Агар қоғоз шаклидаги ҳисобварақ-фактуралар ўзини намоён қилган бўлса, нима қилиш лозим?

Ўтган йилнинг I ярим йиллиги учун ҚҚС ҳисоб-китобларини қайта топшираётган бухгалтерлар боқимонда ҳақида билдиришнома олишди. У қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактура бўйича ҳисобга олинган ҚҚС ҳисобига ҳосил бўлади.

Buxgalter.uz илтимосига биноан вазиятни солиқ консультанти Гулнора ЭРГАШЕВА шарҳлаб берди. Эксперт бухгалтерларга 2020 йил I ярим йиллиги учун ҳисоб-китобни қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактура бўйича ҳисобга олишни инобатга олган ҳолда қайта топширишга имкон бериш зарур, деб ҳисоблайди.

- Бундай вазият 2020 йил июлдан бошлаб 10006_14 код билан ҚҚС ҳисоб-китобининг янги шакли жорий этилганлиги, ундаги 4 ва 5-иловалар автоматик тарзда тўлдирилиши туфайли юзага келган. У қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактуралар бўйича ҚҚС суммасини ҳисобга олиш имконини бермайди. Ва бугун бу - унинг ёрдамида ҚҚС ҳисоб-китобини топшириш ёки қайта топшириш мумкин бўлган ягона ишчи шакли.

«Янги технологиялар» ИАМда вазиятни 2020 йил 1 январда кучга кирган СКнинг 47-моддаси хатбошилари билан шарҳлашади: “Товарларни (хизматларни) реализация қилишда юридик шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорлар, агар мазкур моддада бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, ушбу товарларни (хизматларни) сотиб олувчиларга ҳисобварақ-фактурани тақдим этиши шарт. Ҳисобварақ-фактура, қоида тариқасида, электрон ҳисобварақ-фактураларнинг ахборот тизимида электрон шаклда расмийлаштирилади”.

Қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактуралар бўйича ҳисобга олишни эътиборга олган ҳолда ҚҚСни қайта топшириш имконияти мавжуд эмаслигини мулоҳаза қилиб, ИАМ ва Солиқ қўмитасида бу нормани - фақат электрон шаклда ҳисобварақ-фактураларни шакллантиришга йўл қўядиган норма сифатида қатъий талқин қилишади. Бу - хато фикр!

Айниқса Юридик ва жисмоний шахсларга солиқ солиш тартибига 2020 йил 1 январдан киритилаётган ўзгаришлар тўғрисида ахборот хабарининг 8-бандида: “Кўп сонли солиқ тўловчиларни электрон ҳисобварақ-фактура операторларига улаш зарурати туфайли, 2020 йил 1 июлга қадар солиқ органлари белгиланган тартибни бузганлик учун жавобгарлик чораларини қўлламайдилар”, дейилган. Шунга асосланиб, ҳисобварақ-фактурани электрон шаклда расмийлаштириш мураккаб бўлган ҳолларда, бухгалтерлар ҳолатдан ҳужжатни қоғоз шаклида расмийлаштирган ҳолда чиқишган.

Бундан ташқари, 2020 йил I чоракда  электрон ҳисобварақ-фактура тизимининг ишлаши билан боғлиқ кўплаб ташкилий масалалар ҳал қилинмай қолганди. Хусусан, СКнинг 47-моддаси нормасига тушунтиришни - ҳисобварақ-фактура, қоида тариқасида, электрон ҳисобварақ-фактураларнинг ахборот тизимида электрон шаклда расмийлаштирилади - биз фақат 2020 йил августда 14.08.2020 йилдаги 489-сон ВМҚ қабул қилиниши билан олдик, бу қарор билан Ҳисобварақ-фактураларнинг шакллари ҳамда уларни тўлдириш, тақдим этиш ва қабул қилиш тартиби тўғрисида низом тасдиқланган.

Ушбу низомнинг 10-бандида қуйидагилар белгиланган:

• ҳисобварақ-фактуралар электрон шаклда расмийлаштирилади ва уларнинг сақланиши ҳамда ҳисоби юритилиши электрон ахборот тизимида амалга оширилади. Истисно - солиқ тўловчилар томонидан давлат сирига тааллуқли бўлган хўжалик операциялари амалга оширилиши;
• товарларни (хизматларни) сотиб олувчи фақат электрон шаклда қабул қилинган ҳисобварақ-фактураларда акс эттирилган ҚҚС суммасини ҳисобга олишга ҳақли.

2020 йил 14 августга қадар қонунчиликда шунга ўхшаш нормалар бўлмаган.

Бунда 489-сон ВМҚ чиққанидан кейин ДСҚ томонидан муайян муддатдан кейин ҚҚС ҳисоб-китобини қайта топширишда қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактура бўйича ҳисобга олинган суммаларни ҳисобга олиш имконияти бўлмаслиги ҳақида ҳеч қандай огоҳлантиришлар берилмаган. Агар регулятор томонидан бундай тушунтириш берилганида, солиқ тўловчилар олдиндан ҳаракатга тушишарди ва қоғоз шаклидаги ҳисобварақ-фактуралар бўйича маълумотларни ЭҲФ тизимига киритган бўлишарди.

Эътиборни шунга қаратмоқчиманки, 2020 йил I ярим йиллик учун ҳисобварақ-фактураларнинг барибир қоғоз шаклида қолиб кетган аксарият қисми - бу давлат ташкилотлари, коммунал хизмат кўрсатиш ва алоқа соҳаси корхоналари билан тузилган битимлар бўйича ҳисобварақ-фактуралар.

Менинг назаримда, юзага келган вазиятдан чиқишнинг фақат битта қонуний ва адолатли йўли мавжуд - ДСҚ солиқ тўловчиларга 2020 йил биринчи ярим йиллиги учун ҳисоб-китобларни 10006_13 коди билан ҚҚС ҳисоб-китобининг эски шаклидан фойдаланган ҳолда қайта топшириш имкониятини бериши керак. У қоғоз шаклида расмийлаштирилган ҳисобварақ-фактуралар бўйича ҚҚСни ҳисобга олиш имконини беради.

Олег ГАЕВОЙ тайёрлади