Ўзбекистонда иш ҳақи бўйича ўтказмалар: ҳисоблаш, ушлаб қолиш, тўлаш

Иш ҳақини ҳисоблаш ҳисоб-китоб бухгалтери учун одатий, кундалик ишдир. Бироқ бошловчи бухгалтерлар ва бўлажак бизнес эгаларига бизнинг йўриқномамиз жуда қўл келади.

Ундан сиз иш ҳақини ҳисоблаш/тўлаш ва солиқларни ушлаб қолишда қандай бухгалтерия ҳисобварақларидан фойдаланилишини билиб оласиз, шунингдек ўтказмалар намуналарини сақлаб қоласиз.

 

Материалда:

− Ўзбекистонда иш ҳақини ҳисобга олишнинг умумий қоидалари;

− Иш ҳақини ҳисоблаш: ўтказмалар;

− Иш ҳақидан ушлаб қолишлар: солиқлар ва бадаллар;

− Иш ҳақини тўлаш: касса ва ҳисоб-китоб ҳисобварағи;

− Солиқлар ва ажратмалар бўйича ўтказмалар;

− Иш ҳақи бўйича намунавий ўтказмалар жадвали;

− Иш ҳақи бўйича бухгалтерия ҳисобидаги хатолар.

 

Ўзбекистонда иш ҳақини ҳисобга олишнинг умумий қоидалари

Иш ҳақининг бухгалтерия ҳисоби белгиланган ҳисоблаш усули бўйича юритилади. Иш ҳақи бўйича харажат ходимга даромад тўлаш пайтида эмас, балки ҳисоблаш пайтида тан олинади.

Асосий меъёрий ҳужжат–21-сон БҲМС (Ҳисобварақлар режаси ва уни қўллаш қоидалари).

 

Ходимлар билан ҳисоб-китобларни ҳисобга олиш учун қуйидаги ҳисобварақлардан фойдаланилади:

• 6710 «Иш ҳақи бўйича ходимлар билан ҳисоб-китоблар»;
• 6720 «Депонентланган иш ҳақи».

6710-ҳисобварақнинг кредитида иш ҳақини ҳисоблаш акс эттирилади. Дебет бўйича – ушлаб қолишлар ва тўловлар. Таҳлилий ҳисоб ҳар бир ходим бўйича алоҳида юритилади.

 

Иш ҳақини ҳисоблаш: ўтказмалар

Иш ҳақини ҳисоблаш учун дебет ҳисобварақлар ходимлар тоифасига боғлиқ, кредит ҳисобварағи – 6710:

• ишлаб чиқариш ходимлари (асосий ишлаб чиқариш) –  2010 дебет;
• ёрдамчи ишлаб чиқариш ходимлари – 2310 дебет;
• маъмурий ходимлар – 9420 дебет;
• маркетинг ва сотиш бўлими ходимлари – 9410 дебет.

Дебет бўйича бошқа ҳисобварақлар ҳам бўлиши мумкин, масалан, агар ходимлар АВ, НМАни яратаётган ёки такомиллаштираётган бўлса, капитал қўйилмалар ҳисобварақлари.

ФҲТ шартномалари ҳам худди шундай ҳисобга олинади. Ўзини ўзи банд қилган шахслар ва якка тартибдаги тадбиркорларга тўловлар бундан мустасно. Ўзини ўзи банд қилганларнинг даромадларига ижтимоий солиқ ҳисобланмайди, улар уни мустақил равишда тўлайдилар  .

 

Иш ҳақидан ушлаб қолиш ва ҳисоблашлар: солиқлар ва бадаллар

ЖШДС + ижтимоий солиқ

Жисмоний шахслардан олинадиган даромад солиғи ҳисобланган суммадан ушлаб қолинади. Ўтказгич:

• 6710 дебет – 6410 кредит «Бюджетга тўловлар бўйича қарз».

ЖШДС ставкаси – солиқ базасининг 12 фоизи .

Ижтимоий солиқ меҳнатга ҳақ тўлаш фондига ҳисобланади. Кўпчилик солиқ тўловчилар учун ставка – 12 фоиз . Бюджет ташкилотлари учун 25 фоизлик ставка қўлланилади. Имтиёзли ставка 4,7 фоиз ногиронлиги бўлган шахслар меҳнатидан фойдаланувчи корхоналар учун амал қилади.

ШЖБПҲ

Жамғариб бориладиган пенсия тизимига бадаллар даромаднинг 0,1 фоизи миқдорида ушлаб қолинади ва ЖШДСни камайтиради:

• 6410 дебет – 6520 кредит «Давлат мақсадли жамғармаларига тўловлар».

Алоҳида субҳисобдан фойдаланиш мумкин. Масалан, 6530.

 

Бошқа ушлаб қолишлар

Иш ҳақидан қуйидагилар ушлаб қолиниши мумкин:

• ой давомида берилган бўнаклар;
• ижро варақалари бўйича алиментлар;
• қайтарилмаган ҳисобдорлик суммаси;
• моддий зарар;
• ишчилар учун қарзлар ва бошқа ушлаб қолишлар.

 

Иш ҳақини тўлаш: касса ва ҳисоб-китоб ҳисобварағи

Касса орқали тўлов

Иш ҳақини нақд пулда тўлаш ҳисоб-китоб тўлов қайдномаси билан расмийлаштирилади. Ўтказма:

• 6710 дебет – 5010 кредит «Миллий валютадаги пул маблағлари».

Карталарга пул ўтказиш

Нақд пулсиз тўловда 5110-ҳисобварақдан фойдаланилади:

• 6710 дебет – 5110 кредит «Ҳисоб-китоб ҳисобварағи»

Депонентлаш

Берилмаган иш ҳақи 6720: ҳисоб рақамига депозит қилинади

• 6710 дебет – 6720 кредит «Депонентланган иш ҳақи»

Банкка топширилган депозит суммалар:

• 5110 дебет – 5010 кредит.

Кейинги тўловда:

•  6720 дебет – 5010 ёки 5110 кредит.

Даъво муддати тугаганидан кейин (3 йил) депонентланган иш ҳақи ҳисобдан чиқарилади:

• 6720 дебет – 9360 кредит «Кредитор ва депонент қарзларни ҳисобдан чиқаришдан олинган даромадлар»

 

Солиқлар ва ажратмалар бўйича ўтказмалар

Ижтимоий солиқ

• Харажатларни ҳисобга олиш ҳисобварағи дебети – 6520 кредит (ижтимоий солиқ).

Солиқларни бюджетга ўтказиш

ЖШДСни тўлашда:

• 6410 дебет – 5110 кредит.

Ижтимоий солиқ ва ШЖБПҲни тўлашда:

• 6520 (6530) дебет –5110 кредит.

 

Иш ҳақи бўйича намунавий ўтказмалар жадвали

Биз юқорида айтиб ўтилган асосий ёзувларни битта жадвалга жамладик: 

Операция	Дебет	Кредит	Изоҳ
Маош ҳисобланди	2010, 2310, 9410, 9420	6710	Ҳисобварақнинг дебетини ходимлар тоифасидан келиб чиққан ҳолда аниқлаймиз
Ижтимоий солиқ ҳисобланди	2010, 2310, 9410, 9420	6520	Ҳисобварақнинг дебетини ходимлар тоифасидан келиб чиққан ҳолда аниқлаймиз
ЖШДС ушлаб қолинди	6710	6410	Солиқ ишчиларнинг даромадидан ушлаб қолинади
ШЖБПҲ бадаллари ушлаб қолинди	6410	6520	ШЖБПҲни ҳисоблаш
Кассадан иш ҳақи берилди	6710	5010	Нақд тўлов
Ойлик карталарга ўтказилди	6710	5110	Нақд пулсиз тўлов

 

Иш ҳақининг бухгалтерия ҳисобида энг кўп учрайдиган хатолар:

1. Харажатларнинг нотўғри тақсимланиши. Масалан, ходимнинг барча иш ҳақини ишлаб чиқариш таннархига ёки давр харажатларига киритиш, бунда ходим турли лавозимларни биргаликда бажаради.

2. Иш ҳақи бўйича бирламчи ҳужжатларнинг йўқлиги.

3. МҲТЭКМ тўғрисидаги талабларни бузиш .

4. Солиқларни нотўғри ҳисоблаш, уларни ўз вақтида ўтказмаслик.

5. Таҳлилий ҳисобдаги хатолар.

Амалиётда турли вазиятларда иш ҳақини қандай тўғри ҳисоблаш бўйича батафсил тавсия Buxgalter Pro да мавжуд.

Ундан қуйидагиларни билиб оласиз:

• иш ҳақини ҳисоблаш учун ходимларга тегишли қандай ҳужжатлар керак;
• иш ҳақини ҳисоблашнинг қандай умумий қоидалари қўлланилади;
• меҳнатга ҳақ тўлашнинг турли тизимларида МҲТЭКМ тўғрисидаги талаб қандай бажарилади;
• иш ҳақи қандай ҳисобланади:

– меҳнатга вақтбай ойлик ҳақ тўлашда;

– меҳнатга вақтбай, кунбай ёки соатбай ҳақ тўлашда;

– иш натижаларига боғлиқ бўлган меҳнатга ҳақ тўлашда;

– меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай-мукофот тизимида;

– меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай-прогрессив тизимида;

– сотув ҳажмига қараб;

– дам олиш ва байрам кунларидаги ишлар учун;

– тунги вақтда ишлаш учун.

Шунингдек, мақолада амалиётдан олинган мисоллар асосида қуйидагиларни ҳисобда қандай акс эттиришни батафсил кўриб чиқамиз:

• иш ҳақини ҳисоблаш;
• иш ҳақидан ушлаб қолиш;
• иш ҳақини тўлаш;
• депонентланган иш ҳақи.