Ноябрь ойидаги бухгалтер учун фойдали ахборот:
ДСҚ олдинги давр учун ҳисобварақ-фактуралар тақдим этиш бўйича чекловлар бекор қилиниши, ушбу имкониятдан фойдаланган солиқ тўловчиларга эса СКнинг 223-моддасига мувофиқ жарималар қўлланилиши ҳақида хабардор қилди. Солиқ маслаҳатчиси Ирина ПОДОЛЬСКАЯ техник чекловлар учун ҳам, жарима солиш учун ҳам қонуний асослар мавжуд эмас, деб ҳисоблайди. Buxgalter.uz илтимосига биноан эксперт ўз позициясини асослади:
- Хўжалик фаолияти жараёнида баъзан солиқ тўловчи олдинги давр учун электрон ҳисобварақ-фактура тақдим этиш зарур бўладиган вазиятлар юзага келади. Улардан энг кенг тарқалгани - бухгалтер иши кўплигидан пайтни ўтказиб юборди ва ҳисобварақ-фактурани белгиланган муддатларда ўз вақтида тақдим этмади. Бироз муддатдан кейин эса - ҳужжат мавжуд эмаслигини аниқлади. Нима қилиш лозим?
СКнинг 21-моддасига асосан солиқ тўловчи солиқ солиш объектларини ҳисобга олишда, солиқларни ҳисоблаб чиқариш ва тўлашда ўзлари йўл қўйган хатоларни мустақил равишда тузатиш ҳуқуқига эга. Бунинг устига, СКнинг 83-моддаси ўзи илгари тақдим этган солиқ ҳисоботида ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси камайишига олиб келган тўлиқ бўлмаган маълумотларни аниқлаган солиқ тўловчига солиқ ҳисоботига зарур тузатишларни киритиш ва солиқ органига аниқлаштирилган солиқ ҳисоботини тақдим этиш мажбуриятини юклайди.
Бинобарин, солиқ тўловчи олдинги давр учун барча маълумотлар айнан улар тегишли бўлган даврда акс эттирилиши учун ЭҲФни тақдим этишнинг техник имкониятига эга бўлиши керак. Акс ҳолда солиқ тўловчига СКнинг хавфли 223-моддаси - “тушумни ҳисобот давридан кейинги даврга ўтказиш (сотиш ҳажмини ва даромадни (фойдани) қасддан камайтириш)” хавф туғдиради. Агар электрон тизим буни амалга ошириш имконини бермаса, тегишли ҳисобот даври учун тушум қандай акс эттирилади? Солиқ кодекси эса бундай дейди - агар хато солиқ суммасининг камайишига олиб келган бўлса, сиз хатони тузатишингиз шарт.
Солиқ тўловчининг ўз хатоларини тузатиш ҳуқуқларини чеклаш - СКнинг 21 ва 83-моддаларини бузиш ҳисобланади.
Бундан ташқари, СКнинг 9-моддасида белгиланган солиққа оид қонунчилик тамойилларидан бирига асосан, солиқ органлари солиқ муносабатлари доирасида солиқ тўловчилар билан солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларини тўғри бажариш мақсадида ҳамкорлик қилиши шарт ва солиқ тўловчиларнинг қонуний фаолиятига асоссиз тўсиқлар яратишга ҳақли эмас.
Ҳозирги вақтда ушбу чекловлар вақтинча - 10 мартга қадар олиб ташланди, 1 апрелдан бошлаб эса, ДСҚ ваъдасига кўра, бутунлай олиб ташланади. Бироқ идоранинг олдинги давр учун ҳисобварақ-фактура тақдим этиш имкониятидан фойдаланиш ҳолатлари СКнинг 223-моддасида назарда тутилган тегишли жавобгарлик чоралари билан - солиқ базасини яшириш сифатида ҳисобланиши тўғрисидаги огоҳлантириши ҳушёр тортиради. Бунда солиқ базасини яшириш мезони сифатида нимагадир СКнинг 223-моддаси 3-қисми 2-хатбошиси кўрсатилмоқда: “товарларни (хизматларни) реализация қилишдан олинган тушум суммасини ҳисобга олиш регистрларида акс эттирмаслик”. Савол туғилади: ҳисобварақ-фактурани ЭҲФ тизимига киритиш ва ушбу ҳисобварақ-фактура маълумотларини ҳисоб регистрларида акс эттириш санаси ўртасида қандай боғлиқлик мавжуд.Бу ерда ҳисобварақ-фактура нима ва регистр нима эканлигини аниқ тушуниш зарур.
Ҳисобварақ-фактура ўзи нима? Ушбу саволга жавобни 489-сон ВМҚга 2-илова беради: “Ҳисобварақ-фактура сотувчи (етказиб берувчи) томонидан тақдим этилган қўшилган қиймат солиғи суммасини харидор (буюртмачи) ҳисобга олиши учун асос бўладиган бирламчи ҳужжат ҳисобланади. Яъни ҳисобварақ-фактура - бу бирламчи ҳужжат.
Ҳисоб регистри ўзи нима? Ушбу тушунча “Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида”ги Қонунда очиб берилади: “Бухгалтерия ҳисоби регистрлари иккиёқлама ёзув усулига мувофиқ юритиладиган журналлар, қайдномалар, китоблар ва тасдиқланган бланкалардан (шакллардан) иборатдир.
Бухгалтерия ҳисоби регистрларида бошланғич ҳисоб ҳужжатларидаги маълумотлар тизимлаштирилиши ва тўпланиши керак”.
Яъни ҳисоб регистрлари - бу бошланғич ҳужжатларнинг маълумотлари кейинчалик ҳисоб-китоблар, шу жумладан - солиқ базаси учун тизимлаштириладиган ва тўпланадиган солиқ тўловчининг файллари, жадваллари ва бошқа ички ҳужжатлари.
Шу тариқа, СКнинг 223-моддаси бирламчи ҳужжатнинг ўзини кечиктириб расмийлаштирганлик учун эмас, балки ушбу ҳужжат - реализация қилиш бўйича амалга оширилган операция бўйича ҳисобварақ-фактуранинг маълумотлари ҳисоб регистрида акс эттирилмаганлиги учун жавобгарликни белгилайди. Бунда солиқ тўловчи “кечиккан” ҳисобварақ-фактурани айнан товар жўнатиш ёки хизмат кўрсатиш амалга оширилган сана билан расмийлаштиради. Ва ҳисоб регистрларида бундай ҳисобварақ-фактура маълумотларини айнан шу солиқ даври учун акс эттиради. Тегишинча, ушбу ҳисобварақ-фактура маълумотлари ҳам ушбу давр учун солиқ базасига киритилади.
Бу яққол СК ва бошқа норматив ҳужжатларнинг нормаларини ихтиёрий талқин қилишдир.
Бундан ташқари, жарима солиш хавфи СКнинг 83-моддаси 4-қисмига зиддир, унга асосан: “агар аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи солиқ органига солиқни тўлаш муддати ўтгандан кейин тақдим этилган бўлса, солиқ тўловчи бир пайтнинг ўзида қуйидаги шартларга риоя этган тақдирда жавобгарликдан озод қилинади (жарима эса - СКнинг 28-бобига асосан жавобгарлик):
1) аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи у ҳисоблаб чиқарилган солиқ суммаси камайишига (ўзгаришига) олиб келган ҳолатлар солиқ органи томонидан аниқланганлигини ёки солиқ аудити тайинланганлигини билган пайтга қадар тақдим этилган бўлса;
2) аниқлаштирилган солиқ ҳисоботи тақдим этилгунга қадар у етишмаётган солиқ суммасини ва унга тегишли пеняларни тўлаган бўлса.
Бундан ташқари, СКнинг 157-моддасига мувофиқ СКнинг 223-моддасини бузганлик учун назарда тутилган жазо чоралари СКнинг 158 ва 159-моддаларида назарда тутилган тартибда қўлланилади.
Яъни жарима фақат солиқ тўловчи ўз ҳисоб регистрларида у ёки бошқа бирламчи ҳужжатни акс эттирмаганлигини аниқлаган сайёр солиқ текшируви ёки солиқ аудитидан кейин ҳисобланиши мумкин. Шунга ўхшаш норма Солиқ текширувларини ташкил этиш ва ўтказиш тартиби тўғрисида низомда ҳам мавжуд: “Солиқ кодексининг 223 ёки 224-моддаларида назарда тутилган солиққа оид ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишлар Солиқ кодексининг 158-моддасида назарда тутилган тартибда кўриб чиқилади ва кўриб чиқиш натижалари бўйича қарор Солиқ кодексининг 159-моддасида назарда тутилган тартибда қабул қилинади”. Бошқача бўлиши мумкин эмас!
Бироқ солиқчилар СКнинг 223-моддасига биноан жарималарни томонлар олдинги давр учун ҳисобварақ-фактурани расмийлаштирганларидан кейин дарҳол қўллашмоқчи, бунда идоранинг сўнгги хабарларидан буни тушуниш мумкинки - суд ва терговсиз. Тушунарсиз - нима асосида?
Нима учун тегишли давр учун солиқ базасини тўғри аниқлаш ва бюджетга тўланиши лозим бўлган солиқлар суммасини камайтирмаслик (демак – ошириш) мақсадида ўз хатосини тузатиш (эслатиб ўтамиз, бу солиқ тўловчининг ҳуқуқидир) жарима солишга сабаб бўлиши керак? Нима учун мазкур солиқ тўловчи учун Қонун билан берилган ҳуқуқдан фойдаланиш жарима билан жазоланиши керак?
Солиқчиларнинг солиқларни ҳисоблаб чиқариш учун талаб этиладиган барча тартиб-таомилларни ўз вақтида бажаришлари керак бўлган солиқ тўловчиларни интизомга солиш учун интилишлари тушунарли. Ахир олдинги давр учун ҳисобварақ-фактурани тақдим этиш (СКда белгиланган солиқни тўлаш муддати ўтгач) оқибатда мазкур олдинги давр учун солиқнинг ўз вақтида тўланмаслигига олиб келади. Тегишинча, солиқ тўловчига солиқ ўз вақтида тўланмаганлиги муносабати билан бюджетга келтирилган зарардан келиб чиққан ҳолда муайян таъсир чораларини қўлланилиши керак. Ва бундай чоралар СКнинг 110-моддасида белгиланган, унга асосан солиқ тўловчи солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган солиқларни тўлаш муддатини бузган тақдирда у пеня суммасини тўлаши керак.
Бироқ бу ҳали бизнинг солиқ тўловчиларимизни кутаётган барча синовлар эмас. Солиқ органлари давом этишади ва энди бизга шунчаки жўнатишни (ёки хизмат кўрсатишни) масалан, 24 февралда амалга оширилганлиги, шубҳасиз 24 февралда расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактура эса тизимда 26 февралда ёки 5 мартда ўтказилганлиги учун жарималар қўлланилиши хавф солади (яна СКнинг худди шу 223-моддасига биноан ва худди шу мезон бўйича - “... регистрларда акс эттирилмаганлиги”). Бунда реализация қилиш бўйича мазкур айланма айнан февраль учун солиқ базаси ҳисоб-китобига киритилади ва солиқни ҳам солиқ тўловчи февраль учун - 20 мартдан кечиктирмай тўлайди.
Яъни бу ерда, СКнинг 110-моддаси шунчаки солиқ базаси ҳисоб-китобида асос учун ушбу солиқ даври учун амалга оширилган операциялар ҳисобининг февраль регистрига киритилган барча ҳисобварақ-фактуралар маълумотлари қабул қилиниши боис қўлланилиши мумкин эмас.
Солиқ базаси солиқ даври учун (ой ёки чорак) ҳисобварақ-фактуралар бўйича ҳисоб регистрларида акс эттирилган барча реализация қилиш операцияларининг якуний суммаси бўйича аниқланади, алоҳида ҳисобварақ-фактурада қайд этилган товарларни жўнатиш ёки хизматлар кўрсатишнинг аниқ ҳолати бўйича эмас. Солиқ кодекси ҳар бир аниқ жўнатиш ҳолати бўйича солиқ тўлаш мажбуриятини белгиламайди. Солиқ тўловчи ҳисобварақ-фактурани 24 куни эмас, балки 26 куни (бироқ 24 кунига) тақдим этганлигидан ҳеч нарса ўзгармайди, бюджетга зарар мавжуд эмас, унда нима учун жарима хавфи бўй кўрсатмоқда?
Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда ҳеч қаерда ҳисобварақ-фактура жўнатиш кунида расмийлаштирилиши кераклиги айтилмаган. Бунинг устига СКнинг 242-моддаси 1-қисми бошқа изчилликка ҳам йўл қўяди: айланма амалга оширилган сана - бу ёки ҳисобварақ-фактурани расмийлаштириш ёхуд товарларни жўнатиш, агар жўнатилган сана ҳисобварақ-фактура тақдим этилган санадан олдин келса. Ва бу нима учунлиги тушунарли: товарни жўнатишда жуда жиддий ҳужжат - товар-транспорт юкхати (ТТЮ) расмийлаштирилади, у ҳам амалга оширилган битимнинг, ҳам ташилаётган товарнинг қонунийлигини тасдиқлайди.
Бунда, табиийки, ҳисобварақ-фактура албатта айнан жўнатилган сана билан расмийлаштирилган бўлиши керак, ҳатто агар бухгалтер уни тизимга бир неча кундан сўнг киритса ҳам. Бу жараёнда асосийси - бундай ҳисобварақ-фактуранинг маълумотлари солиқ тўловчи томонидан ҳисоб регистрларида акс эттирилган бўлиши ва тегишинча, айнан операция амалга оширилган ой учун солиқ базаси ҳисоб-китобига киритилган бўлиши керак. Ахир ҚҚС бўйича солиқ мажбуриятлари кейинги ойнинг 20 кунидан кечиктирмай бажарилган бўлиши керак.
Ҳисобварақ-фактураларнинг шакллари ҳамда уларни тўлдириш, тақдим этиш ва қабул қилиш тартиби тўғрисида низом фақат тўртта ҳол учун ҳисобварақ-фактурани тақдим этиш санасини чеклайди:
1) корпоратив карталар орқали реализация қилишда (Низомнинг 5-банди) - товарлар, хизматлар реализация қилинган календарь ойнинг охирги санасига қадар;
2) умумлаштирилган ҳолда бир томонлама ҳисобварақ-фактура (Низомнинг 59-банди) хизматлар реализация қилинган календарь ойдан кейинги ойнинг 5 кунига қадар тақдим этилади;
3) ва 4) - узоқ муддат давомида амалга ошириладиган шартномалар бўйича (Низомнинг 6-банди ва 7-банди) ҳисобварақ-фактура хизматлар реализация қилинган ойдан кейинги ойнинг 10 кунига қадар тақдим этилади.
Тўғри, бу ерда ҳам нима учун ҳар ерда турли саналар, нима учун ҳисобварақ-фактураларни тақдим этиладиган барча ҳоллар учун ягона санани белгилаш мумкин эмаслиги унчалик тушунарли эмас. Ва - нима учун айнан 10 куни, балки 15 ёки ҳатто 19 куни эмас? Ахир ҳатто унча йирик бўлмаган корхоналарда ҳам ой учун тақдим этиладиган ҳисобварақ-фактуралар сони минглаб бўлиши мумкин.
Қолган ҳолларда (Низомнинг 5-7-бандларида кўрсатилганлардан ташқари) ҳисобварақ-фактура товарлар жўнатилган (топширилган) ёки хизматлар кўрсатилган календарь санада расмийлаштирилиб тақдим этилади (Низомнинг 4-банди).
Ҳисобварақ-фактуранинг мазкур бирламчи ҳужжат солиқ базасини аниқлашда ҳисобга олиниши керак бўлган муайян солиқ даврига тааллуқли эканлигини у тақдим этилиши керак бўлган сана, яъни - унинг асосида ушбу санада амалга оширилган реализация бўйича солиқ мажбуриятини бажариш муддати белгиланадиган ҳисобварақ-фактурада кўрсатилган реализация қилиш бўйича айланма амалга оширилган сана белгилайди.
P.S.:
Яна ҳисобварақ-фактура ўзи нима эканлиги ҳақида бир неча сўз.
ДСҚ томонидан охирги тарқатилган хабарга асосан “Ҳисобварақ-фактура - ҳақиқатда товарлар жўнатилганлиги ёки хизматлар кўрсатилганлигини тасдиқловчи ҳужжат”. Бироқ янги Солиқ кодекси қоидалари туфайли бу ҳар доим ҳам бундай эмас. Ҳисобварақ-фактура - бу реализация қилиш бўйича айланма амалга оширилганлиги, яъни ҳисобварақ-фактура расмийлаштирилган давр учун солиқ базасининг (хусусан - ҚҚС бўйича) оширилишини тасдиқловчи ҳужжат, бироқ ҳар доим ҳам - реализация қилиш ҳолатининг ўзини тасдиғи эмас. Масалан, қурилиш компаниялари ҳар ойда ҳисобварақ-фактура тақдим этишлари ва ҚҚС бўйича солиқ базасини аниқлашлари керак. Бунда буюртмачи уларга ишлар бажарилганлиги тўғрисидаги далолатномани муддатлари ва ҳажмлари шартномада кўрсатилган қурилишнинг муайян босқичини тугаллаш ҳолати бўйича имзолайди.
Ёки, масалан, компания ваучерни реализация қилди. Бу ахир шунчаки келгусида товарни жўнатиш учун олдиндан тўлов. Бироқ, шунга қарамай, ваучерни реализация қилишда ҳисобварақ-фактура расмийлаштирилган бўлиши керак. Гарчи товарни реализация қилиш ҳолатига қадар ҳали узоқ бўлсада, ушбу сумма ҚҚС бўйича солиқ базасига киритилган бўлиши керак, бироқ ҳозирча фойда солиғи бўйича солиқ базасида акс эттирилиши мумкин эмас (айнан ҳозирча товарни жўнатиш ҳолати мавжуд бўлмаганлиги учун, демак, реализация қилишдан олинган даромад ҳам акс этирилиши мумкин эмас).
Олег ГАЕВОЙ тайёрлади
