Бухгалтерия ҳисоби ва солиқ солиш мақсадларида амортизация ҳисоблашнинг фарқи

2022-йил 7 май

Бухгалтерия ҳисоби ва 2022 йил 1 январдан бошлаб СКга киритилган ўзгартиришларни ҳисобга олган ҳолда фойда солиғи ҳисоб-китоби мақсадларида амортизация ҳисоблашда фарқни қандай тўғри тушуниш лозимлигини “Норма” экспертлари Наталья МЕМЕТОВА ва Олег ЦОЙ тушунтиришди:

– Қулайлик учун асосий фарқларни солиштириш жадвалида кўриб чиқамиз:

Бухгалтерия ҳисоби (БҲМС бўйича)	Фойда солиғи
АВ амортизациясини ҳисоблаш : объект АВлар таркибига қабул қилинган ойдан кейинги ойнинг 1-санасидан бошланади; объектнинг амортизацияланадиган қиймати тўлиқ сўндирилган ёки бу объект балансдан ҳисобдан чиқарилган ойдан кейинги ойнинг 1-санасида тўхтатилади	2022 йилдан бошлаб амортизация қилинадиган актив (шу жумладан ҳуқуқлари давлат рўйхатидан ўтказилиши лозим бўлган амортизация қилинадиган актив бўйича) амортизацияни ҳисоблаш : ушбу актив (у давлат рўйхатидан ўтказилган санадан қатъи назар) фойдаланишга топширилган санадан эътиборан бошланади; активнинг қиймати тўлиқ ҳисобдан чиқарилган санадан эътиборан ёки актив амортизация қилинадиган активлар таркибидан ҳар қандай асосларга кўра чиқарилганда тугатилади
Амортизация нормалари корхонанинг ҳисоб сиёсатида АВнинг баҳоланган фойдали хизмат муддати (маҳсулот) ва амортизация ҳисоблаш усулига боғлиқ ҳолда белгиланади	Амортизация нормалари солиқ солиш мақсадларида ҳисоб сиёсатида белгиланади. Улар амортизация харажатлари чегириладиган харажатларга киритиладиган нормалардан ошмаслиги керак
Амортизация қуйидаги усулларни қўллаш йўли билан ҳисобланади : амортизацияни тенг маромли (тўғри чизиқли) ҳисоблаш; бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда ҳисоблаш (ишлаб чиқариш усули); икки карра амортизация меъёри билан қолдиқни камайтириш усули; йиллар суммаси усули (кумулятив усул)	Амортизацияни ҳисоблаш тўғри чизиқли усул орқали амалга оширилади
АВнинг бошланғич (тиклаш) қиймати қайта баҳоланган ҳолатларда кейинги ҳисобланадиган амортизация қайта баҳоланган қиймат ҳисобидан амалга оширилади	Амортизация бўйича чегириладиган харажатларни аниқлашда фақат 2021 йил 1 январга қадар ўтказилган қайта баҳолаш натижалари ҳисобга олинади
СКнинг 306-моддаси 7-қисмининг 9-11-бандларида келтирилган активлар амортизация қилиниши лозим	Қуйидаги активлар амортизация қилинмайди : бюджет ташкилотларининг активлари (бундан тадбиркорлик фаолияти амалга оширилиши муносабати билан сотиб олинган ва фойдаланиладиган амортизация қилинадиган активлар мустасно); мақсадли молиялаштиришнинг бюджет маблағлари ҳисобига сотиб олинган (яратилган) активлар. Мазкур норма солиқ тўловчи томонидан хусусийлаштириш чоғида олинган амортизация қилинадиган активга нисбатан қўлланилмайди; Президентнинг ёки Вазирлар Маҳкамасининг қарорлари, шунингдек Ўзбекистоннинг халқаро шартномалари асосида текин олинган активлар; грантлар, инсонпарварлик ёрдами ва мақсадли тушумлар ҳисобидан олинган, сотиб олинган ёки яратилган активлар ; телекоммуникация тармоқларидаги тезкор-қидирув тадбирлари тизимининг текин олинган техник воситалари; инвестор ва давлат мулкини бошқариш бўйича ваколатли давлат органи ўртасида тузилган шартномага биноан инвестиция мажбуриятлари сифатида киритиладиган актив; солиқ ва божхона имтиёзлари берилиши натижасида бўшаган маблағлар ҳисобидан олинган, сотиб олинган ёки яратилган актив

Эътибор беринг

Фойда солиғи ҳисоб-китобида сиз амортизацияни 306-моддада белгиланганидан пастроқ нормалар бўйича ҳисоблашга ҳақлисиз

Мисол

Бир хил нормаларда АВ амортизацияси ҳисоби

СКда машиналар ва ускуналар (транспорт ускуналаридан ташқари) бўйича амортизация нормаси - 20%, бу улардан 5 йил мобайнида (100 : 20) фойдаланишни назарда тутади.

Корхона ишлаб чиқариш ускунасини сотиб олди, ундан 8 йил давомида фойдаланиш ниятида. Ҳисоб сиёсатида бухгалтерия ҳисоби мақсадларида ушбу ускуна бўйича амортизация нормаси 12,5% миқдорида (100 : 8) белгиланган.

Солиқ кодекси СКнинг 306-моддасида белгиланганидан пастроқ амортизация нормаларини қўллаш имконини бериши боис, корхона 12,5% нормани солиқ солиш мақсадларидаги ҳисоб сиёсатида ҳам мустаҳкамлаб қўйди.

Мисол

Турли нормаларни қўллаган ҳолда АВ амортизацияси ҳисоби

Солиқ кодекси СКнинг 306-моддасида белгиланган нормалар доирасида амортизация нормаларини қўллаш имконини бериши боис, корхона 20% нормани солиқ солиш мақсадларидаги ҳисоб сиёсатида ҳам мустаҳкамлаб қўйди.

Мазкур ҳолатда вақтинча фарқ юзага келади. Бухгалтерия ҳисоби мақсадларида амортизация муддати 8 йилни ташкил этади, фойда солиғи ҳисоб-китоби мақсадларида эса ускуна қиймати 5 йилда харажатларга ҳисобдан чиқарилади.

Мисол

Бухгалтерия ҳисобида нормалар СК бўйича энг юқори нормалардан юқори бўлган тақдирда АВ амортизацияси ҳисоби

СКда автотранспорт воситалари бўйича амортизация нормаси - 20%, бу улардан 5 йил мобайнида (100 : 20) фойдаланишни назарда тутади.

Корхона енгил автомобиль сотиб олди, ундан 4 йил давомида фойдаланишни кўзламоқда, шу муносабат билан ҳисоб сиёсатида бухгалтерия ҳисоби мақсадларида амортизация нормаси 25% миқдорида (100 : 4) белгиланган.

Фойда солиғи ҳисоб-китобида корхона харажатлар таркибида фақат СК бўйича норма доирасида амортизация суммасини, яъни йилига 20%ни чегиришга ҳақли.

Амортизация суммасидаги фарқ жорий йилда чегирилмайди, бироқ кейинги даврларда чегирилади.

Қуйидаги мақсадларда амортизация ҳисоблаш тартиби тўғрисида батафсил ўқинг:

бухгалтерия ҳисоби мақсадларида, “Асосий воситалар. Амортизация” бўлимида тавсияларга қаранг;
фойда солиғи ҳисоб-китоби мақсадларида, “Солиқни ҳисоблаб чиқариш мақсадида амортизация харажатлари қандай ҳисобланади” тавсияга қаранг.

Қиймати БҲМнинг 50 бараварига тенг ва ундан кам бўлган активларни АВга киритиш мумкинми

Ташкилотлар бир бирлик (тўплам) учун қиймати БҲМнинг 50 бараварига тенг ва ундан кам бўлган активни АВ таркибида ҳисобга олишлари мумкин, агар ундан 1 йилдан ортиқ фойдаланиш назарда тутилса (муайян чекловларни ҳисобга олган ҳолда).

Ушбу имконият ҳам бухгалтерия ҳисоби мақсадлари учун , ҳам фойда солиғи ҳисоб-китобида назарда тутилган.

Асосийси - ушбу қоидани бухгалтерия ҳисоби ва солиқ солиш мақсадларидаги ҳисоб сиёсатига киритиш.

Кейинчалик АВ амортизацияси умумий тартибда ҳисобланади.

“Қандай активларни асосий воситаларга киритиш мумкин” мавзусидаги тавсияда батафсил қаранг.