Мактабгача таълим ва умумий ўрта таълим ташкилотларини жиҳозлашда фойдаланиладиган мебелларга қўйиладиган санитария-гигиена талаблари (0057-23-сон СанҚваН) (ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Санитария-эпидемиологик осойишталик ва жамоат саломатлиги қўмитасининг 07.11.2023 й. 24-сон)

Ўзбекистон Республикаси

Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги

Санитария-эпидемиологик осойишталик

ва жамоат саломатлиги қўмитасининг

2023 йил 7 ноябрдаги

24-сон қарорига

ИЛОВА

Мактабгача таълим ва умумий

ўрта таълим ташкилотларини жиҳозлашда

фойдаланиладиган мебелларга қўйиладиган

санитария-гигиена талаблари

(0057-23-сон СанҚваН)

Мазкур санитария қоидалари, нормалари ва гигиена нормативлари (бундан буён матнда санитария қоидалари деб юритилади) мактабгача таълим ва умумий ўрта таълим ташкилотларида (бундан буён матнда таълим ташкилотлари деб юритилади) фойдаланиладиган мебелларни ишлаб чиқариш, жойлаштириш ва жиҳозлашга қўйилган санитария-гигиена талабларини белгилайди.

Мазкур санитария қоидалари тиббий мақсадларда фойдаланиладиган мебелларга ҳамда спорт жиҳозларига нисбатан татбиқ этилмайди.

1-БОБ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР

1. Мазкур санитария қоидаларида қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади:

деканьютон (даН) - халқаро бирликлар тизимидан (СИ) олинган куч бирлиги бўлиб, ньютон бирлигига каррали ҳисобланади;

мебелнинг статик мустаҳкамлиги - мебелнинг тузилиш хусусиятини бузмасдан, максимал даражада, фойдаланиш юкламалари миқдори бўйича қаршилик кўрсатиши;

мебель қопламаси - мебеллардан фойдаланиш усулидан қатъи назар, унинг конструкцияси юзасидаги элементларнинг барча қатламлари, шу жумладан грунтлар, лаклар, бўёқлар, эмаллар, полимерлар, ёғоч қопламалар, қоғоз қатламли пластиклар, плёнкалар, матолар, металлар, минерал асосли материаллар ва бошқа шунга ўхшаш моддалар.

2. Таълим ташкилотларининг учун мебеллар гуруҳи ва функционал ўлчамлари, шунингдек механик, кимёвий, ёнғин ва техника хавфсизлигига қўйиладиган талаблар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 2 июндаги 345-сон "Ўқув асбоб-ускуналари ва анжомларининг хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламентни тасдиқлаш ҳақида"ги қарорига мувофиқ белгиланади.

2-БОБ. МЕБЕЛЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШГА

ҚЎЙИЛАДИГАН ГИГИЕНА ТАЛАБЛАРИ

3. Мебелларни ишлаб чиқаришда уларнинг сақлаш муддати ҳамда сифат кўрсаткичлари ҳисобга олиниши лозим.

4. Икки қаватли кроватларни тайёрлашда қуйидаги талабларга риоя қилиш лозим:

кроватлар ердан 800 мм ва ундан юқори баландликда жойлашган ва тўрт томондан тўсиқ билан ўралган бўлиши;

тўсиқнинг устки қирраси ва кроват асосининг устки юзаси орасидаги масофа камида 260 мм, тўсиқнинг юқори қирраси ва тўшакнинг юқори юзаси ўртасидаги масофа камида 160 мм бўлиши;

кроват ва тўсиқнинг пастки юзаси орасидаги ёки тўсиқнинг алоҳида горизонтал ёхуд вертикал элементлари орасидаги тирқиш 60 ммдан 100 ммгача бўлиши;

кроватдаги тўшак устки юзасидаги маркер максимал даражада ўчирилмайдиган бўлиши керак.

5. Икки қаватли кроватлар нарвон билан таъминланган бўлиши керак. Нарвон кроват конструкциясининг ажралмас қисми бўлиб, нарвон зинапоялари орасидаги масофа 200 - 300 мм бўлиши керак.

6. Кроватда ҳаво алмашинувини таъминлаш мақсадида унинг асоси, орқаси ва тўсиқ элементлари орасида 25 мм дан ошмайдиган тирқишлар бўлиши керак.

7. Таълим ташкилотларига мебель ишлаб чиқариш учун ишлатиладиган материаллар микрофлора (айниқса, патоген) ўсиши ва ривожланишига йўл қўймайдиган, осон дезинфекция қилинадиган хом ашёдан тайёрланиши керак.

8. Ишлаб чиқариш биноларидаги мебель маҳсулотларидан чиқадиган ўзига хос ҳиднинг интенсивлиги 2 баллдан ошмаслиги керак.

9. Қуйидагилар:

ўтириш ва ётоқ учун мўлжалланган мебелларга қўйиладиган гигиена талаблари мазкур санитария қоидаларининг 1-иловасига мувофиқ;

корпусли мебелларни ишлаб чиқаришда уларнинг мустаҳкамлик даражасига қўйиладиган гигиена талаблари мазкур санитария қоидаларининг 2-иловасига мувофиқ белгиланади.

10. Ўтириш ва ётоқ учун мўлжалланган мебелларни юмшоқлигига қўйиладиган гигиена талаблари мазкур санитария қоидаларининг 3-иловаси 1-жадвалига ва мебелларнинг тоифасига боғлиқ ҳолдаги юмшоқлик кўрсаткичларига қўйиладиган гигиена талаблари мазкур санитария қоидаларининг 2-жадвалига мувофиқ бўлиши керак.

3-БОБ. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИ

МЕБЕЛЛАР БИЛАН ЖИҲОЗЛАШГА ҚЎЙИЛАДИГАН

САНИТАРИЯ-ГИГИЕНА ТАЛАБЛАРИ

11. Мактабгача таълим ташкилотларини жиҳозлашда болалар столлари, стуллар, кроватлар, ўйинчоқлар учун шкафлар, қўлланмалар ва канцелярия маҳсулотлари учун шкафлар назарда тутилган бўлиши лозим.

12. Мактабгача таълим ташкилотлари ювиниш хонаси, ухлаш хонаси, ўйин ўйнаш хонаси, машғулотлар ўтказиладиган хоналар ва овқатланиш хоналари учун мўлжалланган мебеллар билан жиҳозланиши лозим.

13. Мактабгача таълим ташкилотлари кичик гуруҳларининг гуруҳ хоналари тўртбурчак шаклдаги манежлар, болалар сирғанчиқлари, ўрта ва катта гуруҳларнинг гуруҳ хоналари столлар, стуллар, диванлар билан жиҳозланиши, шунингдек хонага ўйинчоқлар учун шкафлар, пардоз столи, ич кийим ва чойшаблар учун жавонлар ҳамда болаларни парваришлаш учун зарур предметлар сақланадиган қутилар ўрнатилиши керак.

14. Эмаклайдиган, ўрнидан тура бошлаган ва таянч (маълум бир жисмга суяниб турадиган) билан ҳаракатланадиган болалар учун хонада гуруҳ манежлари (узунлиги 6 м, кенглиги 5 м, баландлиги 0,45 м) бўлиши керак.

15. 1 ёшдан 2 ёшгача бўлган болалар эмаклаш ва юришни ўрганиши мақсадида хоналарда қуйидаги ўлчамларда зинапоя-нарвонлар бўлиши керак:

1 ёшу 2 ойликкача бўлган болалар учун - баландлиги 1 м, кенглиги - 0,9 м, устунлар орасидаги масофа - 12 см;

1 ёшу 3 ойликдан 2 ёшгача бўлган болалар учун - баландлиги 1,5 м, кенглиги 1,3 м, устунлар орасидаги масофа - 15 см.

16. Мактабгача таълим ташкилотларида қуйидаги беш турдаги столлар бўлиши керак:

1,5 ёшдан 4 ёшгача бўлган болалар учун трапеция шаклидаги (қўшимча) икки ўринли стол;

1,5 ёшдан 5 ёшгача бўлган болалар учун тўрт ўринли стол (ўлчами 700х700 мм);

5 ёшдан 7 ёшгача бўлган болаларга ўқув қуроллари учун тортмали ва тортмасиз икки ўринли стол;

хўжаликда фойдаланиш учун бир ўринли стол;

созлаш параметрларига эга стол.

17. Машғулотлар олиб бориш учун столлар чап томондан ёруғлик тушиб турадиган девор яқинида ўрнатилиши, тўрт ўринли столлар 2 қатордан, икки ўринли столлар 3 қатордан ўрнатилиши керак.

18. Столлар орасидаги масофа 0,5 м дан кам бўлмаслиги, болалар столи кенглиги 0,45 м ни ташкил этиши, олди-орқа йўналишидаги ҳар бир стол атрофидаги иш зонаси 0,95 м (0,45+0,5) ни ташкил этиши лозим.

19. Машғулотлардаги ҳар бир болага тарбиячи эркин мулоқот қилиши таъминланиши зарур. Бунда, стол қаторлари орасидаги масофа 0,6 м га тенг бўлиши, агар стол узунлиги 1,1 м эканлиги ҳисобга олинса, ҳар бир столнинг кўндаланг йўналишидаги иш зонаси 1,7 м ни (1,1+0,6) ташкил этиши керак.

Ҳар бир 2 ўринли столнинг умумий майдони 1,62 м2 (1,7х0,95), 13 та стол учун эса 21,06 м2 ни ташкил этиши керак. Столларни ўрнатиш учун эса зарурий умумий майдон 33,3 м2 дан иборат бўлиши, шунингдек, ҳар бир гуруҳ 30 ўринга мўлжалланганлиги сабабли 4 ўринли столдан 8 та қўйилиши шарт.

20. Боланинг эргономик позицияда қулай ишлаши учун доскадан биринчи қатор столигача бўлган масофа 1,5 м ни ташкил этиши керак. Болаларнинг кўриш шароитларини оптималлаштиришда кўриш жойлари ва болаларнинг кўриш майдонининг чегаралари ҳам ҳисобга олиниши туфайли столларнинг доскадан узоқлиги 2 мгача бўлиши керак.

21. Гуруҳ хоналарида 1,0х1,5 м ўлчамдаги ўқув доскаларидан фойдаланилиши лозим. Деворга осилган доска пастки четининг ердан баландлиги 0,7-0,8 м ни ташкил этиши керак.

22. Мактабгача таълим ташкилотларида болалар учун турли дастурларни томоша қилиш учун экран диагонали бўйича 59 - 69 см ўлчамдаги телевизорлардан фойдаланилиши керак.

Телевизорни ўрнатиш баландлиги 1 - 1,2 м га, телевизор экранидан болаларгача бўлган масофа - 2 дан 5 м гача бўлиши, стуллар 7-8 қатор (бир гуруҳ ҳисобида) қилиб жойлаштирилиши, стул қаторлари орасидаги масофа 0,5-0,6 м бўлиши, болаларни эса бўйларига қараб ўтказилиши лозим.

23. Мактабгача таълим ташкилотларида хоналарнинг деразаларига енгил, ёрқин рангдаги пардалар осилиши керак.

24. Кам ўринга мўлжалланган мактабгача таълим ташкилотларида меҳнат машғулотлари гуруҳ хонасида амалга оширилиши лозим.

25. 280 дан ортиқ ўринга эга бўлган мактабгача таълим ташкилотларида меҳнат машғулотлари ҳар бир гуруҳга алоҳида ўтилиши ва бунда мазкур машғулотлар ўтказиладиган майдон 50 м2 дан ошмаслиги керак.

26. Болалар иш анжомлари ва тайёрлов гуруҳи болалари учун дастгоҳларнинг (ёғоч ва пластмассадан ясалган) функционал ўлчамлари қуйидагича бўлиши лозим:

дастгоҳнинг баландлиги 590 - 650 мм, кенглиги 340 - 450 мм, узунлиги 650 - 830 мм;

болғаларнинг дастаси билан оғирлиги 0,150 - 0,280 кг, болға дастасининг овал қисмининг максимал диаметри 25х13 мм, болға дастасининг узунлиги 250 мм;

омбурнинг оғирлиги 0,200 - 0,280 кг, ричагнинг максимал чўзилиши - 55 мм;

учи тўмтоқ бўлган михлар (машқ қилиш учун) 2х25 ва 2х20 мм;

қўл арранинг узунлиги 230 - 290 мм, дастали арранинг оғирлиги 0,200 - 0,280 кг (бунда алмаштириладиган полотноли универсал қўл аррани қўллаш тавсия этилади);

иш жойининг баландлигини созлаш учун тагликнинг баландлиги 40 мм, кенглиги 400 мм, узунлиги 600 мм.

27. Турли аплекация ва бошқа нарсалар ясаш учун стол ва дастгоҳларни жойлаштиришда қуйидаги талабларга риоя қилиш лозим:

столлар ва дастгоҳлар чап томондан ёруғлик тушиб турадиган девор томонга икки қатордан ўрнатилиши;

столлар орасидаги масофа 0,5 м дан кам, дастгоҳлар қатори ораси 0,8 м дан кам бўлмаслиги;

олдинги дастгоҳнинг орқа четидан масофа камида 0,7 м дан кам бўлмаслиги;

ёруғлик тушадиган девордан столлар ёки дастгоҳларнинг биринчи қатори масофаси 1 м дан кам бўлмаслиги;

тарбиячи учун ўтиш жойи кенглиги 0,8 м дан кам бўлмаслиги керак.

28. Мактабгача таълим ташкилотларида болаларни тирмашиб чиқиши учун йиғиладиган зинапояли горкалар, майдон ва швед девори бўлиши керак.

29. Мактабгача таълим ташкилотларида юмшоқ ёғочдан ясалган мебель ёрқин тусдаги ва турли рангдаги бўёқлар билан бўялиши лозим.

4-БОБ. УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИ

МЕБЕЛЛАР БИЛАН ЖИҲОЗЛАШГА ҚЎЙИЛАДИГАН

САНИТАРИЯ-ГИГИЕНА ТАЛАБЛАРИ

30. Гавдани тўғри ҳолатда ушлаб туриш учун стулни олдинги қирраси стол четига 4 см га кириб туриши керак.

31. Ўқув жараёнида фойдаланиладиган ва мебелда кўтариб қўйиладиган ўриндиқлар, қисқичлар, механизмлар, ўткир бурчаклар, қирралар, хавфли бўртиб чиқадиган винтлар, шуруплар (бурама мих) - шикастланиш хавфини туғдирадиган нарсалар ишлатилмаслиги керак.

32. Тўғри ўтириш рационал ҳолатини таъминлаш учун ўриндиқлар қуйидаги талабларга жавоб бериши керак:

ўриндиқнинг горизонтал юзаси тўғри ва текис бўлиши;

ўриндиқ баландлиги болани бўйига мос бўлиши, бунда ёнбош ва болдир тўғри бурчак ҳосил қилиши, оёқлар бутун юзаси билан ерга тиралиши лозим.

33. Ўқувчининг иш столи қуйидаги талабларга мувофиқ бўлиши керак:

ёритиш етарли даражада бўлиши, ёруғлик чап томонга тушиши;

ўқувчининг кўзидан ишчи юзагача масофа, яъни кўздан кўриб чиқилаётган предметгача (дафтар, дарслик, расм ва бошқалар) бўлган масофа тўғриланган бармоқлар билан билак ва қўл узунлигига мос келиши (ўртача 30 см);

ёзиш пайтида дафтар 30º бурчак остида бўлиши, бола ёзадиган варақнинг пастки чап бурчаги кўкрак қафасининг ўртасига йўналтирилиши лозим.

34. Иш пайтида, стол атрофида ўтирганда тана бир оз олдинга эгилган (бел бўлимидаги эгилиш бурчаги тахминан 170º), тизза ва тўпиқ бўғимларидаги бурчаклар бир-бирига яқин, эркин ҳолатда бўлиши керак.

35. Мебель тўғри ҳолатни сақлашга ёрдам бериши ва қулай бўлиши учун унинг ўлчамлари ва шакллари ўқувчи танасининг ўлчами ва нисбатларига мувофиқ танланиши лозим.

36. Стол усти баландлиги қўлларини пастга тушириб ўтирган боланинг тирсагидан 5-6 см баландликда бўлиши керак. Стул стол четидан 4 - 8 см нарига сурилишига имконият бўлиши керак.

37. Мебелнинг асосий ўлчамларини танлашда тана параметрларининг ўртача қийматлари ва уларнинг 10 - 15 см гача бўлган ўсишидаги фарқлар инобатга олиниши, мазкур фарқлар асосида бўйи 100 см гача бўлган илк ривожланиш ёшдаги ва мактабгача ёшдаги болалар учун 10 см оралиқда, болани бўйи 100 см дан юқори бўлганда 15 см ўсиш шкаласи қабул қилиниши лозим.

38. Дарсларни икки сменада ташкил қилиш зарур бўлса, бир хил ўқув хонасида мебелдан фойдаланиш қулайлиги учун ёшлари яқин ўқувчилар, масалан, 3 ва 4-синфлар жойлаштирилиши керак.

39. 5 - 11-синф ўқувчилари учун ўқув хоналари, агар турли ёш гуруҳидаги ўқувчилар учун алоҳида хоналар бўлса, уларнинг ўсишига қараб, икки ўринли ўқув столлари жамланмаси билан жиҳозланиши зарур.

40. Умумий ўрта таълим ташкилотларининг физика, кимё ва биология фанлари-лаборатория хоналари икки ўринли столлари билан жиҳозланади;

"Замонавий мактаб" лойиҳаси асосида қуриладиган мактабларнинг физика SТЕАМ лаборатория хоналари икки ўринли ҳамда кимё ва биология SТЕАМ лаборатория хонаси тўрт ўринли ўқувчиларнинг 6 рақамли лаборатория столлари билан жиҳозланиши лозим.

41. Ҳар хил конфигурациядаги парталар қатори турлича бўлган синфларда мебелларни жойлаштиришда доскани кўриш учун қулай шароит бўлиши керак. Доскадан ёзиб олишда кўриш учун умумий ҳолатдаги энг қулай шароитлар 35° дан ортиқ кўриш бурчагида ва 1-синф ўқувчилари учун 45° дан ортиқ кўриш бурчагида бўлиши лозим.

42. Одатдаги тўғри бурчакли конфигурациядаги ўқув хоналарида мебеллар 3 қаторга жойлаштирилганда 30 - 35° кўриш бурчагини таъминлаш учун доскадан охирги қаторларнинг биринчи столларигача бўлган масофа 2 - 2,5 м, квадрат ёки кўндаланг конфигурациядаги ўқув хоналари столларининг 4 қаторли жойлашуви 2,5 - 3 м ни ташкил этиши керак.

43. Синф доскаси ГОСТ 22046-2016 "Ўқув муассасалари учун мебель. Умумий техник шартлар" га мос келиши керак. Доскалар бўр, рангли фломастерлар билан ёзишга, шунингдек, расмлар ва хариталар магнит билан маҳкамлаб ўрнатишга мўлжалланган бўлиши керак.

44. Синф доскалари ишчи юзасининг қопламаси тозалаш воситалари ва иссиқ сув билан тозаланганда ўз хусусиятини йўқотмаслиги лозим.

45. Синф доскалари ишчи юзаси силлиқ, чизиқларсиз, пуфакчаларсиз, тирналишларсиз, доғларсиз, бурмаларсиз, кўчмаган ва бошқа кўринадиган нуқсонларсиз бўлиши керак.

46. Ўқувчининг кўриш функциясига қийинчилик туғдирмаслик мақсадида доска қопламасининг ранги тўқ яшил, тўқ жигарранг, қора, оқ рангда бўлиши керак.

47. Ўқувчи организмида бўр чанги натижасида аллергия келтириб чиқармаслик мақсадида синф доскалари ишчи юзасининг пастки четида узунасига бўр чанглари учун лотоклар бўлиши керак.

48. Ўқувчиларнинг эркин ҳаракатланиши учун ўқув хоналарини жиҳозлашда жиҳозлар орасидаги масофа қуйидагича бўлиши керак:

икки ўринли стол қаторлари ораси 60 см дан кам бўлмаслиги;

битта қатордаги столлар ораси 50 - 70 см дан кам бўлмаслиги;

девор бўйлаб турувчи шкафлар билан столлар ораси 50 - 70 см дан кам бўлмаслиги;

охирги столдан деворгача масофа 70 см дан кам бўлмаслиги;

ташқи девор (ойнабандли) билан столлар орасидаги масофа 100 - 120 см дан кам бўлмаслиги;

кўргазмали столдан ўқув доскасигача 100 см дан кам бўлмаслиги;

биринчи партадан ўқув доскасигача 2,4 - 2,7 м бўлиши;

синф доскасидан охирги партада ўтирган ўқувчининг жойигача бўлган масофа 860 см бўлиши;

синф доскаси пастки қиррасининг ердан баландлиги 80 - 90 см бўлиши;

синф доскасининг кўринадиган бурчаги (3 м узунликдаги досканинг четидан олдинги столдаги ўқувчининг охирги ўриндиғининг ўртасигача) мактабнинг 5 - 11-синф ўқувчилари учун 35 градусдан ва бошланғич синф ўқувчилари учун 45 градусдан кам бўлмаслиги керак.

49. Ўқувчилар доскани кўришга қийналмаслиги учун бир ўринли парта ва столлар уч қатор қилиб жойлаштирилиши керак.

50. Барча қаторларга биринчи бўлиб кичик ўлчамдаги парта (стол)лар қўйилиши, зарурият бўлганда, катта ўлчамдаги мебеллар доскага яқин бўлган четки қаторларга жойлаштирилиши лозим.

51. Синфлар ва лабораториялардаги ўқувчилар ўтириш жойларини тақсимлашда ўқувчининг саломатлиги ҳолати эътиборга олиниши лозим.

Бунда:

ҳар қандай қатордаги биринчи ва иккинчи столлардаги ўтириш жойлари эшитиш қобилияти паст ўқувчиларга ажратилиши (оғзаки нутқ 2,4 м, шивирлаш эса 0,5 - 1 м масофадан қабул қилинади);

кўриш қобилияти паст ўқувчиларга табиий ёритиш шароити кўпроқ бўлган дераза томондаги чекка столлардан жойлар ажратилиши;

кўзойнак билан кўриш қобилияти яхши бўлган ўқувчилар истаган жойларига ўтиришлари;

ревматизм касалликлари бор, тез-тез ангина ва юқори нафас йўлларининг ўткир шамоллашига мойил ўқувчиларга деразадан узоқроқдаги ўтириш жойлари ажратилиши;

ўқувчиларнинг гавдалари бузилишини профилактика қилиш мақсадида, уларнинг ўсишига мебель рақами мос келиши, охирги қаторда ўтирганлар бир йилда 2 марта жойларини ўзгартиришлари керак.

52. Синф ва хоналарга мебель танлашда ўқувчиларнинг ўсишини оддий оёқ кийимида бўй ўлчагич ёки 2 метрлик махсус ўлчагич ёрдамида ўлчаш лозим.

Бунда:

ўлчагичнинг бир томонидаги 15 см оралиқда бўлинган 1 м дан бошлаб қўлланилиши;

бўлинган оралиқлар орасидаги интервалларда рақамлар ёки мебель гуруҳлари белгилари қўйилиши;

ҳар бир синфда, айниқса, бошланғич синфларда эшик ёнида рангли ўлчагичлар бўлиши, унга мебель гуруҳига мос равишда 15 см кенгликдаги рангли чизиқлар киритилиши;

деворга чизиладиган чизиқлар, хусусан, тўқ сариқ ранг бўйи 100 - 115 см, бинафша ранг бўйи 115 - 130 см, сариқ ранг бўйи 130 - 145 см, қизил ранг бўйи 145 - 160 см, яшил ранг бўйи 160 - 175 см, ҳаво ранг бўйи 175 - 185 см, қора ранг бўйи 185 см дан юқори ўқувчилар учун мўлжалланган бўлиши керак.

53. Ўқувчилар мустақил равишда ўз бўйларини ўлчашлари ва маркалаш ранги бўйича зарур мебелни топишлари ва тиббиёт карталаридан ўқувчиларнинг бўйига оид маълумотлардан фойдаланиш учун бўй кўрсаткичига пойафзалнинг тагчарми ва пошнаси ҳисобидан 2 см қўшиш керак.

5-БОБ. УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДАГИ

ЛАБОРАТОРИЯ ЖИҲОЗЛАРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН

САНИТАРИЯ-ГИГИЕНА ТАЛАБЛАРИ

54. Физика, кимё, биология фанларига мўлжалланган лаборатория хоналари махсус кўргазма столлари билан жиҳозланиши, унда проектор қурилмалари, сув ва канализация, электр энергияси ва вентиляция тизими мавжуд бўлиши керак. Ўқув-кўргазмали қўлланмаларнинг яхши кўринишини таъминлаш учун кўргазма столини подиум (баланд жой, супача)га ўрнатиш керак.

55. Кўргазмали столларнинг асосий параметрлари 4-иловада кўрсатилган ўлчамларга мос келиши лозим.

56. Зарурат туғилганда, стол устки қисми баландлиги 900 мм гача бўлган кўргазмали столлар ўрнатилишига рухсат этилади.

57. Ёрдамчи жиҳозларни жойлаштириш учун стол полкасининг кенглиги камида 360 мм дан, сантехника жиҳозларини жойлаштириш учун стол полкасининг кенглиги камида 250 мм дан иборат бўлиши керак.

58. Лаборатория идишлари ва асбобларини жойлаштириш учун қутиларнинг ички ўлчамлари камида 340х480х65 мм ни ташкил этиши керак.

59. Зарур ҳолларда, кўргазмали ёки қўшимча (суриладиган) столда ердан 700 - 780 мм масофада ўқитувчининг камида 600 мм узунлик ва 300 мм кенгликда ўтирган ҳолда ишлаши учун йиғиладиган ёки суриладиган столдан фойдаланишга рухсат берилади.

60. Столнинг устки қисмининг бурчаги тўмтоқ ясалган ёки 10 - 30 мм радиусда қайрилган бўлиши лозим.

61. Дарснинг амалий қисмини ўтказиш учун мўлжалланган жойда сув етказиш ва канализация, электр энергияси, сиқилган ҳаво (физика лабораторияси) ва сув таъминоти, канализация ва умумий ҳаво тортувчи вентиляцияси (кимё лабораторияси) билан жиҳозланган икки ўринли лаборатория столлари ўрнатилиши керак.

62. Зарур ҳолларда, иш юзаси узунлиги 1300 мм бўлган икки ўринли ва иш юзаси узунлиги 1950 мм бўлган уч ўринли столлар ўрнатилишига рухсат этилади.

63. Зарур ҳолларда, столларнинг устки қисми олд қирраси бўйлаб деворча билан таъминланиши ва бунда деворчанинг баландлиги 60 мм дан ошмаслиги лозим.

64. Раковиналар, жўмраклар ва бошқа жиҳозлар столнинг устки қисмидан камида 230 мм масофада, ўқувчига қаратиб ўрнатилиши керак.

6-БОБ. УМУМИЙ ЎРТА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИДАГИ

ЎҚУВ УСТАХОНА ЖИҲОЗЛАРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН

САНИТАРИЯ-ГИГИЕНА ТАЛАБЛАРИ

65. Ўқув дастурларида мактаб устахоналаридаги машғулотларда ёғоч ва металлга ишлов бериш дарслари кўзда тутилиши мумкин. Бунда, ҳар бир мактаб устахонаси 20 та иш ўрнига мўлжалланган бўлиб, 70 - 90 см оралиқдаги баландлик бўйича созланадиган дастгоҳ билан жиҳозланиши лозим.

66. Дурадгорлик дастгоҳининг оптимал баландлигини ўлчашда:

ўқувчи унинг четига ёнламасига туриши ва унга кафтини қўйиши;

дастгоҳнинг баландлиги ўқувчининг бўйига мос келиши, тирсак бўғими букилмаслиги, билак ва елка тўғри чизиқ ҳосил қилиши лозим.

Чилангар дастгоҳи баландлигини тўғри танлаш учун:

ўқувчи чилангар исканжасига юзи билан туриши ва букилган қўл тирсагини исканжага қўйиши ва бунда қўлнинг текисланган бармоқлари иякка тегиши керак.

Агар дастгоҳлар баландлиги бўйича созланмаса, у ҳолда иш жойи ва ўқувчининг бўйи ўртасидаги тафовут 5, 10 ёки 15 см баландликдаги махсус тагликлар билан қопланиши лозим.

67. Ёғочни арралаётганда боланинг оёқлари оёқ юзаси узунлигига тенг масофада чўзилиши, тиззалари текисланиши, тана бир оз олдинга эгилиши, рандалаётганда эса ўқувчи дастгоҳга ярим бурилиб туриши лозим.

Шунингдек, ўқувчи дастгохда ишлаётганда таянч-ҳаракат тизимига ортиқча юклама тушмаслиги мақсадида чап оёқ оёқ кафти узунлигидан икки баравар узунроқ масофада олдинга чўзилиши, ўнг оёқ чапига нисбатан 70 - 78° бурилиши, тана эса бир оз олдинга эгилиши керак.

68. Металлга ишлов бераётганда ўқувчининг умуртқа поғонаси толиқишининг олдини олиш мақсадида:

ўқувчи ўз гавда ўқига 45° га бурилган исканжага ярим бурилган ҳолатда туриши;

оёқлар оёқ товони кенглигида қўйилиши, чап оёқ олдинга, ўнг оёқнинг кафти ўртаси чап оёқнинг товонига қарши туриши;

тананинг тўғри ҳолатида ўнг елка билак билан тўғри бурчак ҳосил қилиши ва бунда тирсак суягининг ўқи напильник (дастгоҳнинг метални эговлайдиган қисми) ўқи билан деярли тўлиқ бир хил бўлиши лозим.

69. Дастгоҳни жойлаштиришда:

металлни кесишда ўқувчилар тўғри, исканжага ярим бурилган ҳолда туриши;

чап оёқ ярим қадам олдинга чиқиши;

ўнг оёқ орқада бўлиши, оёқ товони 65 - 70° бурчак ости ҳолатда бўлиши кабилар инобатга олиниши лозим.

70. Ўқув устахоналарида станоклар иш хусусиятига боғлиқ ҳолда, табиий ёруғликни ҳисобга олиб жойлаштирилиши лозим.

Дурадгорлик устахонасида дастгоҳлар деразага 45° бурчак остида, ёхуд ёруғлик тушадиган деворга 3 қатор перпендикуляр равишда жойлаштирилиши, шунингдек, орқа ва олди йўналишда дастгоҳлар орасидаги масофа камида 80 см, қаторлараро 120 см ни ташкил этиши лозим.

71. Чилангар устахонасида дастгоҳларни жойлаштиришда ишлов берилаётган деталга ёруғлик олдиндан ёки ўнгдан тушишини инобатга олиш лозим.

Бир ўринли устахонани жиҳозлашда исканжадан исканжагача 90 - 100 см лик масофага риоя қилиш ҳамда дастгоҳларни шахмат тартибда жойлаштириш лозим.

72. Мазкур санитария қоидаларини тузувчилар рўйхати 5-иловада келтирилган.

      

          

Санитария-гигиена талабларига

1-ИЛОВА

Ўтириш ва ётоқ учун мўлжалланган мебелларга

қўйиладиган гигиена талаблари

         

         

           

Санитария-гигиена талабларига

2-ИЛОВА

Корпусли мебелларни ишлаб чиқаришда

уларнинг мустаҳкамлик даражасига

қўйиладиган гигиена талаблари

      

       

        

Санитария-гигиена талабларига

3-ИЛОВА

Ўтириш ва ётоқ учун мўлжалланган

мебелларнинг юмшоқлигига қўйиладиган

гигиена талаблари

        

1-ЖАДВАЛ

         

Изоҳ:

*) юмшоқлик тоифаси ўриндиқ, суянчиқ, ётоқ жойини ҳисобга олган ҳолда аниқланади. Ўтирган ҳолатда ишлаш ва дам олиш учун мўлжалланган мебелнинг юмшоқлик тоифасини суянчиқнинг кўрсаткичлари бўйича аниқланади.

2-ЖАДВАЛ

Ўтириш ва ётоқ учун мўлжалланган

мебелларнинг  тоифасига  боғлиқ  ҳолда

юмшоқлик кўрсаткичларига қўйиладиган

гигиена талаблари*

         

     

Изоҳ:

*) Агар синов пайтида олинган деформация ва юмшоқлик кўрсаткичлари алмашинадиган тоифаларга мос келадиган бўлса, шунингдек, кўрсаткичлар тоифалар орасида бўлган ҳолларда, элементларнинг юмшоқлиги энг паст кўрсаткичга мос келадиган тоифага киритилиши керак.

Мослашувчан ёки эгилувчан асосли ётоқ жойининг юмшоқлик кўрсаткичи (деформация ва юмшоқлик) бир хил тоифа меъёрида бўлиши керак.

Болалар мебелининг юмшоқ элементлари учун юмшоқлик тоифалари белгиланмаган.

          

        

Санитария-гигиена талабларига

4-ИЛОВА

Кўргазмали столларнинг асосий параметрлари

         

        

        

Санитария-гигиена талабларига

5-ИЛОВА

Тузувчилар рўйхати:

        

         

         

Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz).