АК ООО "Baker Tilly Uzbekistan"

Должность: -коллективный эксперт проекта

Специализация: бухгалтерский учет, аудит, хозяйственное право

ЎзР ФКнинг 150-моддасига мувофиқ  умумий даъво муддати уч йилни ташкил қилади. Бунда ЎзР ФКнинг 157-моддасига асосан даъво муддатининг ўтиши белгиланган тартибда даъво қўзғатилиши билан, шунингдек мажбур шахс қарзни тан олганлигини кўрсатувчи ҳаракатларни қилиши билан узилади. Узилишдан кейин даъво муддатининг ўтиши янгидан бошланади, узилишгача ўтган вақт эса - янги муддатга қўшилмайди.

Агар саволда таърифланган ҳолатда даъво муддатининг ўтишида узилиш бўлмаган бўлса, даъво билдириш муддати ўтган (3 йил) кредиторлик қарзини ҳисобдан чиқаришни расмийлаштириш тартиби 19-сон БҲМС “Инвентарлашни ташкил этиш ва ўтказиш”да (ЎзР АВ томонидан 02.11.1999 йилда 833-сон билан рўйхатдан ўтказилган) белгиланган. Мазкур стандарт нормаларига биноан ишончсиз қарзларни ҳисобдан чиқариш ҳисоб-китобларни инвентарлаш якунлари бўйича амалга оширилади. Бунда:

– инвентарлаш буйруқ асосида ўтказилади;

– инвентарлашни ўтказиш якунлари бўйича харидорлар, мол етказиб берувчилар ва бошқа дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китобларни инвентарлаш далолатномаси тузилади;

–  ҳисоб-китобларни инвентарлаш давомида ишончсиз қарзлар аниқланган тақдирда,  харидорлар, мол етказиб берувчилар ва бошқа дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китобларни инвентарлаш далолатномаси асосида мазкур ишончсиз кредиторлик қарзларни балансдан ҳисобдан чиқариш тўғрисида Буйруқ чиқарилади.

Даъво билдириш муддати ўтган кредиторлик қарзини ҳисобдан чиқариш тўғрисидаги буйруқ чиқарилгандан кейин бухгалтерия ҳисобида мазкур операция қуйидаги бухгалтерия ёзуви билан экс эттирилади:

Дт 6010 «Мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар»;

Кт 9360 «Кредитор қарзларни ҳисобдан чиқаришдан даромадлар».

Модомики қарз импорт контракти бўйича хорижий валютада экан, курс ва ҳисобдан чиқариш санаси раҳбарнинг буйруғи санасига мувофиқ келиши керак.

ЎзР СКнинг 355-моддасига мувофиқ  даъво билдириш муддати ўтган мажбуриятларни ҳисобдан чиқаришдан олинган даромадлар бошқа даромадларга киритилади ва ягона солиқ тўлови солиш объекти ҳисобланади.

Даромадларга киритилган даъво билдириш муддати ўтган кредиторлик қарзинининг ҳисобдан чиқарилган суммаси Ягона солиқ тўлови ҳисоб-китобининг 030-сатрида “Бошқа даромадлар” (ЎзР АВ томонидан 22.03.2013 йилда 2439-сон билан рўйхатдан ўтказилган) акс эттирилади.

Cаволда корхона Президентнинг “Маҳаллий ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқариш кенгайтирилишини рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” 28.01.2009 йилдаги ПҚ-1050-сон Қарорига мувофиқ ЯСТ бўйича имтиёздан фойдаланиши кўрсатилган. Кўрсатилган Қарорда ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришга ихтисослашган корхоналарга (Қарорга 2-Иловага асосан) 2016 йилнинг 01 январигача  микрофирмалар ва кичик корхоналар учун ягона солиқ тўловидан озод қилиш кўринишидаги мақсадли имтиёз тақдим қилинган. Бўшайдиган маблағлар янги ишлаб чиқаришларни барпо этишга, шунингдек фаолият кўрсатаётган корхоналарни модернизациялаш, техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлашга, ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришда зарур бўладиган хом ашё ва материаллар харид қилишга, киритилган инвестицияларни қоплаш, жумладан кредитларни тўлашга йўналтирилади.

Кўрсатилган ҳужжат нормаларидан келиб чиқиб, ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқаришга ихтисослашган корхоналар жумласига сотув умумий ҳажмида ушбу товарларни ишлаб чиқаришдан тушум улуши ҳисобот даври якунлари бўйича камида 60 фоизини ташкил этадиган корхоналар киради.

Бу ҳолатда олинган бошқа даромадлар суммаси  ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чиқариш бўйича тушум улуши белгиланган талабларга мувофиқ бўлган корхона томонидан имтиёзни қўллаш имкониятига таъсир кўрсатмайди.

Қайд этиш лозимки, “Ноозиқ-овқат истеъмол товарларини ишлаб чиқаришга ихтисослашган корхоналар томонидан солиқ ва божхона имтиёзларини қўллаш тартиби тўғрисида низом”га (ЎзР АВ томонидан 31.09.2009 йилда 1932-сон билан рўйхатдан ўтказилган) биноан имтиёз берилган ноозиқ-овқат истеъмол товарларини ишлаб чиқаришга ҳақиқатда ихтисослашганлигини тасдиқлаш учун имтиёзлардан фойдаланган корхоналар йил якунлари бўйича солиқ ҳисоботи билан бирга давлат солиқ хизмати органларига ушбу Низомнинг 3-иловасида келтирилган шаклга мувофиқ маълумотнома ҳисоб-китобни тақдим этади.

Корхоналарга берилган мақсадли имтиёзларни бухгалтерияда расмийлаштириш ва акс эттириш, уларни бериш муносабати билан бўшаган маблағлардан фойдаланиш  “Юридик шахсларга солиқлар, божхона ва мажбурий тўловларни   бюджетга   тўлаш   бўйича   берилган имтиёзларни расмийлаштириш ва бухгалтерлик ҳисобида акс эттириш тартиби тўғрисида низом” (ЎзР АВ томонидан 02.04.2005 йилда 1463-сон билан рўйхатдан ўтказилган) билан тартибга солинади. Мазкур низомга кўра имтиёзлар суммалари баланс ҳисоб счётларида акс эттирилади, бироқ тўланмайди, балки хусусий капитал таркибида мақсадли имтиёзлар ҳисоби счётига  (8840-"Мақсадли ишлатиладиган солиқ имтиёзлари") киритилади.

Инчунун, кредиторлик қарзини ҳисобдан чиқариш маҳсулот ишлаб чиқаришдан олинган тушумга таъсир кўрсатмайди. Агар корхонангиз йил якунлари бўйича Президентнинг 28.01.2009 йилдаги ПҚ-1050-сон Қарори билан белгиланган мезонларга мувофиқ келса, кредиторлик қарзини ҳисобдан чиқаришдан олинган даромадларни  ЯСТ бўйича Ҳисоб-китобни тузишда бошқа даромадлар таркибида кўрсатган ҳолда мақсадли имтиёздан фойдаланишингиз мумкин.