Асосий воситани тугатиш натижасида олинган материаллар қандай кирим қилинади

Корхона эскирган ишлаб чиқариш ускунасини тугатмоқда. Ўзбекистонда 2025 йил 1 январдан кучга кирган янги 5-сонли БҲМС қоидаларига биноан қисмларга ажратиш натижасида олинган эҳтиёт қисмлар ва материалларни қандай расмийлаштириш ва кирим қилиш керак? Вuxgalter.uz илтимосига кўра бу масалани Иқтисодиёт ва молия вазирлиги Бухгалтерия ҳисоби ва аудит услубияти бўлими бошлиғи Асал ҲОШИМОВА тушунтиради:

Мақолада:

– Ўзбекистонда АВни тугатишни ҳужжатлаштириш;
– ускунани демонтаж қилгандан кейин олинган материалларни ҳисобга олиш;
– Ўзбекистон бухгалтерлари учун тайёр ўтказмалар мисоли.

 

 

– Асосий воситалар уларни тиклаш имконсиз ёки иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлмаган ҳолларда, шунингдек 5-сонли БҲМСнинг 55-бандида санаб ўтилган ҳолларда тугатилиши лозим:

• хизмат муддати тугаган;
• АВ фойдаланиш учун яроқсиз ҳолга келганда;
• маънан эскирганда;
• давлат органи қарорига кўра;
• корхонани реконструкция қилиш, модернизация қилишда.

 

Ўзбекистонда АВни тугатишни қандай ҳужжатлаштириш керак

Корхонанинг ҳисоб сиёсатида АВни ҳисобдан чиқаришнинг бухгалтерия ҳисоби ва ҳужжатлаштириш тартиби белгилаб қўйилган бўлиши керак.

Ҳисобдан чиқариш тўғрисидаги қарорни махсус тузилган комиссия қабул қилади. Унга корхона раҳбари, унинг ўринбосари ёки бош муҳандис раислик қилиши мумкин. Комиссия таркибига бухгалтерия ходимлари киритилиши шарт .

АВни тугатиш усулларидан бири – тўлиқ ёки қисман демонтаж қилиш. Буни ўз кучи билан ёки пудратчиларни жалб қилган ҳолда амалга ошириш мумкин. Демонтаждан қолган материаллар бухгалтерия ҳисобига кирим қилинади.

Ҳисобдан чиқаришда тасдиқланган АВни тугатиш далолатномаси ёки транспорт воситаларини тугатиш далолатномаси шаклидан фойдаланинг 5-сонли БҲМС.

 

Объект тўлиқ демонтаж қилингандан сўнг, корхона бухгалтерияси асосий воситаларни тугатиш билан боғлиқ харажатлар ва уларни тугатишдан олинган моддий қийматликлар тушуми тўғрисида маълумотнома тузади.

 

АВни тугатишдан кейин олинган материалларни қандай ҳисобга олиш керак

Фойдаланиш учун яроқли ТМЗни ҳисобга олиш.

Қайта фойдаланиш мумкин бўлган барча нарсалар: тугунлар, эҳтиёт қисмлар ва материаллар, шу жумладан рангли ва қимматбаҳо металлар – 1000 "Материаллар" гуруҳи ҳисобварақларига кирим қилинади. Улар бухгалтерия ҳисобига қабул қилинган санадаги жорий қиймати бўйича кирим қилинади.

Жорий қиймат – бу ё ушбу ТМЗнинг ҳисобга олиш санасидаги бозор нархи, ёки мустақил ва манфаатдор томонлар ўртасидаги битимда худди шундай активни сотиб олиш ёки мажбуриятни бажариш мумкин бўлган сумма . 

Фойдаланиш учун яроқсиз материалларни ҳисобга олиш. Яроқсиз материаллар билан нима қилиш керак? Бундай материаллар иккиламчи хомашё сифатида: лом, латта-путта ёки ўтин сифатида кирим қилинади ва кейинчалик корхона хоҳишига кўра фойдаланилади. Уларни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда сотиш ёки утилизация қилиш мумкин.

Ўзбекистон бухгалтерлари учун мисол: АВни тугатишдан олинган материалларни кирим қилиш

Корхона фойдаланиш учун яроқсиз ишлаб чиқариш дастгоҳини ўз кучи билан демонтаж қилади ва ҳисобдан чиқаради.

• Дастгоҳнинг бошланғич қиймати – 15 000 минг сўм.
• Жамланган эскириш – 12 600 минг сўм.
• Қайта баҳолаш қолдиғи – 1 600 минг сўм.

Дастгоҳни демонтаж қилгандан сўнг жорий қиймати бўйича 410 минг сўмлик металлолом кирим қилинди. Ходимга дастгоҳни қисмларга ажратганлиги учун 340 минг сўм иш ҳақи ҳисобланди, 12% ставкада ижтимоий солиқ – 40,8 минг сўм.

Дастгоҳни ҳисобдан чиқаришдан кўрилган зарар 770,8 минг сўмни ташкил қилади (15 000 – 12 600 – 1 600 – 410 + 340 + 40,8).

Ўтказмалар:

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
Дастгоҳнинг бошланғич қиймати ҳисобдан чиқарилди	15 000	9210	0130
Жамланган эскириш ҳисобдан чиқарилди	12 600	0230	9210
Қайта баҳолаш қолдиғи ҳисобдан чиқарилди	1 600	8510	9210
Металлолом кирим қилинди	410	1010 ёки 1090	9210
Дастгоҳни қисмларга ажратган ходимга иш ҳақи ҳисобланди	340	9210	6710
Ходимнинг иш ҳақидан ижтимоий солиқ ҳисобланди (12%)	40,8	9210	6520
Дастгоҳни ҳисобдан чиқаришдан молиявий натижа (зарар) аниқланди	770,8	9430	9210