Президентнинг МҲХСга оид янги қарори қабул қилиниши билан нима ўзгаради

27 июлда regulation.gov.uz да президент қарори лойиҳаси ID-101485 муҳокамаси якунланмоқда. Ҳужжат республикада яқин йиллар учун бухгалтерия ҳисоби ва МҲХС ривожланиш йўналишларини белгилайди.

Бу ПҚ кимга ва қандай таъсир қилиши, шунингдек муҳокама босқичида қандай зиддиятлар аниқланганлиги ҳақида buxgalter.uz илтимосига кўра солиқ маслаҳатчиси, "ICONSULTANT" Солиқ маслаҳатчилари ташкилоти директори Иродахон АББОСХОНОВА ҳикоя қилди: 

Ким МҲХСга мувофиқ ишлаши керак

Муҳокама қилинаётган норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг асосий янгилиги - бу №ПҚ-4611-сонли қарорга ўзгартиришлар киритиш - МҲХСга ўтиш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида.

Лойиҳанинг тушунтириш хатида ишлаб чиқувчилар МҲХСга ўтиши керак бўлган 2632 та хўжалик субъектининг барчаси ҳам бунинг учун етарли молиявий имкониятларга эга эмаслигини таъкидлашган. Шунинг учун №ПҚ-4611-сонли қарорга қуйидаги ўзгартиришлар киритиш режалаштирилмоқда:

1)      МҲХС бўйича учта мутахассис бўлиши талаби 2027 йил бошигача кечиктирилади, бу вақтгача ушбу норма тегишли бўлган компаниялар камида битта шундай мутахассисга эга бўлиши етарли. Фикримча, бу таклиф тўлиқ асосли;

2)      МҲХС бўйича ҳисоб юритиш талабини қуйидагиларга нисбатан қўллаш таклиф этилмоқда:

• тижорат банклари,
• суғурта ташкилотлари,
• йирик солиқ тўловчилар,

шу жумладан МҲХСга мувофиқ бухгалтерия ҳисобини юритувчи ва молиявий ҳисобот тузувчи, қуйидаги мезонларга мос келувчи субъектлар:

• ҳисобот йили якунлари бўйича активларининг баланс қиймати 200 минг БҲМдан ошган,
• сўнгги икки кетма-кет йилда товар ва хизматлар реализациясидан йиллик даромади 500 минг БҲМдан ошган,
• ходимларнинг ўртача сони йил давомида 250 кишидан ортиқ бўлган.

Санаб ўтилган тадбиркорлик субъектлари МҲХСни жорий этиш жараёнини 2025 йил 31 декабргача тўлиқ якунлашлари керак.

Агар бу таклиф тасдиқланса, МҲХС бўйича ҳисоб юритиш талаби татбиқ этиладиган йирик солиқ тўловчилар сони камаяди.

Шу билан бирга, ҳужжатда зиддият мавжуд. Лойиҳанинг 1-иловасида жамоат манфаатларини ифодаловчи ташкилотлар тоифасига қуйидаги тадбиркорлик субъектлари киритилган:

• ҳисобот йили якунлари бўйича активларининг баланс қиймати 200 минг БҲМдан ошган,
• сўнгги икки кетма-кет йилда товар ва хизматлар реализациясидан йиллик даромади 500 минг БҲМдан ошган,
• ходимларнинг ўртача йиллик сони 250 кишидан ортиқ бўлган.

1-иловада ушбу тоифанинг солиқ маъмурчилиги жойи кўрсатилмаган. Бироқ кейинчалик лойиҳа матнидан Йирик солиқ тўловчилар тоифасига кирувчи субъектлар ҳақида гап кетаётгани маълум бўлади.

Амалиётда корхона ушбу мезонларга мос келса-да, йирик солиқ тўловчилар рўйхатида турмаслиги ҳолатлари учраши мумкин. Шунинг учун ушбу тафовутни бартараф этиш ва лойиҳа муаллифлари нимани назарда тутганини аниқлаштириш мақсадга мувофиқ.

 

Молиявий ҳисоботни топшириш даврийлиги қандай ўзгаради

Яна бир ҳужжатга - №ПҚ-419 - ҳисоботларни тақдим этиш ва архив ҳужжатларини сақлаш тартибини оптималлаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги қарорга ўзгартиришлар киритиш режалаштирилмоқда. Йирик солиқ тўловчилар учун чораклик молиявий ҳисоботни топширишдан озод қилувчи нормани қайтармоқчилар.

Бу ташаббус миллий қонунчиликнинг беқарорлигини яққол намойиш этади. Бундан ташқари, мен баъзи  асослар тўғри келтирилган деб ҳисобламайман:

• чораклик молиявий ҳисобот маълумотлари бюджетга солиқлар тушумига таъсир қилмайди, бюджетга солиқлар тушуми учун асосий ҳужжат солиқ ҳисоботи маълумотлари ҳисобланади;
• даромадларни прогнозлаш макроиқтисодий кўрсаткичлар ва солиқ ҳисоботи маълумотлари асосида амалга оширилади.

Ҳа, тушунтириш хатида қайд этилганидек, АҚШ, Канада ва Жанубий Кореяда чораклик ҳисобот тақдим этиш талаби мавжуд. Лекин у асосан фонд биржасида акциялари сотиладиган оммавий компанияларга нисбатан қўлланилади, барча корхоналар ёки йирик солиқ тўловчиларга эмас.

 

МҲХС бўйича ишлаш учун кадрлар тайёрлаш соҳасини нима кутмоқда

Ҳужжат лойиҳаси 35 ёшгача бўлган шахслар учун ўқитиш ва сертификатлаш харажатларини қоплашни таклиф этмоқда.

Умуман олганда, бу яхши ташаббус, аммо унинг доирасига нафақат энди иш бошловчиларни, балки 35 ёшдан катта бўлиши мумкин бўлган тажрибали мутахассисларни ҳам қамраб олиш имкониятини кўриб чиқиш керак.

Менинг фикримча, бир томондан юқори малакали кадрлар етишмаслигини таъкидлаш, бошқа томондан эса бу ресурсни 35 ёшлилар билан чеклаш - бу унчалик изчил қарор эмас. Муаммони самарали ҳал қилиш учун барча ёшдаги мутахассисларнинг эҳтиёжлари ва имкониятларини ҳисобга олиш керак. Бу мамлакатда МҲХСни кенгроқ қамраб олиш ва самарали жорий этишга ёрдам беради.

 

МҲХС асосида тузилган ҳисоботлар сифатини текшириш учун махсус бўлинма ташкил этилади

2024 йил 1 ноябргача Солиқ қўмитасининг амалдаги штат жадвали доирасида махсус бўлимлар ташкил этиш таклиф этилмоқда. Уларни МҲХС асосида тузилган молиявий ҳисоботларнинг сифатини мониторинг қилиш ва баҳолаш учун етарли билим ва кўникмаларга эга ходимлар билан тўлдириш   ҳисоботларни қабул қилиш учун жуда муҳим.

Бу банд катта шубҳа уйғотади ва солиқ хизматлари ваколатлари доирасидан четга чиқади, чунки уларнинг асосий вазифаси солиқларни йиғиш ва солиқ қонунчилигига риоя этилишини таъминлашга қаратилган, молиявий ҳисоботлар сифатини баҳолашга эмас.

Молиявий ҳисобот сифатини баҳолаш - бу чуқур билим ва тажриба талаб қиладиган мураккаб ва ихтисослашган соҳа. Агар бир ташкилот молиявий ҳисобот сифатини баҳоласа ва шу асосда солиқларни йиғса, манфаатлар тўқнашуви юзага келиши мумкин.

 

Йиллик молиявий ҳисоботлар ва аудиторлик хулосаларининг тўлиқ тўпламини сақлаш учун маълумотлар базаси пайдо бўлади

Солиқ қўмитасига 2026 йил 31 декабргача Ягона ҳисобот тизимида электрон маълумотлар базасини шакллантириш ва доимий юритишни таъминлаш таклиф этилган. Бу база тадбиркорлик субъектлари томонидан тақдим этиладиган йиллик молиявий ҳисоботларнинг тўлиқ тўпламини, шу жумладан МҲХС бўйича тузилган ҳисоботларни йиғиш ва сақлашни таъминлайди. Шунингдек, мажбурий аудитга тегишли ташкилотларнинг аудиторлик хулосалари ҳам сақланади.

Менимча, манфаатдор шахслар (инвесторлар, кредиторлар) учун ҳам зарур маълумотларни олиш учун битта ахборот манбаидан фойдаланиш қулай бўлади.

 

Методик қўллаб-қувватлаш нима бўлади

Солиқ қўмитасига 2025 йил 1 январгача барча тадбиркорлик субъектларига фойда солиғини ҳисоблашда турли бухгалтерия ҳисоби стандартларини қўллаш натижасида юзага келадиган фарқларни солиқ ҳисобида акс эттириш бўйича тавсиявий методик қўлланма ишлаб чиқиш ва бепул тақдим этиш вазифасини юклаш режалаштирилмоқда.

Ажойиб норма! Биринчидан, бу биринчи методик қўлланма бўлади (илгари бундай амалиёт бўлмаган). Иккинчидан, бу кўпгина солиқ низоларини бартараф этишга ва солиқ тўловчилар хатарларини камайтиришга имкон беради.

Бундан ташқари, Солиқ қўмитасига Қишлоқ хўжалиги вазирлиги билан биргаликда қуйидаги соҳалардаги мавжуд муаммоларни танқидий ўрганиш ва таҳлил қилиш вазифаси юкланиши режалаштирилмоқда:

• трансфер нархларини шакллантириш;
• таннархни ҳисоблаш;
• бухгалтерия ҳисоби;
• солиқ ҳисоби ва ҳисоботи;
• агрокластерлар тизимини ўз ичига олган аграр секторнинг мавжуд ва янги тузилмаларидаги молия-кредит механизми.

Бу ишлар натижасида аграр сектор тармоқлари бўйича харажатлар таркиби, бухгалтерия ҳисоби ва таннархни ҳисоблаш бўйича таклиф ва тавсиялар пайдо бўлиши кутилмоқда.

Шунингдек, Солиқ қўмитасига, аммо бу сафар Адлия вазирлиги билан биргаликда нодавлат нотижорат ташкилотлар учун алоҳида бухгалтерия ҳисобини юритиш ва молиявий ҳисоботни тузиш ҳамда тақдим этиш бўйича низомлар лойиҳаларини ишлаб чиқиш таклиф этилмоқда. Бу молиявий мустақилликни таъминлаш, ўз мулкига эгалик қилиш ва мақсадли маблағлардан фойдаланиш шаффофлигини ошириш, шунингдек қўшимча тадбиркорлик фаолиятини юритишни соддалаштиришга ёрдам бериши керак.

Ташаббуслар - яхши. Охирги иккитасига нисбатан ушбу топшириқларни бажариш муддатларини белгилаш мақсадга мувофиқ.

 

Касбий байрам - Бухгалтерлар ва аудиторлар куни пайдо бўлади

Агар лойиҳа тасдиқланса, янги байрамни 9 декабрда нишонлаш таклиф этилмоқда. Фақат солиқ маслаҳатчилари ҳақида унда эслатилмагани ачинарли.

Олег ГАЕВОЙ тайёрлади