Ўзбекистонда билвосита солиқлар: тўловчилар, ставкалар, тўлаш ва ҳисобот топшириш муддатлари

Билвосита солиқлар юридик ва жисмоний шахсларнинг даромадларидан тўғридан-тўғри олинмайди, балки сотиб олинадиган товар ва хизматлар нархига қўшилади. Билвосита солиқлар – бу қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) ва акциз солиғидир.

Материалдан сиз қуйидагиларни билиб оласиз:

• ҚҚС ва акциз солиғи тўловчиси ким эканлигини;
• 2025 йилда Ўзбекистонда қандай ставкалар ва билвосита солиқларни тўлаш муддатлари амал қилишини;
• билвосита ва бевосита солиқлар нима билан фарқ қилишини.

 

– ҚҚС;
– Акциз солиғи;
– Бевосита ва билвосита солиқларнинг фарқи.

 

 

ҚҚС: тўловчилар, амалдаги ставка, тўлаш ва ҳисобот бериш муддатлари

Қўшилган қиймат солиғи товарлар ва хизматларни ишлаб чиқариш ва реализация қилишнинг ҳар бир босқичида олинади. Масалан, ишлаб чиқарувчи товар нархига ҚҚСни киритади, сўнгра улгуржи ва чакана сотувчи сотишда ҚҚСни қўшади. Бунда занжирнинг ҳар бир иштирокчиси олдинги босқичда тўланган ҚҚС суммасини ўзи бюджетга тўлаши керак бўлган суммадан чегириб ташлаши мумкин. ҚҚСни ҳисоблаш ва тўлаш тартибини СКнинг X бўлими тартибга солади.

ҚҚС тўловчилари : 

Солиқ тўловчилар тоифаси	Таърифи
Ўзбекистон юридик шахслари	Ўзбекистонда фаолият кўрсатаётган барча рўйхатдан ўтган компаниялар
Якка тартибдаги тадбиркорлар	Товар ёки хизматларни реализация қилишдан олинган даромади 1 млрд сўмдан ортиқ бўлган жисмоний шахс-тадбиркорлар ёки ихтиёрий равишда ҚҚС тўловчиси сифатида рўйхатдан ўтганлар
Хорижий юридик шахслар	Ўзбекистонда товар/хизматлар реализация қилаётган хорижий компаниялар
Хорижий жисмоний шахслар	Хорижий давлат қонунчилигига мувофиқ ушбу сифатда рўйхатдан ўтган ва Ўзбекистон ҳудудида фаолият кўрсатаётган тадбиркорлар
Ўзбекистонда доимий муассасаси (ДМ) бўлган хорижий юридик шахслар	Ўзбекистонда доимий муассасалари (офислар, филиаллар) бўлган хорижий компаниялар
Оддий ширкат доирасидаги ишончли шахслар	Ширкат ишларини юритиш юклатилган оддий ширкат шартномаси иштирокчилари
Товарларни божхона чегараси орқали кўчирувчи шахслар	Товарлар экспортчилари ёки импортчилари

 

Бундан ташқари, қуйидагилар автоматик равишда ҚҚС тўловчиларига айланадилар :

ҚҚСни кимлар тўлайди	Қачон
Бўш турган бинолар ва тугалланмаган курилиш объектлари эгалари юридик шахслар	Кўчмас мулк объектидан самарасиз фойдаланиш, инвестиция лойиҳасини амалга ошираслик ҳақида хулоса чиқарилган санадан
Марказлашган молиялаштириш манбалари ҳисобидан объектлар қуришни амалга ошираётган юридик шахслар (таъмир бундан мустасно)	Қурилиш бўйича шартнома тузилган санадан
Акциз тўланадиган товарлар (хизматлар) ишлаб чиқарувчилар; фойдали қазилма қазиб олувчилар; ёқилғи бозори операторлари (бензин, газ, дизель); лотерея ташкилотчилари; спиртли ичимликлар, шу жумладан пивони чакана сотувнинг стационар дўконлари; солиқ маслаҳатчилари ташкилотлари	Тегишли рухсатномалар (лицензиялар) олинган ёки ваколатли органга хабарнома берилган санадан
25 га ва ундан ортиқ майдонли суғориладиган ерларга эга бўлган қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчилари (юридик шахслар)	Ер участкасига ҳуқуқни тасдиқловчи ҳужжатлар расмийлаштирилган санадан
Бозорлар ва савдо комплекслари, нотижорат ташкилотлари	Давлат рўйхатидан ўтган санадан
Аудиторлик компаниялари	Аудиторлик хизматлари кўрсатиш бўйича шартнома тузилган санадан

 

2025 йилда ҚҚС ставкаси  қуйидагича:

• 12%;
• 0% – СК 260-моддаси 1-қисмида кўрсатилган товар ва хизматлар учун. Уларга қуйидагилар киради:

– экспорт божхона тартибида Ўзбекистон ҳудудидан олиб чиқилган товарлар;

– Ўзбекистон божхона ҳудудида қайта ишлаш божхона тартибига олдиндан жойлаштирилган ва Ўзбекистон ҳудудидан олиб чиқилган товарлар ҳамда бундай товарларни қайта ишлаш маҳсулотлари;

– Ўзбекистон ҳудудидан олиб чиқилган захиралар (ҳаво кемаларининг нормал эксплуатациясини таъминлаш учун ЁММ ва ёқилғи);

– хорижий товарларни Ўзбекистонга келиш жойидаги божхона органидан Ўзбекистон ҳудудидан кетиш жойидаги божхона органигача ташишда божхона транзити божхона тартибига жойлаштирилган товарларни ташиш билан бевосита боғлиқ хизматлар;

– халқаро ташишлар билан боғлиқ хизматлар.

ҚҚСни ҳисоблашнинг энг умумий алгоритми қуйидагича:

1. Реализациядан ҳисобланган ҚҚС суммасини аниқлаш;
2. Сотиб олинган товар ва хизматлар бўйича кирувчи ҚҚСни чегириб ташлаш;
3. Олинган фарқ – бу бюджетга тўлаш керак бўлган солиқ суммаси.

 

ҚҚСни тўлаш ва ҳисобот бериш муддатлари

ҚҚС тўловчилари солиқ ҳисоботини ўтган солиқ даврининг кейинги ойининг 20-санасидан кечиктирмай тақдим этадилар . Солиқ даври – бир ой .

Солиқ ҳам ўтган солиқ даврининг кейинги ойининг 20-санасидан кечиктирмай тўланади .

Масалан, 2025 йил май ойи учун ҚҚС бўйича солиқ ҳисоботи 2025 йил 20 июндан кечиктирмай тақдим этилиши керак. Шунингдек, ушбу санадан кечиктирмай солиқ ҳам тўланиши керак.

 

Акциз: тўловчилар, амалдаги ставкалар, тўлаш ва ҳисобот бериш муддатлари

Акциз солиғи муайян товарлардан, одатда – истеъмолчининг соғлиғига ва атроф-муҳитга салбий таъсир кўрсатиши мумкин бўлган товарлардан олинади. Мазкур солиқ ишлаб чиқариш ёки импорт даражасида қўлланилади ва товар нархига киритилади, бу уни истеъмолчи учун якуний қийматнинг қисми қилади. Акциз солиғини ҳисоблаш ва тўлаш тартибини СКнинг XI бўлими тартибга солади.

Акциз солиғи тўловчилари :

• акциз тўланадиган товарлар ишлаб чиқарувчилар;
• табиий газни реализация қилувчилар;
• бензин ва дизель ёқилғисини якуний истеъмолчиларга реализация қилувчилар;
• акциз тўланадиган товар ишлаб чиқариш билан боғлиқ фаолият юритувчи оддий ширкатдаги ишончли шахслар;
• акциз тўланадиган товарларни божхона чегараси орқали кўчирувчи шахслар;
• доимий муассасалар орқали Ўзбекистонда фаолият кўрсатувчи, акциз тўланадиган товарлар ишлаб чиқарувчи ёки импорт қилувчи хорижий компаниялар.

Акциз солиғи ставкалари қуйидагилар бўлиши мумкин :

• адвалорли – товар ёки хизмат қийматидан фоиз кўринишида;
• қатъий белгиланган – натура ифодасида ўлчов бирлигига муайян солиқ суммаси кўринишида;
• комбинациялашган – солиқ товар қийматидан фоиз ва қатъий белгиланган сумма қўшилган ҳолда ҳисобланади.

2025 йилдаги асосий ставкалар:

Товар тури	Ставка
Фильтрли, фильтрсиз папирослар, папирослар, сигарилла (сигарит), биди, кретек	2025 йил 1 январдан ишлаб чиқариладигани бўйича – 300 000 сўм, импорт қилинадигани бўйича – 330 000 сўм; 2025 йил 1 июлдан иккаласи бўйича ҳам – 340 000 сўм (ставкалар тенглаштирилади)
Чекиладиган, ўрамали тамаки	1 кг учун 600 000 сўм
Этил спирти	1 л учун 15 000 сўм
Ароқ, коньяк ва бошқа спиртли маҳсулотлар	– Импортда: 1 л учун 76 000 сўм; – ишлаб чиқариладиганига: 1 л учун 44 000 сўм
Хушбўйлаштирувчи ёки ранг берувчи қўшимчаларсиз оқ шакар	20%
Газли ичимликлар	1 л учун 500 сўм
Энергетик ва тетиклаштирувчи ичимликлар	1 л учун 2 000 сўм
Табиий газ	12%
АИ-80 ва ундан юқори бензин	1 л учун 525 сўм ва 1 т учун 700 000 сўм
АИ-91 ва ундан юқори бензин	1 л учун 470 сўм ва 1 т учун 621 000 сўм
Дизель ёқилғиси	1 л учун 525 сўм ва 1 т учун 635 000 сўм
Суюлтирилган газ	1 л учун 525 сўм ва 1 т учун 1 000 000 сўм
Сиқилган газ	1 куб м учун 750 сўм

 

Акциз тўланадиган товарларга оид ставкаларнинг тўлиқ рўйхати СК 289-1–289-3-моддаларда келтирилган.

 

Акциз солиғини тўлаш ва ҳисобот бериш муддатлари

Акциз солиғи бўйича ҳисобот солиқ ҳисобини юритиш жойи бўйича солиқ органларига ҳар ойлик солиқ даврининг кейинги ойининг 10-санасидан кечиктирмай тақдим этилади . Солиқ даври – бир ой .

Акциз солиғи суммаси солиқ ҳисоботини тақдим этиш муддатидан кечиктирмай, яъни – солиқ даврининг кейинги ойининг 10-санасидан кечиктирмай тўланади . Акциз тўланадиган товарларни олиб киришда солиқ божхона қонунчилиги билан белгиланган муддатларда тўланиши керак. Акциз марка билан белгиланиши керак бўлган олиб кирилган товарлар солиғи акциз маркаларини сотиб олишдан олдин тўланади.

 

Билвосита солиқлар: таърифи, хусусиятлари, фарқлари

Билвосита солиқлар – бу товар ва хизматлар нархига қўшиладиган солиқлардир. Улар харид қилиш босқичида олинади, сотувчи эса солиқ суммаларини бюджетга ўтказади.

Бевосита солиқлар, масалан, фойда солиғи ёки ЖШДС солиқ тўловчининг даромадидан бевосита олинади.

Билвосита ва бевосита солиқларнинг солиштирмаси:

Белги	Билвосита солиқлар	Бевосита солиқлар
Тўловчи ким	Амалда – харидор – товар ва хизмат нархи орқали, юридик жиҳатдан – сотувчи ёки импорт қилувчи	Жисмоний, юридик шахс ёки солиқ агенти
Солиққа тортиш объекти	Товар ва хизматларни реализация қилиш бўйича айланма	Даромад, фойда, мулк
Олиш механизми	Якуний нархга киритиш, сотувчи йиғувчи вазифасини бажаради	Ушлаб қолиш ёки ҳисоблаш