Умумий овқатланиш корхоналари учун солиқ имтиёзлари: нега яхши ташаббуслар «қоғозда» қолмоқда

Президентнинг 30.08.2024 йилдаги ПФ-132-сон Фармони умумий овқатланиш корхоналари учун қутқарув доираси бўлиши, уларга тўланган ҚҚСнинг бир қисмини қайтариш ва фойда солиғи ставкасини 50 фоизга камайтириш ҳуқуқини бериши керак эди. Бироқ, амалда техник ва бюрократик тўсиқлар туфайли бу имтиёзларни олиш деярли имконсиз бўлиб чиқди.

Buxgalter.uz илтимосига биноан Тошкент шаҳридаги ресторанлардан бирининг мисолида, қонун бўйича тегишли имтиёзлардан фойдаланишга ҳаракат қилганда енгиб бўлмас тўсиқларга дуч келган вазиятни солиқ маслаҳатчиси Гулнора ЭРГАШЕВА шарҳлаб берди:

 

ҚҚСни қайтариш: техник тузоқлар

07.11.2024 йилдаги 745-сон ВМҚга асосан 2025 йил 1 январдан бошлаб ушбу фаолият туридан келадиган даромади умумий даромадининг камида 90 фоизини ташкил этадиган умумий овқатланиш корхоналари тўланган ҚҚСнинг бир қисмини қайтариш ҳуқуқига эга. Бироқ, my3.soliq.uz тизимида қайтаришни расмийлаштиришга уринганда иккита асосий муаммо юзага келади:

1. Ортиқча тўлов муаммоси. Агар компанияда ҚҚС бўйича ортиқча тўлов бўлса ва маълум бир ҳисобот даври учун суммани тўлиқ ҳажмда тўламаса (фақат ортиқча тўловни ҳисобга олган ҳолда талаб қилинадиган қисминигина тўласа), тизим хатолик беради: «Танланган давр учун солиқ тўлиқ тўланмаган».

2. Товар айланмасининг сунъий бўлиниши. Тизим МХИК кодлари асосида ичимликлар реализациясини (шу жумладан муассасанинг ўзида тайёрланганларни – чой, қаҳва, лимонадлар) умумий овқатланиш хизматларининг бир қисми сифатида тан олмайди. Натижада хатолик юзага келади: «Cheklar va faktura bo'yicha tushumning ulushi 90% dan kam».

Бу парадоксал вазиятни юзага келтиради: таомлар ва ичимликларни тайёрлайдиган ва 56100 «Ресторанлар ва озиқ-овқат етказиб бериш хизматлари» расмий ИФУТ кодига эга бўлган ресторан, солиқ тизими фикрича, тўлиқ маънода умумий овқатланиш корхонаси ҳисобланмайди.

 

Фойда солиғи ставкасини пасайтириш: кутилмаган талаблар

Фойда солиғи ставкасини 50 фоизга камайтириш билан боғлиқ вазият яна ҳам абсурдроқ. Ушбу имтиёзни худди шу тизимда расмийлаштиришга уринганда хатолик юзага келади: «Сизнинг фаолият турингиз умумий овқатланиш эмас».

Бунда солиқ хизмати вакиллари оғзаки равишда, агар корхона 90% мезонига мос келмаганлиги туфайли ҚҚС бўйича имтиёз ололмаса, у автоматик равишда фойда солиғи бўйича имтиёз олиш ҳуқуқидан ҳам маҳрум бўлишини тушунтирадилар.

Муҳим жиҳат: Президентнинг ПФ-132-сон Фармонида фойда солиғи бўйича имтиёз олиш учун 90 фоизлик чегара ҳақида эслатма йўқ. Бундан ташқари, Фармонга кўра, имтиёз умумий овқатланиш соҳасида асосий фаолият тури бўлган корхоналарга нисбатан қўлланилиши керак, бу рўйхатга олиш маълумотлари билан тасдиқланади.

Расмий каналлар орқали адолатга эришиш учун уринишлар нолга тенг натижа беради, доира ёпилади:

1) корхона Иқтисодиёт ва молия вазирлигига мурожаат қилади;

2) Иқтисодиёт ва молия вазирлиги сўровни Солиқ қўмитасига йўналтиради;

3) Солиқ қўмитаси уларни қўллаш амалиётини тушунтирмасдан, меъёрий ҳужжатлар қоидаларини иқтибос келтириб, расмий жавоб беради;

4) Иқтисодиёт ва молия вазирлигига такрорий мурожаат қилинганда, эҳтимол, яна шундай ёзишмалар доираси бўлади.

 

Тизимли зиддиятлар

Вазият таҳлили бир нечта асосий зиддиятларни аниқлайди:

1. Техник ва юридик. Солиқ маъмуриятчилигининг дастурий-аппарат комплекси меъёрий ҳужжатларда назарда тутилмаган қўшимча талабларни белгилайди.

2. Кенгайтирилган талқин. Солиқ органлари умумий овқатланиш хизматларидан олинган даромаднинг 90% улуши талабини барча имтиёз турларига ўзбошимчалик билан тарқатадилар, ҳолбуки Президент Фармонида фойда солиғи бўйича имтиёз учун бундай чеклов йўқ.

3. Зиддиятли таснифлаш. Техник жиҳатдан таомлар ва ичимликлар сотишдан тушган даромадлар ажратилади, ҳолбуки ҳар иккала фаолият тури ҳам умумий овқатланиш хизматларининг ажралмас қисми ҳисобланади.

 

Умумий овқатланиш корхоналари нима қилиши керак?

Ушбу вазиятда қуйидаги қадамларни тавсия қилиш мумкин:

1. Аниқ саволлар билан такрорий мурожаат. ДСҚнинг қониқарсиз жавоби тўғрисида кўрсатиб, ИМВга хат юбориш ва аниқ тушунтиришлар беришни сўраш: нега фойда солиғи бўйича имтиёзга 90% мезони қўлланилмоқда ва нега ҳисоб-китобдан ичимликлар чиқарилган.

2. Жамоавий мурожаат. Шунга ўхшаш муаммога дуч келган бошқа умумий овқатланиш корхоналари билан бирлашиш ва Президент ҳузуридаги Тадбиркорлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича вакилга жамоавий мурожаат юбориш.

3. Судга мурожаат қилиш йўли. Сўнгги чора сифатида, Президент фармони қоидаларига зид бўлган талаблари далилидан фойдаланиб, солиқ органларининг ҳаракатларига қарши Иқтисодий судга мурожаат қилиш имкониятини кўриб чиқиш.

Юзага келган вазият юқори давлат даражасидаги эзгу ниятларнинг ахборот тизимларининг техник созламалари ва маҳаллий даражадаги бюрократик тўсиқлар туфайли қандай йўққа чиқарилишини яққол намойиш этади.

Тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича давлат сиёсатини самарали амалга ошириш учун тегишли фармон ва қарорларни қабул қилиш билан чекланмай, балки солиқ маъмуриятчилигининг дастурий-техник воситаларини ўз ичига олган давлат бошқарувининг бутун вертикали томонидан уларнинг бир хил ва тўғри қўлланилишини таъминлаш керак.

Ушбу муаммони ёритиш ваколатли органлар эътиборини жалб қилишга ва умумий овқатланиш корхоналарига давлат томонидан берилган имтиёзлардан амалда фойдаланиш имконини берадиган ечимни топишга ёрдам беради деган умид қолмоқда.

 

Юлия ТАРШИЛОВА тайёрлади