайтаришда юзага келадиган фойда фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда ҳисобга олинади . Зарарни тўғри асослаб берилган ва ҳужжатлар билан расмийлаштирилган тақдирда, фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда чегириб ташлаш мумкин, сабаби у чегириб ташланмайдиган харажатлар рўйхатига кирмайди .

Қайтарилаётган товарлар қарз олувчининг балансида 90 млн сўм таннархи бўйича ҳисобда турибди, деб фараз қиламиз. Товарни қайтаришда унда 12,68 млн сўм (102,68 – 90) фойда юзага келади.

Ўтказмалар:

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Қарз шартномаси бўйича товарлар қайтарилди	102,68	6820	9020
ҚҚС ҳисобланди	12,32	6820	6410
Товарларнинг таннархи ҳисобдан чиқарилди	90	9120	2910

 

2. Товар қарзининг 12% ҚҚС ҳисобга олинган ҳолда худди шу таннархи бўйича қайтарилиши

Қарз олувчи товар қарзини 12% ҚҚС – 12 млн ҳисоблаган ҳолда, 100 млн сўм таннархи бўйича қайтаради. Бу ҳолда у қарз берувчига 3 млн сўм (115 – 100 – 12) қарз бўлиб қолади.

Томонларнинг келишувига кўра, қарз берувчи қарз олувчига 3 млн сўмни кечиб юбориши мумкин ёки қарз олувчи ушбу суммани қоплаб беради. Эришилган келишувни қарз шартномасига қўшимча келишув билан расмийлаштириш лозим.

 

Қарз берувчида бухгалтерия ҳисоби:

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Товарлар кирим қилинди	100	2910	5830
ҚҚС акс эттирилди	12	4410	5830
Зарар акс эттирилди (агар қарз берувчи фарқдан кечиб юборган бўлса)	3	9430	5830
Товарлар қийматидаги фарқ қопланди (агар қарз олувчи фарқни пуллар билан қоплаб берса)	3	5110	5830

Экспертнинг фикрига кўра, агар қарз берувчи қарз олувчининг қарзини кечиб юборса, унинг зарари бу ҳолда иқтисодий жиҳатдан ўзини оқлаган ҳисобланмайди, сабаби унда юзага келган фарқнинг қопланишини талаб қилиш имконияти бўлган. Шу боис зарар фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда чегириб ташланмайди .

 

Қарз олувчида бухгалтерия ҳисоби

Қайтарилаётган товарлар қарз олувчининг балансида 110 млн сўм таннархи бўйича ҳисобда турибди, деб фараз қиламиз. Бу ҳолда унда 10 млн сўм (100 – 110) зарар юзага келади, у фойда солиғини ҳисоб-китоб қилишда ҳисобга олинади.

Агар қарз берувчи фарқдан кечиб юборган бўлса, қарз олувчида жами даромад таркибига киритиладиган даромад юзага келади .

Ўтказмалар:  

Хўжалик операциясининг мазмуни	Сумма, млн сўм	Счётлар корреспонденцияси
		Дебет	Кредит
Қарз шартномаси бўйича товарлар қайтарилди	100	6820	9020
ҚҚС ҳисобланди	12	6820	6410
Товарларнинг таннархи ҳисобдан чиқарилди	110	9120	2910
Даромад акс эттирилди (агар қарз берувчи фарқдан кечиб юборган бўлса)	3	6820	9390
Товарлар қийматидаги фарқ қоплаб берилди (агар қарз олувчи фарқни пуллар билан қоплаб берса)	3	6820	5110