Бизнесни йириклаштиришни рағбатлантирувчи ПФ-50-сон Фармон қандай қўлланилади

Президентнинг 2025 йил 19 мартдаги ПФ-50-сон Фармони Ўзбекистонда бизнесни қўллаб-қувватлашнинг янги чораларини белгилайди. Аммо Фармон матнини диққат билан ўқиганда, ушбу чораларни қўллашнинг амалий жиҳатлари - баъзи мезонлар, муддатлар ва бошқа шартлар бўйича саволлар туғилади.

Бу масалалар бўйича «ICONSULTANT» солиқ маслаҳатчилари ташкилоти директори Иродахон АББОСХОНОВА ўз фикрини билдирди:

 

1. Кичик ва ўрта бизнесни қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш

– ПФ-50-сон Фармон Ўзбекистонда кичик ва ўрта бизнесни (КЎБ) жадал ривожлантиришга қаратилган. Ҳужжат молиявий қўллаб-қувватлаш, маъмурий соддалаштириш, инфратузилмани ривожлантириш ва инновацияларни рағбатлантириш бўйича чора-тадбирлар мажмуасини ўз ичига олади.

Асосий мақсадли кўрсаткичлар:

• КЎБнинг ЯИМдаги улуши – 55%
• саноат ва экспортдаги улуши – 34%
• янги иш ўринларини яратиш – бандликнинг 75%и.

Бироқ ҳозирда бизнесни «кичик», «ўрта» ёки «йирик» тоифаларга киритиш мезонлари бўйича ягона тушунча мавжуд эмас.

«Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги Қонунга кўра, 150 нафар ходими ва 200 миллиард сўм айланмага эга енгил саноат корхонаси кичик корхона ҳисобланади. Президентнинг 10.02.2023 йилдаги ПФ-21-сон Фармонига кўра, бундай корхоналар йирик ҳисобланади.

 

Саволлар:

 ПФ-50-сон Фармонда қайси мезонлар қўлланилишини аниқлаштирмасдан, имтиёзларни тақдим этиш ва мақсадли кўрсаткичларни аниқлашда турлича талқинлар бўлиши мумкин.

Масалан, ЎРҚ-69-II-сон Қонунга кўра «кичик бизнес»га кирадиган, аммо ПФ-21-сон Фармонга кўра «йирик» ҳисобланадиган компания ПФ-50-сон Фармонда назарда тутилган қўллаб-қувватлаш чораларига даъво қилиши мумкинми?

ПФ-50-сон Фармоннинг 9-иловасидаги* 33-бандига мувофиқ, 2025 йил 1 ноябргача бизнес субъектларини тоифалар бўйича ҳисобга олишни такомиллаштирадиган НҲҲ қабул қилиниши режалаштирилган. Бу қонунчиликдаги мавжуд турлича талқинларни бартараф этиши керак.

Бироқ ушбу НҲҲ қабул қилингунга қадар имтиёзларни қўллаш масалаларида ноаниқлик сақланиб қолмоқда. Солиқ қўмитаси эҳтимол ПФ-21-сонда белгиланган мезонларга амал қилиши мумкин деб тахмин қилишга асос бор.

*ПФ-50-сон Фармонга иловалар давлат тилида келтирилган.

 

2. Ўзбекистонда бизнесни йириклаштириш

Президентнинг ПФ-50-сон Фармонига кўра, ўрта ёки йирик тоифага ўтаётган бизнес қуйидагиларга эга бўлади:

• ҚҚСни тезлаштирилган қайтариш – атиги 7 кун ичида (йирик солиқ тўловчилар, экспортчилар ва «ААА» рейтингига эга тадбиркорлик субъектлари учун белгиланган муддатлар).

Имтиёз муддати – бизнес йириклашган пайтдан бошлаб 1 йил.

 

Саволлар:

Эҳтимол бундай рағбат бизнесга ўсиш имконини беради, аммо ҳозирча бу янгилик бўйича ҳамма нарса аниқ эмас.

Агар бизнес 2025 йил мартда ўрта, 2025 йил ноябрда эса йирик бўлса, имтиёз 2026 йил мартгача (бизнес ўрта бўлган вақтгача) ёки 2026 йил ноябргача (бизнес йирик бўлган вақтгача) фақат 1 йил давомида амал қиладими?

Агар бизнес 2025 йил мартда ўрта бўлса, сўнгра 2026 йил июлда йирик бизнесга ўтса, яна бир йил имтиёзни олиш мумкинми (жами – 2 йил)?

Ҳозирча аниқлик йўқ. Ваколатли органларнинг расмий тушунтиришларини кутамиз. Ёки уларнинг позицияси амалда ўзи аниқ бўлади – корхоналар ҚҚСни қоплаш жараёнида солиқ органлари билан ўзаро ҳамкорлик қилганда.

 

3. 2025 йил 1 сентябрдан бизнесни тугатишни соддалаштириш

ПФ-50-сон Фармонга асосан 2025 йил 1 сентябрдан бошлаб, уч шарт бир вақтнинг ўзида бажарилганда, кичик ва ўрта бизнесни солиқ текширувларисиз тугатишнинг соддалаштирилган тартиби жорий этилади:

1) сўнгги 3 йил давомида товарларни (хизматларни) реализация қилишдан олинган жами даромад 10 миллиард сўмдан ошмаган.

Эҳтимол, бутун давр учун жами даромад назарда тутилган. Мисол:

• 2023 йил – 1 миллиард сўм;
• 2024 йил – 3 миллиард сўм;
• 2025 йил – 5 миллиард сўм.

Жами – 9 миллиард сўм, шарт бажарилади.

Эътибор беринг: нормани сўзма-сўз талқин қилганда, жами даромад фақат товарлар (хизматлар)ни реализация қилишдан олинган даромадларга асосланган ҳолда аниқланади. Яъни дивидендлар, фоизлар ва бошқа даромадлар сингари даромадлар 10 миллиард сўмни аниқлашда ҳисобга олинмайди;

2) бюджет ва кредиторлар олдида қарздорлик мавжуд бўлмаган + солиқ ҳисоботларини мунтазам равишда ўз вақтида тақдим этиш.

Изоҳ: «мунтазам» – сўнгги 3 йил давомида ҳисоботларни ўз вақтида топширмаслик ҳолатлари бўлмаслиги кераклигини англатадими?

3) «Хавфни таҳлил қилиш» тизимига кўра ҳуқуқбузарлик содир этиш хавфи паст даражада.

Солиқ органлари бизнес тоифасини (кичик/ўрта) ПФ-21-сон Фармонга кўра аниқлайди деб ўйлайман.

Умуман олганда, янгилик жуда ижобий (гарчи савол туғилади: нега фақат 2025 йил 1 сентябрдан, олдинроқ эмас? Чунки ҳозирги вақтда ҳатто кичик бизнесни тугатиш ўз вақтида ўтказилмаётган текширувлар туфайли чўзилиб кетиши мумкин). Энди виждонли тадбиркорлар учун жараён тезроқ бўлади.

 

4. Янги регулятор юкламаларига мораторий

2025 йил 1 июлдан:

• КЎБ учун 2028 йилгача янги мажбуриятларни киритишга мораторий (моҳиятан – тақиқ) ўрнатилади;
• барча тадбиркорлик субъектлари учун (фақат КЎБ эмас) тартибга солишни кучайтирадиган янги ёки аллақачон амал қилаётган нормалар фақат 1 январь ёки 1 июлда кучга киради («янги қоидалар ягона санадан» тамойили). Истиснолар – ЖСТ нормаларини жорий этиш, фавқулодда вазиятлар, фуқаролар ҳаёти/соғлиғига таҳдид;
• фақат кичик бизнес учун 2028 йил 1 январгача «Биринчи имконият» тамойили жорий этилади – фаолиятнинг биринчи йилида тадбиркорлик соҳасидаги биринчи ҳуқуқбузарлик учун жавобгарликдан озод қилиш.

 

Саволлар:

Ташаббуслар – яхши, лекин ўхшаш нормалар олдин ҳам назарда тутилган эди:

• 28.02.2023 йилдаги ПФ-27-сон Фармоннинг 12-банди (барча хўжалик субъектлари учун янги тартибга солиш юкламаларига мораторий);
• 30.08.2022 йилдаги ПҚ-364-сон қарорга «Йўл харитаси»нинг 33-банди (нормалар кучга кириш санасининг ягоналиги ва ҳ.к.).

Балки бу чораларни ПФ-50-сон Фармонга такроран киритиш – уларнинг муҳимлигини таъкидлаш ва янги муддатларни белгилашдир?

Асосийси, бу қоидалар ниҳоят амалий жорий этилиши ва ишлайдиган механизмлар пайдо бўлиши керак, токи фойдали ташаббуслар фақат қоғозда қолмасин (илгари ўхшаш чоралар билан шундай бўлган эди).

 

5. Янги лойиҳа офисларини яратиш

2025 йил 1 майдан бошлаб:

• ҳудудларда 20 та саноатни ривожлантириш бўйича лойиҳа офислари;
• Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳузурида бош офис ташкил этилади.

Бу тузилмаларнинг асосий вазифалари – КЎБ учун маслаҳатлар бериш ва мутахассисларни (муҳандислар, технологлар, дизайнерлар, бухгалтерлар ва бошқалар) жалб этиш, экспортни 1,5 баравар ошириш, 10 та янги лойиҳани амалга ошириш ва ҳар йили 5 та миллий бренд яратиш. Бу вазифалар учун 2025 йилда 100 миллиард сўм ажратилади (таққослаш учун: тахминан 5 та замонавий мактаб қурилишига тенг).

 

Саволлар:

Лойиҳа офислари мавжуд. Нега такрорлаш зарурати туғилди?

2024 йилдан (14.03.2024 йилдаги ПҚ-126-сон қарор бўйича) ССП ҳузурида лойиҳа офислари ишлаб турибди, улар ҳам ишлаб чиқаришни ривожлантиришга ёрдам беради ва экспорт фаолиятини қўллаб-қувватлайди. Айрим фарқлар мавжуд бўлса-да, моҳиятан, менинг назаримда, уларнинг функциялари кўп жиҳатдан ўхшаш.

Шунингдек, янги лойиҳа офисларидан ташқари, тизимда бизнесни қўллаб-қувватлашнинг бошқа институтлари ҳам фаолият юритаётганини ҳисобга олиш керак:

• Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги;
• «Савдони ривожлантириш компанияси» АЖ;
• кўплаб тармоқ уюшмалари;
• маҳаллий давлат ҳокимияти органлари.

 

Бу тузилмаларнинг ҳар бири ўз дастурларини, шу жумладан саноат ва экспортни ривожлантиришга қаратилган дастурларни амалга оширади.

Янги лойиҳа офисини яратишдан шубҳасиз фойдалар бор – бизнес яна бир тузилмага мурожаат қилиши мумкин. Аммо хавотирлар ҳам бор, улар асосан қуйидагилар билан боғлиқ:

1) қўллаб-қувватлаш учун жами қанча маблағ сарфланиши ва реал самарадорлик қандай экани аниқ эмас;

2) офислар, идоралар, уюшмалар ва ҳокимиятлар статистик маълумотларни такрорлаш ва ҳисобот учун айнан бир хил бизнес субъектларини «бўлиш» хавфи мавжуд;

3) жавобгарлик «хираланиши» мумкин: охир-оқибат ким ва нима учун жавобгар эканлиги аниқ эмас.

 

Хулоса:

Бизнесни қўллаб-қувватлаш – шубҳасиз муҳим, аммо ягона мувофиқлаштирувчи керак, у функциялар такрорланишини истисно қилади ва янги чоралар самарадорлигини пасайтирадиган барча саволларни ҳал қилади.