(IAS) 8 "Ҳисоб сиёсати, ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришлар ва хатолар" Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандарти (АВ томонидан 09.12.2022 й. 3400-сон билан рўйхатга олинган молия вазирининг 10.11.2022 й. 61-сон буйруғига 5-илова)

Ўзбекистон Республикаси

Адлия вазирлигида

2022 йил 9 декабрда 3400-сон

билан рўйхатга олинган

Ўзбекистон Республикаси

молия вазирининг

2022 йил 10 ноябрдаги

61-сон буйруғига

5-ИЛОВА

БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИНИНГ

ХАЛҚАРО СТАНДАРТИ

(IAS) 8 "ҲИСОБ СИЁСАТИ, ҲИСОБ БАҲОЛАРИДАГИ

ЎЗГАРИШЛАР ВА ХАТОЛАР"

Мақсад

1. Мазкур стандартнинг мақсади ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришларни, ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришларни ва хатоларни тузатишни ҳисобга олиш тартиби ва ёритиб бериш билан биргаликда, ҳисоб сиёсатини танлаш ва ўзгартириш мезонларини белгилашдан иборатдир. Мазкур стандарт ташкилот молиявий ҳисоботининг ўринлилигини ва ишончлилигини ҳамда олдинги ҳисобот даврларининг ва бошқа ташкилотларнинг молиявий ҳисоботи билан қиёсланувчанлигини оширишга қаратилган.

2. Ҳисоб сиёсати тўғрисидаги маълумотларни ёритиб бериш бўйича талаблар 1-сон БҲХС "Молиявий ҳисоботни тақдим этиш"да белгиланган, бундан ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришлар тўғрисидаги маълумотларни ёритиб бериш бўйича талаблар мустасно.

Қўллаш доираси

3. Мазкур стандарт ҳисоб сиёсатини танлаш ва қўллашда, шунингдек ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришларни, ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришларни ва ўтган давр хатоларини тузатишни ҳисобга олишда қўлланиши лозим.

4. Ўтган давр хатоларини тузатишларни ва ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришларни қўллаш учун амалга оширилган ретроспектив тузатишлар бўйича солиқ таъсирлари 12-сон БҲХС "Фойда солиқлари"га мувофиқ ҳисобга олинади ва ёритиб берилади.

Таърифлар

5. Мазкур стандартда қуйидаги белгиланган маънодаги атамалардан фойдаланилади:

Ҳисоб сиёсати - бу ташкилот томонидан молиявий ҳисоботни тайёрлашда ва тақдим этишда қўлланадиган муайян тамойиллар, асослар, умумқабул қилинган шартлар, қоидалар ва амалий ёндашувлардир.

Ҳисоб баҳосидаги ўзгариш - активлар ва мажбуриятларнинг жорий ҳолатини ҳамда улар билан боғлиқ бўлган, кутилаётган келгуси нафлар ва жавобгарликларни баҳолаш натижасида актив ёки мажбуриятнинг баланс қийматини ёки активнинг даврий истеъмоли суммасини тузатишдир. Ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришлар янги маълумотлар ёки воқеалар ривожи натижасида юзага келади ва шу сабабли, хатоларни тузатиш ҳисобланмайди.

Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари (МҲХС) Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари бўйича кенгаш (БҲХСК) томонидан эълон қилинган стандартлар ва шарҳлардир. Улар қуйидагилардан иборат:

(a) Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари;

(б) Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари;

(в) МҲХСШҚ томонидан чиқарилган шарҳлар; ва

(г) ШДҚ томонидан чиқарилган шарҳлар*.

Муҳимлик 1-сон БҲХСнинг 7-бандида таърифланган ва мазкур стандартда айнан ўша маънода қўлланади.

Ўтган давр хатолари - ташкилотнинг бир ёки ундан ортиқ ўтган даврлар учун молиявий ҳисоботидаги тушириб қолдиришлар ва нотўғри кўрсатишлар бўлиб, қуйидаги шартлардаги ишончли маълумотдан фойдаланмаслик ёки нотўғри фойдаланиш натижасида юзага келади:

(а) мазкур даврлар учун молиявий ҳисобот эълон қилиш учун маъқулланганда мавжуд бўлган; ва

(б) мазкур молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим этишда қўлга киритилиши ва ҳисобга олиниши асосланган тарзда мумкин деб ҳисобланган.

Бундай хатолар математик хатолар, ҳисоб сиёсатини қўллашдаги хатолар, эътиборсизлик ёки фактларни нотўғри талқин этиш оқибатларини ва фирибгарликни ўз ичига олади.

Ретроспектив қўллаш - янги ҳисоб сиёсатини операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатларга нисбатан қўллашда, ушбу ҳисоб сиёсатини ҳар доим қўллангандек қўллашдир.

Ретроспектив қайта ҳисоблаш - молиявий ҳисобот элементлари суммаларини тан олиш, баҳолаш ва ёритиб беришга оид ўтган давр хатоларини мутлақо йўл қўйилмагандек тузатишдир.

Амалий имконсиз. Ташкилот талабларни амалда қўллашга қаратилган барча сай-ҳаракатларга қарамай, уларни қўллай олмаса, талабларни қўллаш амалий имконсиз ҳисобланади. Муайян ўтган давр учун ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришни ретроспектив қўллаш ёки хатони тузатиш учун ретроспектив қайта ҳисоблашни амалга ошириш амалий имконсиз ҳисобланади, агар:

(a) ретроспектив қўллаш ёки ретроспектив қайта ҳисоблашнинг таъсирларини аниқлаш мумкин бўлмаса;

(б) ретроспектив қўллаш ёки ретроспектив қайта ҳисоблаш ташкилот раҳбариятининг ушбу даврдаги мақсадлари тўғрисидаги фаразларни талаб қилса; ёки

(в) ретроспектив қўллаш ёки ретроспектив қайта ҳисоблаш суммаларнинг аҳамиятли ҳисоб баҳоларини талаб этса ва қуйидаги ҳисоб баҳолари тўғрисидаги маълумотларни холис фарқлаш мумкин бўлмаса:

(i) мазкур суммалар тан олиниши, баҳоланиши ёки ёритиб берилиши лозим бўлган сана(лар)да мавжуд бўлган ҳолатлар бўйича далилларни кўрсатадиган ҳисоб баҳолари; ва

(ii) кўрсатилган ўтган давр молиявий ҳисоботини эълон қилиш учун маъқулланган пайтда мавжуд бўлган ҳисоб баҳолари.

Перспектив қўллаш. Ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришни ва ҳисоб баҳосидаги ўзгаришнинг таъсирини тан олишни перспектив қўллаш - бу:

(a) ҳисоб сиёсати ўзгарган санадан кейин содир бўладиган операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатларга нисбатан янги ҳисоб сиёсатини қўллаш; ва

(б) ҳисоб баҳосидаги ўзгаришнинг таъсирини ушбу ўзгариш таъсир кўрсатадиган жорий ва келгуси даврларда тан олиш.

6. [Чиқариб ташланган]

Ҳисоб сиёсати

Ҳисоб сиёсатини танлаш ва қўллаш

7. Муайян операцияга, бошқа ҳодиса ёки ҳолатга нисбатан маълум бир МҲХС қўлланса, ҳисобнинг бундай объектига нисбатан қўлланадиган ҳисоб сиёсати ёки унинг қоидалари ушбу МҲХСни қўллаган ҳолда белгиланиши лозим.

8 МҲХС, БҲХС Кенгаши хулосасига кўра, операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатларга нисбатан унинг қўлланиши ўринли ва ишончли маълумотни ўз ичига оладиган молиявий ҳисобот шаклланишига олиб келадиган ҳисоб сиёсатини белгилаб беради. Ушбу ҳисоб сиёсатини қўллаш таъсири муҳим бўлмаган ҳолларда, уни қўллаш талаб этилмайди. Лекин, ташкилотнинг молиявий ҳолати, молиявий натижалари ёки пул оқимларини муайян кўринишда тақдим этишга эришиш мақсадида, МҲХСдан муҳим бўлмаган четланишларга йўл қўйиш ёки бундай четланишларга тузатиш киритмасдан қолдириш ўринли ҳисобланмайди.

9. МҲХСдаги талабларни қўллашда ташкилотларга ёрдам бериш мақсадида, стандартларга кўрсатмалар илова қилинади. Бундай кўрсатмаларда улар МҲХСнинг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланиши ёки ҳисобланмаслиги кўрсатиб ўтилади. МҲХСнинг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланадиган кўрсатмаларни қўллаш мажбурийдир. МҲХСнинг ажралмас қисми бўлиб ҳисобланмайдиган кўрсатмалар молиявий ҳисоботга нисбатан талабларни ўз ичига олмайди.

10. Муайян операция, бошқа ҳодиса ёки ҳолатга нисбатан қўлланадиган МҲХС мавжуд бўлмаган тақдирда, ташкилот раҳбарияти қуйидаги маълумотларни шаклланишига олиб келадиган ҳисоб сиёсатини ишлаб чиқишда ва қўллашда ўз мулоҳазасидан фойдаланиши лозим:

(a) фойдаланувчиларнинг иқтисодий қарорларни кабул килишлари учун ўринли бўлган; ва

(б) ишончли бўлган, яъни молиявий ҳисоботдаги қуйидаги шартлардаги маълумотлар:

(i) ташкилотнинг молиявий ҳолати, молиявий натижалари ва пул оқимларини рўйи-рост тақдим этадиган;

(ii) операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатларнинг фақатгина ҳуқуқий шаклини эмас, иқтисодий моҳиятини ҳам акс эттирадиган;

(iii) бетараф, яъни холис;

(iv) эҳтиёткорлик тамойилига мувофиқ бўлган; ва

(v) барча муҳим жиҳатлари бўйича тўлиқ бўлган маълумотлар.

11. 10-бандда кўрсатилган тарзда мулоҳаза қилишда, раҳбарият кўрсатилган тартибда қуйидаги манбаларга мурожаат қилиши ва уларнинг қўлланишини кўриб чиқиши лозим:

(a) МҲХСда шунга ўхшаш ёки боғлиқ масалаларга тегишли талаблар; ва

(б) Молиявий ҳисоботларни тақдим этишнинг концептуал асосида ("Концептуал асос") келтирилган активлар, мажбуриятлар, даромадлар ва харажатларнинг таърифлари, тан олиш мезонлари ва баҳолаш концепциялари**.

12. Шунингдек, 10-бандда кўрсатилган тарзда мулоҳаза қилишда, раҳбарият бухгалтерия ҳисоби бўйича стандартларни ишлаб чиқишда ўхшаш концептуал асосдан фойдаланадиган стандартлар ишлаб чиқувчи бошқа органларнинг энг сўнгги баёнотларини, бухгалтерияга оид бошқа адабиётларни ва соҳага оид қабул қилинган амалиётларни, улар 11-бандда келтирилган манбаларга зид келмаслиги шарти билан эътиборга олиши мумкин.

Ҳисоб сиёсатининг изчиллиги

13. Агар муайян МҲХСда турли ҳисоб сиёсати ўринли бўлиши мумкин бўлган моддаларни тоифаларга ажратиш алоҳида талаб этилмаса ёки рухсат берилмаса, ташкилот ўхшаш операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатлар учун ҳисоб сиёсатини танлаши ва изчил қўллаши лозим. Агар муайян МҲХСда моддаларни бундай тоифларга ажратиш талаб этилса ёки рухсат берилса, ҳар бир тоифага ҳисоб сиёсати танланиши ва изчил қўлланиши лозим.

Ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришлар

14. Ташкилот ҳисоб сиёсатини фақат қуйидаги ҳолларда ўзгартириши лозим:

(a) муайян МҲХС томонидан талаб этилса; ёки

(б) ҳисоб сиёсатини ўзгартириш молиявий ҳисоботда операцияларнинг, бошқа ҳодисаларнинг ва ҳолатларнинг ташкилот молиявий ҳолатига, молиявий натижаларига ёки пул оқимларига таъсири тўғрисида ишончли ва янада ўринли маълумотлар акс эттирилишига олиб келса.

15. Молиявий ҳисоботдан фойдаланувчилар ташкилотнинг молиявий ҳисоботини вақт ўтиши билан унинг молиявий ҳолати, молиявий натижалари ва пул оқимларидаги тенденцияларни аниқлаш учун қиёслаш имкониятига эга бўлишлари лозим. Шунинг учун, агар ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш 14-бандда келтирилган мезонларнинг бирортасига жавоб бермаса, ҳар бир даврда ва бир даврдан кейингисига бир хил ҳисоб сиёсати қўлланади.

16. Қуйидагилар ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришлар бўлиб ҳисобланмайди:

(a) олдин содир бўлган операциялар, бошқа ҳодисалар ёки ҳолатлардан моҳиятан фарқланадиган операциялар, бошқа ҳодисалар ёки ҳолатларга нисбатан ҳисоб сиёсатини қўллаш; ва

(б) олдин содир бўлмаган ёки муҳим бўлмаган операциялар, бошқа ҳодисалар ёки ҳолатларга нисбатан янги ҳисоб сиёсатини қўллаш.

17. 16-сон БҲХС "Асосий воситалар" ёки 38-сон БҲХС "Номоддий активлар"га мувофиқ, активларни қайта баҳолаш бўйича ҳисоб сиёсатини дастлабки қўллаш ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш ҳисобланади ва мазкур стандартга мувофиқ эмас, балки 16-сон БҲХС ёки 38-сон БҲХСга мувофиқ қайта баҳолаш тарзида қаралади.

18. 17-бандда кўрсатилган ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришга нисбатан 19 - 31-бандлар қўлланмайди.

Ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришларни қўллаш

19. 23-бандни ҳисобга олган ҳолда:

(a) ташкилот муайян МҲХСни дастлабки қўллаш натижасида юзага келадиган ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришни ушбу МҲХСда белгиланган махсус ўтиш қоидаларига мувофиқ ҳисобга олиши лозим; ва

(б) ташкилот ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришга нисбатан қўлланадиган махсус ўтиш қоидаларини ўз ичига олмаган муайян МҲХСни дастлабки қўллашда ҳисоб сиёсатини ўзгартирса ёки ҳисоб сиёсатини ихтиёрий равишда ўзгартирса, ушбу ташкилот бундай ўзгаришларни ретроспектив тарзда қўллаши лозим.

20. Мазкур стандарт мақсадларида, муайян МҲХСни муддатидан олдин қўлланиши ҳисоб сиёсатидаги ихтиёрий ўзгариш бўлиб ҳисобланмайди.

21. Бирор операция, бошқа ҳодиса ёки ҳолатга нисбатан қўлланадиган алоҳида МҲХС мавжуд бўлмаганда, раҳбарият 12-бандга мувофиқ бухгалтерия ҳисоби бўйича стандартларни ишлаб чиқишда ўхшаш концептуал асосдан фойдаланадиган стандартлар ишлаб чиқувчи бошқа органларнинг энг сўнгги баёнотларига асосланган ҳисоб сиёсатини қўллаши мумкин. Агар бу каби баёнотга ўзгартиришлар киритилгандан кейин ташкилот ҳисоб сиёсатини ўзгартиришга қарор қилса, бундай ўзгариш ҳисоб сиёсатидаги ихтиёрий ўзгариш тарзида ҳисобга олинади ва ёритиб берилади.

Ретроспектив қўллаш

22. 23-бандни ҳисобга олган ҳолда, ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш 19(a) ёки (б)-бандларга мувофиқ ретроспектив тарзда қўлланганда, ташкилот тақдим қилинган энг олдинги давр учун ушбу ўзгариш хусусий капиталнинг таъсирланган компонентининг давр боши қолдиғига ва ҳар бир тақдим қилинган ўтган давр учун ёритиб берилган бошқа қиёсий маълумотларга, янги ҳисоб сиёсати ҳар доим қўллангандек, тузатиш киритиши лозим.

Ретроспектив қўллашдаги чекловлар

23. Ретроспектив қўллаш 19(a) ёки (б)-бандларга мувофиқ талаб қилинганда, ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш ретроспектив тарзда қўлланиши лозим, бундан ўзгаришнинг бирор-бир даврга тегишли таъсирини ёки кумулятив таъсирини аниқлаш амалий имконсиз бўлган ҳолатлар мустасно.

24. Тақдим қилинган бир ёки ундан ортиқ ўтган даврларга тегишли қиёсий маълумотга нисбатан ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришнинг маълум даврга тегишли таъсирларини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда, ташкилот янги ҳисоб сиёсатини ретроспектив қўллашни амалий имкони бўлган даврлардан энг олдингисини (бу жорий давр ҳам бўлиши мумкин) давр бошига бўлган активлар ва мажбуриятларнинг баланс қийматига нисбатан қўллаши лозим ва ушбу даврдаги хусусий капиталнинг ҳар бир таъсирланган компонентининг давр бошига қолдиғига тегишли тузатиш киритиши лозим.

25. Янги ҳисоб сиёсатини барча ўтган даврларга нисбатан қўллашнинг жорий давр бошидаги кумулятив таъсирини аниқлаш амалий имконсиз бўлса, ташкилот янги ҳисоб сиёсатини қўллашнинг амалий имкони бўлган энг олдинги санадан бошлаб перспектив қўллаш учун қиёсий маълумотларга тузатиш киритиши лозим.

26. Ташкилот янги ҳисоб сиёсатини ретроспектив тарзда қўллаганда, у янги ҳисоб сиёсатини амалий қўллаш мумкин бўлган энг олдинги даврнинг қиёсий маълумотларига нисбатан қўллайди. Янги ҳисоб сиёсатини ўтган даврга нисбатан ретроспектив қўллаш, агар ушбу давр учун молиявий ҳолат тўғрисидаги ҳисобот суммаларининг давр бошига ва охирига қолдиқларига нисбатан кумулятив таъсирини аниқлашнинг амалий имкони бўлмаса, амалий имконсиз ҳисобланади. Молиявий ҳисоботда тақдим қилинган даврлардан олдинги даврлар учун тегишли тузатиш суммалари тақдим қилинган энг олдинги даврдаги хусусий капиталнинг ҳар бир таъсирланган компонентининг давр бошига қолдиғига киритилади. Одатда, бундай тузатиш тақсимланмаган фойда орқали амалга оширилади. Лекин, бундай тузатиш (масалан, муайян МҲХСга мувофиқ бўлиши учун) хусусий капиталнинг бошқа компоненти орқали ҳам амалга оширилиши мумкин. Шунингдек, ўтган даврларга тегишли ҳар қандай бошқа маълумот, масалан молиявий маълумотларнинг ўтган давр жамланмаси, амалий имкони бўлган энг олдинги даврдан бошлаб тузатилади.

27. Ташкилот янги ҳисоб сиёсатини барча ўтган даврларга нисбатан қўллашнинг кумулятив таъсирини аниқлай олмаганлиги сабабли, ушбу сиёсатни ретроспектив тарзда қўллашнинг амалий имкони бўлмаган ҳолларда, 25-бандга мувофиқ, янги ҳисоб сиёсатини қўллашнинг амалий имкони бўлган энг олдинги даврнинг бошидан перспектив тарзда қўллайди. Шунинг учун, ташкилот ушбу санадан олдин юзага келадиган активлар, мажбуриятлар ва хусусий капиталга нисбатан кумулятив тузатиш қисмини ҳисобга олмайди. Ҳисоб сиёсатини, ҳаттоки уни ҳар қандай ўтган даврга нисбатан перспектив қўллашни амалий имкони бўлмаса ҳам, ўзгартиришга рухсат этилади. 50 - 53-бандларда янги ҳисоб сиёсатини бир ёки ундан ортиқ ўтган даврларга нисбатан қўллаш амалий имконсиз бўлган ҳоллар бўйича кўрсатмалар келтирилган.

Маълумотларни ёритиб бериш

28. Муайян МҲХСни дастлабки қўллаш жорий даврга ёки ҳар қандай ўтган даврга таъсир кўрсатганда ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлган, лекин тузатиш суммасини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда ёки келгуси даврларга таъсир кўрсатиши мумкин бўлганда, ташкилот қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) ушбу МҲХСнинг номи;

(б) тегишли бўлганда, ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш ушбу стандартнинг ўтиш қоидаларига мувофиқ амалга оширилганлигини;

(в) ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришнинг характери;

(г) тегишли бўлганда, ўтиш қоидаларининг тавсифини;

(д) тегишли бўлганда, келгуси даврларга таъсир қилиши мумкин бўлган ўтиш қоидаларини;

(е) жорий давр ва ҳар бир тақдим этилган ўтган давр учун амалий имкони бўлган даражада қуйидагилар бўйича тузатиш суммасини:

(i) молиявий ҳисоботнинг таъсирланган ҳар бир моддаси; ва

(ii) агар 33-сон БҲХС "Бир акцияга тўғри келадиган фойда" ушбу ташкилотга нисбатан қўлланса, бир акцияга тўғри келадиган фойда - базавий ва суюлтирилган кўрсаткичлар;

(ё) амалий имкони бўлган даражада тақдим қилинган даврлардан олдинги даврларга тегишли бўлган тузатиш суммасини; ва

(ж) агар 19(a) ёки (б)-бандларда талаб этилган ретроспектив қўллаш бирор ўтган давр учун ёки тақдим қилинган даврлардан олдинги даврлар учун амалий имконсиз бўлса, бундай вазият бўлишига олиб келган ҳолат ва ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш қачондан бошлаб ва қандай қўлланганлигининг тавсифини.

Кейинги даврларнинг молиявий ҳисоботида юқорида қайд этилган маълумотларни қайтадан ёритиб бериш талаб этилмайди.

29. Ҳисоб сиёсатидаги ихтиёрий ўзгариш жорий даврга ёки ҳар қандай ўтган даврга таъсир кўрсатганда ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлган, лекин тузатиш суммасини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда ёки келгуси даврларга таъсир кўрсатиши мумкин бўлганда, ташкилот қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришнинг характерини;

(б) янги ҳисоб сиёсатини қўллаш ишончли ва ўринлироқ маълумот беришининг сабабларини;

(в) жорий давр ва ҳар бир тақдим этилган ўтган давр учун амалий имкони бўлган даражада қуйидагилар бўйича тузатиш суммасини:

(i) молиявий ҳисоботнинг таъсирланган ҳар бир моддаси; ва

(ii) агар 33-сон БҲХС "Бир акцияга тўғри келадиган фойда" ушбу ташкилотга нисбатан қўлланса, бир акцияга тўғри келадиган фойда - базавий ва суюлтирилган кўрсаткичлар;

(г)  тақдим қилинган даврлардан олдинги даврларга тегишли бўлган амалий имкони бўлган даражадаги тузатиш суммасини; ва

(д) агар ретроспектив қўллаш бирор ўтган давр учун ёки тақдим қилинган даврлардан олдинги даврлар учун амалий имконсиз бўлса, бундай вазият бўлишига олиб келган ҳолат ва ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш қачондан бошлаб ва қандай қўлланганлигининг тавсифини.

Кейинги даврларнинг молиявий ҳисоботида юқорида қайд этилган маълумотларни қайтадан ёритиб бериш талаб этилмайди.

30. Ташкилот эълон қилинган, лекин ҳали кучга кирмаган янги МҲХСни қўлламаган бўлса, қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) ушбу фактни; ва

(б) дастлабки қўллаш даврида ушбу янги МҲХСни қўллаш ташкилот молиявий ҳисоботига кўрсатиши мумкин бўлган таъсирини баҳолаш учун маълум бўлган ёки асосланган тарзда баҳоланиши мумкин бўлган ўринли маълумотларни.

31. 30-банднинг талабларига мувофиқ, ташкилот қуйидагиларни ёритиб беришни кўриб чиқади:

(a) янги МҲХСнинг номи;

(б) ҳисоб сиёсатига киритиладиган ўзгаришлар ёки ўзгаришларнинг характери;

(в) МҲХСни қўллаш бошланиши талаб этиладиган сана;

(г) ташкилот ушбу МҲХСни дастлабки қўллашни қайси санадан бошлашни режалаштирганлиги; ва

(д) қуйидаги маълумотлардан бири:

(i) МҲХСни дастлабки қўллаш ташкилотнинг молиявий ҳисоботига кутилаётган таъсирини муҳокама қилиш; ёки

(ii) агар бундай таъсир номаълум ёки асосланган тарзда баҳолана олмаса, бу тўғрисида баёнот бериш.

Ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришлар

32. Хўжалик фаолиятига хос бўлган ноаниқликлар натижасида, молиявий ҳисоботдаги кўп моддалар аниқ баҳолана олмайди, балки фақат ҳисоб баҳоси орқали баҳоланиши мумкин. Ҳисоб баҳолари энг сўнгги ва ишончли маълумотга асосланган мулоҳазаларни ўз ичига олади. Масалан, қуйидагиларга нисбатан ҳисоб баҳолари талаб этилиши мумкин:

(a) умидсиз қарзлар;

(б) захираларнинг жисмоний эскириши;

(в) молиявий активлар ёки молиявий мажбуриятларнинг ҳаққоний қиймати;

(г) эскириш ҳисобланадиган активларнинг фойдали хизмат муддати ёки уларда мужассамлашган келгуси иқтисодий нафларнинг кутилаётган истеъмоли характери; ва

(д) кафолат мажбурияти.

32A. - 32Б. [Ушбу бандлар кучга кирмаган ўзгартиришларни назарда тутади ва шунинг учун ушбу таҳрирда келтирилмаган.]

33. Асосланган ҳисоб баҳоларидан фойдаланиш молиявий ҳисоботни тайёрлашнинг муҳим қисми хисобланади ва унинг ишончлилигига зарар етказмайди.

34. Ҳисоб баҳосига асос бўлган вазиятларда ўзгаришлар рўй берганда ёки янги маълумотлар ёхуд кўпроқ тажриба тўпланиши натижасида ҳисоб баҳосини қайта кўриб чиқиш талаб этилиши мумкин. Ўз моҳиятига кўра, ҳисоб баҳосини қайта кўриб чиқиш ўтган даврларга алоқадор бўлмайди ва у хатони тузатиш бўлиб ҳисобланмайди.

34A. [Ушбу банд кучга кирмаган ўзгартиришларни назарда тутади ва шунинг учун ушбу таҳрирда келтирилмаган.]

35. Қўлланган баҳолаш асосидаги ўзгариш - бу ҳисоб баҳосидаги ўзгариш эмас, ҳисоб сиёсатидаги ўзгариш ҳисобланади. Агар ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришни ҳисоб баҳосидаги ўзгаришдан фарқлаш қийин бўлса, бундай ўзгариш ҳисоб баҳосидаги ўзгариш тарзида ҳисобга олинади.

36. 37-банд қўлланадиган ўзгаришни истисно қилганда, ҳисоб баҳосидаги ўзгаришнинг таъсири қуйидаги даврларда фойда ёки зарар таркибида акс эттириш орқали перспектив тарзда тан олиниши лозим:

(a) агар ўзгариш фақат у рўй берган даврга таъсир кўрсатса, ўзгариш рўй берган давр; ёки

(б) агар ўзгариш ҳам у рўй берган ҳам келгуси даврларга таъсир кўрсатадиган бўлса, ўзгариш рўй берган давр ва келгуси даврлар.

37. Ҳисоб баҳосидаги ўзгариш активлар ва мажбуриятлар ўзгаришига сабаб бўлса ёки хусусий капиталнинг бирор моддасига тегишли бўлса, у ҳолда ушбу ўзгариш тегишли активларнинг, мажбуриятларнинг ёки хусусий капитал моддасининг баланс қийматига тузатиш киритиш орқали ўзгариш рўй берган даврда тан олиниши лозим.

38. Ҳисоб баҳосидаги ўзгаришнинг таъсирини перспектив тарзда тан олиш деганда ушбу ўзгаришни операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатларга нисбатан ўзгариш рўй берган санадан бошлаб қўллаш тушунилади. Ҳисоб баҳосидаги ўзгариш фақат жорий давр фойдаси ёки зарари ёхуд жорий ва келгуси даврларнинг фойдаси ёки зарарига таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан, умидсиз қарзлар суммаси баҳосидаги ўзгариш фақат жорий давр фойдаси ёки зарарига таъсир кўрсатади ва шу сабабли жорий даврда тан олинади. Лекин, эскириш ҳисобланадиган активларнинг фойдали хизмат муддати ёки уларда мужассамлашган келгуси иқтисодий нафлар истеъмолидаги ўзгариш жорий давр учун ва активнинг қолган фойдали хизмат муддати давомида ҳар бир келгуси давр учун эскириш харажатларига таъсир кўрсатади. Ҳар икки ҳолатда ўзгаришнинг жорий даврга тегишли бўлган таъсири жорий даврда даромад ёки харажат тарзида тан олинади. Бундай ўзгаришнинг келгуси даврларга тегишли бўлган таъсири, агар мавжуд бўлса, ўша келгуси даврларда даромад ёки харажат тарзида тан олинади.

Маълумотларни ёритиб бериш

39. Ташкилот жорий даврга таъсир кўрсатадиган ёки келгуси даврларга таъсир кўрсатиши кутилаётган ҳисоб баҳосидаги ўзгаришнинг характерини ва суммасини ёритиб бериши лозим, бундан келгуси даврларга кўрсатадиган таъсирини, ушбу таъсирни баҳолаш амалий имконсиз бўлганда ёритиб бериш мустасно.

40. Агар келгуси даврлардаги таъсир суммаси, ушбу таъсирни баҳолаш амалий имконсиз бўлгани туфайли, ёритиб берилмаса, ташкилот бундай фактни ёритиб бериши лозим.

Хатолар

41. Молиявий ҳисоботнинг элементларини тан олиш, баҳолаш, тақдим этиш ёки маълумотларни ёритиб беришда хатолар юзага келиши мумкин. Агар молиявий ҳисоботда муҳим хатолар ёки ташкилотнинг молиявий ҳолати, молиявий натижалари ёки пул оқимларини муайян кўринишда тақдим этишга эришиш мақсадида атайлаб қилинган муҳим бўлмаган хатолар мавжуд бўлса, молиявий ҳисобот МҲХСга мувофиқ ҳисобланмайди. Жорий даврда аниқланган потенциал хатолар молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланишидан олдин тузатилиши лозим. Лекин, муҳим хатолар баъзида кейинги давргача аниқланмайди ва бундай ўтган давр хатолари мазкур кейинги даврнинг молиявий ҳисоботидаги қиёсий маълумотларни қайта ҳисоблаш орқали тузатилади (42 - 47-бандларига қаранг).

42. 43-бандда кўрсатилган ҳолатлардан ташқари, ташкилот ўтган даврнинг муҳим хатоларини, улар аниқлангандан кейин эълон қилиш учун маъқулланган молиявий ҳисоботнинг биринчи тўпламида қуйидагича ретроспектив тарзда тузатиши лозим:

(a) хато юзага келган, тақдим этилган ўтган давр(лар) учун қиёсий маълумотларни қайта ҳисоблаш орқали; ёки

(б) агар хато тақдим этилган энг олдинги даврдан аввал юзага келган бўлса, энг олдинги тақдим этилган даврдаги активлар, мажбуриятлар ва хусусий капиталнинг давр бошига қолдиқларини қайта ҳисоблаш орқали.

Ретроспектив қайта ҳисоблашдаги чекловлар

43. Ўтган давр хатоси ретроспектив қайта ҳисоблаш орқали тузатилиши лозим, бундан хатонинг бирор-бир даврга тегишли таъсирини ёки кумулятив таъсирини аниқлаш амалий имконсиз бўлган ҳолатлар мустасно.

44. Тақдим қилинган бир ёки ундан ортиқ ўтган даврлар учун қиёсий маълумотга нисбатан хатонинг бирор-бир даврга тегишли бўлган таъсирини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда, ташкилот ретроспектив қайта ҳисоблашни амалий имкони бўлган энг олдинга давр бошига (бу жорий давр ҳам бўлиши мумкин) активларнинг, мажбуриятларнинг ва хусусий капиталнинг қолдиқларини қайта ҳисоблаши лозим.

45. Жорий даврнинг бошида хатонинг барча ўтган даврларга кумулятив таъсирини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда, хатони перспектив тарзда тузатиш мақсадида, ташкилот қайта ҳисоблашни амалий имкони бўлган энг олдинги санадан бошлаб қиёсий маълумотларни қайта ҳисоблаши лозим.

46. Ўтган давр хатосини тузатиш суммаси хато аниқланган даврнинг фойда ёки зарари таркибида акс эттирилмайди. Ўтган даврлар тўғрисида тақдим этилган ҳар қандай маълумот, шу жумладан молиявий маълумотларнинг ўтган давр жамланмаси, амалий имкони бўлган энг олдинги даврдан бошлаб қайта ҳисобланади.

47. Барча ўтган даврлар учун хато суммасини аниқлаш амалий имконсиз бўлганда (масалан, ҳисоб сиёсатини қўллашдаги хато), ташкилот 45-бандга мувофиқ, қиёсий маълумотларни хатолик суммасини аниқлашнинг амалий имкони бўлган энг олдинги санадан бошлаб перспектив тарзда қайта ҳисоблайди. Шунинг учун, ташкилот ушбу санадан олдин юзага келадиган активлар, мажбуриятлар ва хусусий капитални кумулятив қайта ҳисоблаш қисмини ҳисобга олмайди. 50 - 53-бандларда бир ёки ундан ортиқ ўтган даврларга нисбатан хатоларни тузатиш амалий имконсиз бўлган ҳоллар бўйича кўрсатмалар келтирилган.

48. Хатоларни тузатиш ҳисоб баҳоларидаги ўзгаришлардан фарқланади. Ҳисоб баҳолари, ўз моҳиятига кўра, қўшимча маълумот маълум бўлиши билан қайта кўриб чиқилиши талаб этилиши мумкин бўлган тахминий қийматлардир. Масалан, шартли ҳодиса натижасида тан олинган фойда ёки зарар хатони тузатиш бўлиб ҳисобланмайди.

Ўтган давр хатоларини ёритиб бериш

49. 42-бандни қўллашда, ташкилот қуйидагиларни ёритиб бериши лозим:

(a) ўтган давр хатосининг характери;

(б) тақдим қилинган ҳар бир ўтган давр учун амалий имкони бўлган даражада тузатишнинг қуйидагилар бўйича суммаси:

(i) молиявий ҳисоботнинг таъсирланган ҳар бир моддаси; ва

(ii) агар 33-сон БҲХС "Бир акцияга тўғри келадиган фойда" ушбу ташкилотга нисбатан қўлланса, бир акцияга тўғри келадиган фойда - базавий ва суюлтирилган кўрсаткичлар;

(в) тақдим қилинган энг олдинги давр бошига тузатиш суммаси; ва

(г) агар ретроспектив қайта ҳисоблаш бирор ўтган давр учун амалий имконсиз бўлса, бундай вазият бўлишига олиб келган ҳолат ва хато қачон ва қандай тузатилганлиги тавсифи.

Кейинги даврларнинг молиявий ҳисоботида юқорида қайд этилган маълумотларни қайтадан ёритиб бериш талаб этилмайди.

Ретроспектив қўллашнинг

ва ретроспектив қайта ҳисоблашнинг

амалий имконсизлиги

50. Баъзи ҳолларда, жорий давр билан қиёсланувчанликка эришиш учун бир ёки ундан ортиқ даврлар учун қиёсий маълумотни тузатишнинг амалий имкони бўлмайди. Масалан, янги ҳисоб сиёсатини ретроспектив қўллаш (шу жумладан 51 - 53-бандлар талабларига биноан уни ўтган даврларга нисбатан перспектив тарзда қўллаш) ёки ўтган давр хатосини тузатиш учун ретроспектив қайта ҳисоблаш имкониятини яратадиган тарздаги маълумотлар ўтган даврларда йиғилмаган бўлиши мумкин ва бундай маълумотларни қайтадан тиклаш амалий имконсиз бўлиши мумкин.

51. Кўпинча операциялар, бошқа ҳодисалар ва ҳолатлар бўйича тан олинган ёки ёритиб берилган молиявий ҳисобот элементларига нисбатан ҳисоб сиёсатини қўллашда ҳисоб баҳолари талаб этилади. Ҳисоб баҳолари, ўз моҳиятига кўра, субъективдир ва ҳисоб баҳолари ҳисобот давридан кейин олиниши мумкин. Ҳисоб сиёсатини ретроспектив қўллаш ёки ўтган давр хатосини тузатиш учун ретроспектив қайта ҳисоблашда ҳисоб баҳоларини олиниши таъсирланган операция, бошқа ҳодиса ёки холат юзага келганидан кейин кўп вақт ўтган бўлиши мумкинлиги сабабли, эҳтимол, қийинроқдир. Лекин, ўтган даврларга тегишли ҳисоб баҳоларининг мақсади жорий даврда қилинган ҳисоб баҳолари, яъни операция, бошқа ҳодиса ёки ҳолат юзага келганда мавжуд бўлган вазиятни акс эттириш учун ҳисоб баҳосининг мақсади билан бир хил бўлиб қолади.

52. Шунинг учун, янги ҳисоб сиёсатини ретроспектив қўллаш ёки ўтган давр хатосини ретроспектив тарзда тузатиш қуйидаги маълумотларни бошқа маълумотлардан фарқлашни талаб этади:

(a) операция, бошқа ҳодиса ёки ҳолат юзага келган сана(лар)га мавжуд бўлган вазиятлар тўғрисидаги далилни таъминлайдиган маълумот, ва

(б) мазкур ўтган давр учун молиявий ҳисоботни эълон қилиш учун маъқулланган пайтда мавжуд бўлган маълумот.

Баъзи турдаги ҳисоб баҳолари (масалан, ахамиятли кузатилмайдиган манба маълумотларига таянган ҳолда ҳаққоний қийматни баҳолаш) бўйича бу каби маълумотларни фарқлашни амалий имкони бўлмайди. Ретроспектив қўллаш ёки ретроспектив қайта ҳисоблаш аҳамиятли ҳисоб баҳосини талаб этса ва бундай баҳо учун юқоридаги иккита турдаги маълумотларни фарқлашни амалий имкони бўлмаса, янги ҳисоб сиёсатини ретроспектив тарзда қўллаш ёки ўтган давр хатосини ретроспектив тарзда тузатишни амалий имкони бўлмайди.

53. Янги ҳисоб сиёсатини ўтган даврга нисбатан қўллашда ёки ўтган даврдаги суммаларни тузатишда раҳбариятнинг ўтган даврларда қандай мақсадлари бўлганлиги тўғрисида фараз қилишда ёҳуд ўтган даврда тан олинган, баҳоланган ёки ёритиб берилган суммаларни тахминий баҳолашда кейинчалик олинган маълумотдан фойдаланмаслик лозим. Масалан, ташкилот ходимларнинг касаллик туфайли жамғарилган таътиллари бўйича мажбуриятни 19-сон БҲХС "Ходимларнинг даромадлари"га мувофиқ ҳисоблашда ўтган давр хатосини тузатганда, ўтган даврнинг молиявий ҳисоботини эълон қилиш учун маъқуллангандан кейин маълум бўлган кейинги давр мобайнида кучли грипп сезони бўлиши тўғрисидаги маълумотни инобатга олмайди. Ўтган даврлар учун тақдим қилинган қиёсий маълумотлар ўзгартирилганда, одатда, аҳамиятли ҳисоб баҳолари талаб қилиниши факти қиёсий маълумотларга ишончли тарзда тузатиш киритишга ёки тўғрилашга тўсқинлик қилмайди.

Кучга кириш санаси ва ўтиш қоидалари

54. Мазкур стандарт ташкилотлар томонидан 2005 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган даврлар учун қўлланиши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллаш маъқулланади. Агар ташкилот ушбу стандартни 2005 йил 1 январдан олдинги давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

54A. [чиқариб ташланган]

54Б. [чиқариб ташланган]

54В. 2011 йил май ойида эълон қилинган 13-сон МҲХС "Ҳаққоний қийматни баҳолаш" бўйича 52-бандга ўзгартириш киритилган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 13-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

54Г. [Чиқариб ташланган]

54Д. 2014 йил июл ойида эълон қилинган 9-сон МҲХС "Молиявий инструментлар" бўйича 53-бандга ўзгартириш киритилган ва 54A, 54Б, 54Г-бандлари чиқариб ташланган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 9-сон МҲХС билан биргаликда қўллаши лозим.

54Е. 2018 йилда эълон қилинган "МҲХСдаги "Концептуал асос"га ҳаволаларга ўзгартиришлар" бўйича 6 ва 11(б)-бандларга ўзгартириш киритилган. Ушбу ўзгартиришлар ташкилотлар томонидан 2020 йил 1 январдан ёки ундан кейин бошланадиган даврлар учун қўлланиши лозим. Агар ташкилот бир вақтнинг ўзида "МҲХСдаги "Концептуал асос"га ҳаволаларга ўзгартиришлар" бўйича киритилган барча ўзгартиришларни қўлласа, бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Мазкур стандартга мувофиқ, ташкилот 6 ва 11(б)-бандларга киритилган ўзгартиришларни ретроспектив тарзда қўллаши лозим. Лекин, ташкилот ретроспектив қўллаш амалий имконсиз ёки ортиқча сарф ёки ҳаракат талаб этилишини аниқласа, 6 ва 11(б) бандларга киритилган ўзгартиришларни мазкур стандартнинг 23 - 28-бандларига мувофиқ қўллаши лозим. Агар "МҲХСдаги "Концептуал асос"га ҳаволаларга ўзгартиришлар"даги бирор ўзгаришни ретроспектив қўллаш ортиқча сарф ёки ҳаракатни талаб этса, ташкилот мазкур стандартнинг 23 - 28-бандларини қўллашда, "амалий қўллаш имконсиз" жумласини 27-банддаги охирги гапдан ташқари барча ҳаволаларда "ортиқча сарф ёки ҳаракатни талаб этади" каби ўқиш ва "амалий қўллаш мумкин" жумласини барча ҳаволаларда "ортиқча сарф ёки ҳаракатсиз" каби ўқиши лозим.

54Ё. Агар ташкилот 14-сон МҲХС "Кечиктирилган тариф фарқлари счети" ни қўлламаса, 11(б) бандни кечиктирилган тариф фарқлари счети қолдиғига нисбатан қўллашда, "Концептуал асос" ўрнига "Молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим қилишнинг концептуал асоси" даги*** таърифлар, тан олиш мезонлари ва баҳолаш концепцияларини назарда тутади ва қўллашни кўриб чиқади. Тарифлар фарқи счети қолдиғи - бу харажатлар (ёки даромадлар) счети қолдиғи бўлиб, бошқа қўлланиши мумкин бўлган МҲХСга мувофиқ актив ёки мажбурият сифатида тан олинмайди, лекин харидорлардан олинадиган таърифларни тартибга солувчи орган томонидан белгиланадиган ҳисоб-китобга киритилади ёки киритилиши кутилади. Тарифларни тартибга солувчи орган - бу қонунчилик ёки норматив-ҳуқуқий ҳужжатга асосан ташкилот учун мажбурий бўлган таъриф ёки таърифлар оралиғини белгилаш учун ваколатли бўлган органдир. Агар тарифларни тартибга солувчи орган қонунчилик ёки норматив-ҳуқуқий ҳужжатга асосан ҳам харидорларни манфаатини кўзлаб ҳам ташкилотнинг умумий молиявий барқарорлигини таъминлаш мақсадида таърифларни белгилаши талаб этилса, бундай орган ташкилот учун учинчи томон ёки ташкилотнинг ҳусусий бошқарув органини ўз ичига оладиган боғлиқ томон сифатида намоён бўлиши мумкин.

54Ж. 2018 йил октябрь ойида эълон қилинган "Муҳимлик таърифи" (1-сон БҲХС ва 8-сон БҲХСга ўзгартиришлар) бўйича 1-сон БҲХСнинг 7-бандига, 8-сон БҲХСнинг 5-бандига ўзгартириш киритилган ва 8-сон БҲХСнинг 6-банди чиқариб ташланган. Ташкилот ушбу ўзгартиришларни 2000 йил 1 январь ёки ундан кейин бошланадиган даврлар учун перспектив қўллаши лозим. Бундан олдинроқ санадан бошлаб қўллашга рухсат этилади. Агар ташкилот ушбу ўзгартиришларни олдинроқ давр учун қўлласа, у ушбу фактни ёритиб бериши лозим.

54З. [Ушбу банд кучга кирмаган ўзгартиришларни назарда тутади ва шунинг учун ушбу таҳрирда келтирилмаган.]

Бошқа ҳужжатлар ўз кучини йўқотиши

55. Мазкур стандарт 1993 йил таҳририда бўлган 8-сон БҲХС "Давр соф фойдаси ёки зарари, фундаментал хатолар ва ҳисоб сиёсатидаги ўзгаришлар"ни ўрнини эгаллайди.

56. Мазкур стандарт қуйидаги шарҳларни ўрнини эгаллайди:

(a) 2-сон ШДҚ "Изчиллик - қарзлар бўйича харажатларни капиталлаштириш"; ва

(б) 18-сон ШДҚ "Изчиллик - муқобил усуллар".

----------------------------------

*) 2010 йилда қайта кўриб чиқилган МҲХС Фондининг Конституциясига кўра Фонднинг номи ўзгаргандан кейин МҲХСнинг таърифи ўзгарган.

**) 54Ё-бандда ушбу талаб бўйича тариф фарқлари счети қолдиғига қандай ўзгартириш киритилиши тушунтирилган.

***) Ушбу ҳавола 2001 йилда Кенгаш томонидан қабул қилинган БҲХСҚнинг "Молиявий ҳисоботни тайёрлаш ва тақдим қилишнинг концептуал асоси"ни назарда тутади.

               

          

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz),

2022 йил 13 декабрь